Máy bay không người lái (UAV) đã nổi lên như một nhân tố thay đổi cục diện chiến trường, định hình lại cách thức tiến hành chiến tranh. Từ trinh sát, điều chỉnh hỏa lực, tấn công trực tiếp đến chiến tranh tâm lý, UAV đã chứng minh vai trò không thể thiếu trong chiến lược của cả Nga và Ukraine.
Máy bay không người lái, từ các mẫu quân sự tiên tiến đến UAV thương mại giá rẻ, đã trở thành biểu tượng của chiến tranh hiện đại trong xung đột Nga – Ukraine. Theo báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), Ukraine sử dụng hơn 10.000 UAV/tháng trong các hoạt động quân sự, trong khi Nga cũng tăng cường sản xuất và triển khai UAV với quy mô tương tự. Sự phổ biến của UAV xuất phát từ chi phí thấp, tính linh hoạt và khả năng giảm thiểu rủi ro cho con người.
Giới quan sát nhận định, cả hai bên thời gian qua đã tận dụng UAV để vượt qua những hạn chế về quân số và hỏa lực. Ukraine, với nguồn lực quân sự hạn chế, sử dụng UAV để thực hiện các chiến dịch bất đối xứng, trong khi Nga dựa vào UAV để duy trì áp lực liên tục lên đối phương. Đến năm 2025, sự phát triển của công nghệ UAV, bao gồm tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và khả năng chống nhiễu, đã nâng cao hiệu quả chiến đấu, biến chúng thành nhân tố quyết định trong nhiều chiến dịch.
Các loại UAV chủ đạo của Ukraine trong xung đột
Ukraine đã phát triển một hệ sinh thái UAV đa dạng, kết hợp giữa thiết bị nhập khẩu, sản xuất nội địa và UAV thương mại cải tiến. Các loại UAV nổi bật:
Bayraktar TB2: UAV chiến đấu tầm trung do Thổ Nhĩ Kỳ sản xuất, Bayraktar TB2 đã trở thành biểu tượng trong giai đoạn đầu của xung đột. Với khả năng mang 4 tên lửa dẫn đường laser và hoạt động liên tục trong 27 giờ, TB2 đã phá hủy hàng trăm mục tiêu Nga, gồm xe tăng T-72 và hệ thống phòng không Pantsir-S1. Theo Forbes, trong năm 2022, Ukraine mất 8 trong số 30 chiếc TB2 nhưng tiêu diệt hàng chục thiết bị Nga, tạo lợi thế tâm lý và chiến thuật.
UAV Thương Mại (DJI Mavic, Phantom): Các UAV thương mại giá rẻ như DJI Mavic 3 (giá khoảng 2.000 USD), được Ukraine cải tiến để trinh sát, điều chỉnh hỏa lực pháo binh và thả lựu đạn. Nhóm tình nguyện Aerorozvidka của Ukraine đóng vai trò quan trọng trong chuyển đổi các thiết bị này thành vũ khí quân sự. Đến năm 2024, Ukraine sử dụng hàng chục nghìn UAV FPV (góc nhìn thứ nhất) mỗi tháng, với khả năng tấn công chính xác các mục tiêu nhỏ như chiến hào và xe bọc thép.
UAV nội địa và tự chế: Ukraine phát triển các UAV như Leleka-100 (trinh sát), PD-2 (điều phối hỏa lực). Công ty quốc phòng Ukroboronprom năm 2023 hoàn thành thử nghiệm UAV tầm xa với khả năng mang 75kg chất nổ, bay 1.000km, được sử dụng để tấn công sâu vào lãnh thổ Nga. Ngoài ra, các UAV tự sát tự chế như những chiếc mang lựu đạn chống tăng, trở thành vũ khí phổ biến ở tiền tuyến.
