Bên trong 90 phút đàm phán Nga – Ukraine ở Istanbul

Phái đoàn Nga và Ukraine ngày 16/5 gặp trực tiếp tại thành phố Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ theo đề xuất từ Tổng thống Nga Vladimir Putin cuối tuần trước nhằm hướng đến giải quyết căn nguyên cuộc xung đột. Lần gần nhất hai bên cùng ngồi vào bàn đàm phán là tháng 3/2022, trước khi tiến trình hòa giải sụp đổ một tháng sau đó.

Theo kế hoạch ban đầu, cuộc gặp dự kiến diễn ra ngày 15/5, nhưng sau đó lùi sang ngày 16/5 do hàng loạt diễn biến được mô tả là “hỗn loạn ngoại giao”. BBC cho biết các bên vẫn ngồi lại với nhau phần nào nhờ áp lực và sự khích lệ từ Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ.

Cuộc gặp giữa phái đoàn Nga và Ukraine diễn ra ở Cung điện Dolmabahce, công trình từ thời Ottoman bên bờ biển Bosphorus, thành phố Istanbul, dưới sự chủ trì của Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan.

Mỗi phái đoàn có 11 thành viên. Dẫn đầu phái đoàn Nga là ông Vladimir Medinsky, trợ lý của Tổng thống Putin, các thành viên khác gồm Thứ trưởng Ngoại giao Mikhail Galuzin, Thứ trưởng Quốc phòng Aleksandr Fomin, Cục trưởng Tổng cục Tình báo Quốc phòng Igor Kostyukov và một số quan chức thấp hơn.

Ukraine cử Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov dẫn đầu phái đoàn, các thành viên gồm Phó thủ tướng phụ trách đối ngoại Serhiy Kyslytsia, Trợ lý tổng thống Oleksandr Bevz và các quan chức quân sự, tình báo.

Cuộc gặp bắt đầu khoảng 13h30 (17h30 giờ Hà Nội) ngày 16/5. Hình ảnh trên truyền hình Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy các quan chức Thổ Nhĩ Kỳ lần lượt đến bắt tay phái đoàn Nga, Ukraine, nhưng các quan chức Moskva, Kiev không tương tác với nhau.

Phái đoàn Nga và Ukraine ngồi đối diện trên bàn dài hình chữ U, cách nhau một giỏ hoa lớn, còn các quan chức Thổ Nhĩ Kỳ ngồi ở bàn chính giữa. Phái đoàn Nga lúc này chỉ có 9 người dự sự kiện, nhưng không rõ lý do hai người không tham gia.

“Cuộc gặp đánh dấu lần tiếp xúc trực tiếp đầu tiên kể từ tháng 3/2022. Chúng ta phải tận dụng cơ hội này để đạt tiến triển trên con đường hướng đến hòa bình”, Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Fidan phát biểu mở đầu cuộc đàm phán. Ông Fidan mô tả đây là sự kiện mang tính kỹ thuật, có thể đặt nền móng cho một cuộc gặp giữa lãnh đạo Nga – Ukraine, rồi gửi lời chúc may mắn đến hai phái đoàn.

Sau phát biểu mở đầu, các phóng viên được mời ra ngoài và cuộc gặp diễn ra sau cánh cửa khép kín, dưới sự điều phối của ông Fidan, theo nguồn tin từ Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ.

CNN dẫn nguồn tin từ phái đoàn Ukraine cho biết họ trao đổi với phía Nga thông qua một phiên dịch viên. Đây có thể là diễn biến gây chú ý, phản ánh mức độ thù địch giữa hai bên, bởi tiếng Nga là ngôn ngữ phổ biến ở Ukraine.

Trong khi đó, RIA Novosti dẫn lời Yevgeny Popov, phóng viên kênh truyền hình Nga Rossiya-1, nói hai bên trao đổi bằng tiếng Nga. “Một phiên dịch viên có mặt trong phòng nhưng không được dùng đến”, ông Popov cho biết.

Ông Popov thêm rằng các đại diện Thổ Nhĩ Kỳ “đã cư xử cực kỳ tế nhị và hiếu khách, không xen vào lời nào trong suốt cuộc trò chuyện giữa Nga và Ukraine”.