UAV FPV: Đến năm 2025, UAV FPV đã trở thành “nắm đấm thép” của Ukraine. Theo Topwar, các UAV FPV đã phá hủy xe tăng, công sự và thậm chí kho đạn Nga, như vụ tấn công kho đạn Toropets ở Tver tháng 9/2024, gây thiệt hại lớn cho kho chứa tên lửa Iskander. Nhà hoạt động Serhiy Sternenko cho biết ông đã đóng góp 120.000 UAV FPV cho quân đội Ukraine tính đến năm 2024, trong đó nhiều chiếc được dùng để đánh chặn UAV Nga.
Các mẫu UAV của Nga
Nga ban đầu tụt hậu trong công nghệ UAV, nhưng đến năm 2025, nước này đã bắt kịp với các mẫu nội địa và nhập khẩu.
Orlan-10: UAV trinh sát chủ lực của Nga, Orlan-10 được sử dụng để giám sát chiến trường và điều chỉnh hỏa lực pháo binh. Với khả năng mang camera nhiệt và định vị laser, Orlan-10 hoạt động hiệu quả trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt. Nga đã triển khai hàng nghìn chiếc Orlan-10 từ năm 2022 đến 2024.
Lancet: UAV tự sát Lancet, do tập đoàn ZALA Aero Group sản xuất, được thiết kế để tấn công các mục tiêu giá trị cao như xe bọc thép và trung tâm chỉ huy. Với đầu đạn nổ mạnh và hệ thống dẫn đường quang-điện tử, Lancet đã gây thiệt hại đáng kể cho Ukraine, đặc biệt trong các chiến dịch ở Donetsk.
Shahed-136: UAV tự sát được cho là do Iran cung cấp, Shahed-136 trở thành vũ khí chủ lực của Nga trong các cuộc tấn công tầm xa. Với tầm bay lên đến 2.000 km và đầu đạn 40-50 kg, Shahed-136 được sử dụng để tấn công cơ sở hạ tầng dân sự, quân sự của Ukraine. Theo Bộ Quốc phòng Ukraine, Nga đã sử dụng hơn 5.000 chiếc Shahed-136 từ năm 2022 đến 2024.
Upyr và các mẫu khác: UAV Upyr, sản xuất tại Yekaterinburg, là mẫu FPV giá rẻ, có khả năng mang lựu đạn chống tăng. Nga cũng phát triển UAV tầm xa như Sokol Altius, S-70 Okhotnik, dù chúng chưa được sử dụng rộng rãi trong xung đột.
Một binh sĩ Nga vận hành UAV (Ảnh: Sputnik).
Ứng dụng chiến thuật của UAV
UAV đã thay đổi cách thức tác chiến trong xung đột Nga – Ukraine thông qua nhiều vai trò chiến thuật:
Thứ nhất, trinh sát và thu thập thông tin. UAV cung cấp dữ liệu thời gian thực về vị trí đối phương, giúp hai bên lập kế hoạch tác chiến chính xác. Ukraine sử dụng UAV Leleka-100, DJI Mavic để giám sát các đoàn xe và kho đạn Nga, trong khi Nga dựa vào Orlan-10 để phát hiện các vị trí pháo binh Ukraine. Theo Economist, khả năng trinh sát của UAV đã giảm đáng kể lợi thế của các lực lượng thiết giáp truyền thống, khi các mục tiêu lớn dễ bị phát hiện và tiêu diệt.
Thứ hai, điều chỉnh hỏa lực pháo binh. UAV thương mại như DJI Mavic trở thành công cụ không thể thiếu để điều chỉnh hỏa lực pháo binh. Ukraine sử dụng UAV để cung cấp tọa độ chính xác cho hệ thống HIMARS, giúp tiêu diệt các mục tiêu Nga với độ chính xác cao. Ví dụ điển hình là chiến dịch phản công ở Kharkiv năm 2022, UAV Ukraine hỗ trợ HIMARS phá hủy hàng chục kho đạn Nga.