Một quan chức Ukraine nói Nga “đưa ra những yêu cầu mới và không thể chấp nhận được”, trong đó có Ukraine phải nhượng bộ, rút quân hoàn toàn khỏi những vùng lãnh thổ mà Moskva đã tuyên bố sáp nhập, nếu muốn đạt lệnh ngừng bắn.

Nga cuối tháng 9/2022 tuyên bố sáp nhập 4 tỉnh ở Ukraine gồm Donetsk, Luhansk, Zaporizhzhia và Kherson, dù chưa kiểm soát hoàn toàn khu vực nào.

Khi các quan chức Ukraine phản đối, một quan chức giấu tên nói ông Medinsky đã trả lời rằng: “Có lẽ ai đó trong số các vị ở đây sẽ còn mất thêm người thân. Nga sẵn sàng cho chiến tranh lâu dài”.

Trong cuộc phỏng vấn với truyền thông Nga sau đó, Medinsky tiết lộ rằng ông đã nêu lại cuộc chiến 21 năm giữa Nga và Thụy Điển diễn ra hơn ba thế kỷ trước để thể hiện lập trường rằng Moskva sẵn sàng tiếp tục chiến đấu cho đến khi các điều kiện của mình được thỏa mãn, bất chấp phương Tây áp trừng phạt.

“Đừng bao giờ thử lừa gạt và lấy cắp gì đó từ người Nga, vì không sớm thì muộn, người Nga sẽ xuất hiện để giành lại thứ thuộc về họ”, ông Medinsky nói.

Đây là dấu hiệu cho thấy Nga sẽ không nhượng bộ trên bàn đàm phán và nhiều khả năng sẽ “vừa đánh, vừa đàm” để buộc Kiev chấp nhận các điều kiện mà Moskva đưa ra.

Các nguồn tin nói hai bên có một quãng nghỉ ngắn khi làm việc. Sau khoảng một tiếng rưỡi đàm phán, phái đoàn Nga tuyên bố kết thúc cuộc họp, rời khỏi hội trường. Các đại diện của Thổ Nhĩ Kỳ là bên rời phòng họp sau cùng.

Trưởng phái đoàn Nga Medinsky bày tỏ hài lòng về cuộc trao đổi và cho hay Moskva sẵn sàng tiếp tục đàm phán với Kiev. Ông cho biết Nga và Ukraine đồng ý trao đổi 1.000 tù binh chiến tranh mỗi bên trong những ngày tới. Đây là cuộc trao đổi lớn nhất kể từ khi cuộc xung đột giữa hai nước nổ ra cách đây hơn ba năm.

Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Umerov nói ưu tiên hàng đầu trong cuộc thảo luận là thực hiện thỏa thuận trao đổi tù binh, tiếp đến là đảm bảo lệnh ngừng bắn. Ông cho rằng bước tiếp theo nên là tổ chức cuộc gặp giữa Tổng thống hai nước.

Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ ca ngợi cuộc đàm phán là sự kiện “quan trọng đối với hòa bình thế giới”. Nga và Ukraine “đã đồng ý chia sẻ với đối phương bằng văn bản các điều kiện để có thể đạt được lệnh ngừng bắn”, ông Fidan cho biết, thêm rằng cả Nga và Ukraine đều nhất trí trên nguyên tắc về việc sẽ gặp lại nhau.

Phái đoàn Nga và Ukraine đều lên máy bay rời Thổ Nhĩ Kỳ trong ngày 16/5.

Samuel Charap, nhà phân tích tại Rand, mô tả bản thân cuộc gặp trực tiếp Nga – Ukraine đã là một kết quả quan trọng, dù hai bên không đạt tiến triển đáng kể nào.

“Đây là lần đầu tiên họ trao đổi trực tiếp trong ba năm, và chỉ riêng việc có một thỏa thuận về một điều gì đó đã là điều đáng chú ý. Chúng ta đều phải học bò trước khi lo học chạy”, ông Charap nói với Washington Post.

Như Tâm (Theo TASS, RIA Novosti, BBC, WP)