Thứ ba, tấn công trực tiếp. UAV tấn công Bayraktar TB2, Lancet và Shahed-136 được sử dụng để tiêu diệt các mục tiêu chiến lược. Ukraine tập trung vào các mục tiêu quân sự như xe tăng, hệ thống phòng không, trong khi Nga sử dụng Shahed-136 để tấn công cơ sở hạ tầng dân sự, gây áp lực kinh tế và tâm lý. Theo Bộ Quốc phòng Ukraine, các cuộc tấn công bằng UAV của Nga vào hệ thống lưới điện Ukraine trong mùa đông 2022-2023 đã gây thiệt hại hơn 7 tỷ USD.
Thứ tư, triển khai chiến tranh tâm lý và tuyên truyền. Nga và Ukraine sử dụng video từ UAV để phục vụ mục đích tuyên truyền. Ukraine lan truyền các đoạn phim UAV Bayraktar TB2 phá hủy mục tiêu Nga trên mạng xã hội, nâng cao tinh thần quân đội và dân chúng. Trong khi Nga cũng công bố video từ Lancet và Shahed-136 để thể hiện sức mạnh quân sự. Theo CSIS, các video UAV đã ảnh hưởng lớn đến nhận thức quốc tế về xung đột, định hình câu chuyện chiến thắng của mỗi bên.
Thứ năm, tiến hành không chiến UAV. Một xu hướng mới trong xung đột Nga-Ukraine là không chiến giữa các UAV. Tháng 10/2022, Ukraine ghi nhận trận không chiến UAV đầu tiên, khi UAV Ukraine đâm vào UAV Nga, khiến nó rơi. Đến năm 2025, Ukraine đã phát triển UAV FPV đánh chặn, chuyên đối phó với Shahed-136 và Orlan-10 của Nga, tiết kiệm đạn dược và giảm rủi ro cho binh sĩ.
Tác động chiến lược của UAV
UAV đã có tác động sâu sắc đến cục diện chiến lược của xung đột Nga – Ukraine:
Một là chiến tranh bất đối xứng. Ukraine sử dụng UAV để bù đắp cho sự thiếu hụt về quân số và hỏa lực. Các cuộc tấn công bằng UAV FPV và Bayraktar TB2 nhằm vào các mục tiêu Nga đã giúp Ukraine duy trì khả năng kháng cự trước lực lượng Nga vượt trội. Theo RAND Corporation, UAV đã cho phép Ukraine tiến hành các chiến dịch “đánh và chạy” hiệu quả, làm chậm bước tiến của Nga.
Hai là thay đổi học thuyết quân sự. Sự phổ biến của UAV buộc hai bên điều chỉnh học thuyết quân sự. Ukraine thành lập Lực lượng Hệ thống Không người lái (USF) năm 2024, trở thành nhánh quân đội đầu tiên trên thế giới chuyên về UAV. Trong khi đó Nga cũng đẩy mạnh sản xuất UAV nội địa, phát triển chiến lược tấn công bầy đàn như vụ tấn công với 273 UAV vào Ukraine đêm ngày 17-18/5.
Ba là tác động kinh tế và hậu cần. UAV làm gián đoạn chuỗi cung ứng của cả hai bên. Ukraine sử dụng UAV để tấn công kho đạn và nhiên liệu Nga như vụ tấn công ở Crimea do SBU thực hiện tháng 5/2025. Ngược lại, Nga dùng UAV Shahed-136 để phá hủy cơ sở hạ tầng năng lượng Ukraine, gây thiệt hại kinh tế lớn. Theo Ngân hàng Thế giới, các cuộc tấn công bằng UAV của Nga đã làm giảm 15% sản lượng điện của Ukraine trong năm 2023.
Ba là đổi mới công nghệ. Xung đột Nga – Ukraine đã thúc đẩy sự phát triển công nghệ UAV. Ukraine tích hợp AI vào UAV FPV để tự động hóa các cuộc tấn công, với 2 triệu giờ dữ liệu chiến đấu được sử dụng để huấn luyện AI. Nga cũng đầu tư mạnh vào các hệ thống chống nhiễu và UAV tầm xa như S-70 Okhotnik “Thợ săn”, dù mẫu này chưa được triển khai rộng rãi.
Mặc dù có nhiều ưu điểm, UAV cũng đối mặt với các thách thức: (i) Về tác chiến điện tử (EW), Nga và Ukraine sử dụng hệ thống EW để gây nhiễu UAV. Theo Business Insider, các hệ thống EW của Nga đã vô hiệu hóa hàng trăm UAV Ukraine mỗi tháng trong năm 2024. Ukraine đáp trả bằng công nghệ cáp quang chống nhiễu cho UAV FPV. (ii) Về chi phí và khả năng mở rộng, mặc dù UAV thương mại giá rẻ, các mẫu quân sự như Bayraktar TB2 có giá hàng triệu USD và dễ bị hệ thống phòng không bắn hạ. Nga đã cải thiện khả năng phòng không, làm giảm hiệu quả của TB2 sau năm 2022. (iii) Hạn chế về tầm bay và tải trọng. Nhiều UAV, đặc biệt là FPV, có tầm bay ngắn (dưới 10 km) và tải trọng hạn chế, khiến chúng khó tấn công các mục tiêu chiến lược sâu trong lãnh thổ đối phương. (iv) Về vấn đề đạo đức và pháp lý, việc sử dụng UAV để tấn công cơ sở hạ tầng dân sự, đặc biệt là UAV Shahed-136 của Nga, đã gây tranh cãi về đạo đức và vi phạm luật quốc tế, theo Reuters.
Đến năm 2025, vai trò của UAV trong xung đột quân sự Nga-Ukraine tiếp tục mở rộng. Chính phủ Ukraine tiếp tục đẩy mạnh đầu tư vào UAV tầm xa và tích hợp AI để tăng độ chính xác và tự chủ. Nga, với sự hỗ trợ công nghệ từ Iran và Trung Quốc, tập trung vào sản xuất hàng loạt UAV giá rẻ, phát triển các mẫu tiên tiến hơn. Theo dự báo của CSIS, đến năm 2030, UAV sẽ chiếm 50% các hoạt động quân sự trên chiến trường hiện đại, với xung đột Nga – Ukraine là tiền đề cho xu hướng này.
Ngoài ra, các cường quốc khác như Mỹ, Trung Quốc đang nghiên cứu từ cuộc xung đột để phát triển các loại UAV của riêng mình. Theo đó, Mỹ đã khởi động sáng kiến “Replicator” để triển khai bầy đàn UAV, trong khi Trung Quốc thử nghiệm UAV tác chiến điện tử như FH-95. Những kinh nghiệm chiến đấu của UAV từ chiến trường Ukraine sẽ định hình tương lai của chiến tranh không người lái trên toàn cầu, TASS.
UAV đã thay đổi căn bản cục diện xung đột Nga – Ukraine, từ việc cung cấp lợi thế chiến thuật đến định hình chiến lược dài hạn. Với chi phí thấp, tính linh hoạt và khả năng tích hợp công nghệ tiên tiến, UAV đã trở thành “mắt thần” và “nắm đấm thép” của cả Nga và Ukraine. Tuy nhiên, sự phát triển của các biện pháp đối phó, như tác chiến điện tử và phòng không, đòi hỏi cả hai bên phải liên tục đổi mới.
Xung đột Nga – Ukraine không chỉ là cuộc chiến quân sự mà còn là cuộc đua công nghệ, trong đó UAV đóng vai trò trung tâm. Những kinh nghiệm từ chiến trường này sẽ tác động sâu rộng đến cách các quốc gia chuẩn bị cho chiến tranh tương lai.
Cả Nga và Ukraine đã chứng minh rằng trong kỷ nguyên chiến tranh hiện đại, UAV không chỉ là một công cụ mà là một nhân tố quyết định chiến thắng.
Theo Topwar, AirMobi