Cứ mỗi độ Tết Đoan Ngọ (mùng 5/5 Âm lịch), con hẻm nhỏ trên đường Phạm Thế Hiển (quận 8, TPHCM) lại rộn ràng không khí gói hàng tấn bánh ú lá tre, loại bánh đặc trưng không thể thiếu trong mâm cúng và bữa ăn của người miền Nam. Đây là nghề truyền thống đã tồn tại từ trước năm 1975, được gần 20 hộ dân trong xóm cùng nhau gìn giữ.
Theo người dân, trước đây cả con hẻm dài nhà nào cũng làm, nhưng đến nay chỉ còn chưa đầy 20 hộ vẫn miệt mài giữ lửa nghề. Cứ đến dịp cận Tết Đoan Ngọ, cả xóm lại tất bật quây quần bên nhau, cùng gói bánh để kịp cung ứng ra thị trường.
Điểm khác biệt của bánh ú nơi đây so với các loại bánh phổ biến khác là việc sử dụng lá tre già, bản to, được nhập từ các tỉnh miền Tây. Nguyên liệu chính để tạo nên hương vị đặc trưng của bánh ú lá tre bao gồm gạo nếp ngâm lá dứa, đậu xanh, và đặc biệt là sầu riêng.
Nhân bánh được làm từ đậu xanh đã nấu chín, một số gia đình còn sáng tạo thêm bí đao hoặc sầu riêng vào nhân để tăng thêm vị đậm đà, hấp dẫn cho món bánh.
Để làm ra những chiếc bánh ú lá tre thơm ngon, dẻo bùi, đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo của người thợ. Khi gói bánh, lá tre sẽ được xếp thành hình phễu, sau đó cho một muỗng gạo nếp xuống đáy, tiếp theo là nhân bánh và phủ thêm một lớp gạo nếp lên trên.
Bánh sau khi gói xong sẽ được cố định chắc chắn bằng dây lát đã phơi khô.
Bà Trần Thị Tân Mai Lan (58 tuổi), với hơn 40 năm kinh nghiệm gói bánh ú lá tre, chia sẻ: “Thường ngày, xóm nhỏ này ai cũng bận rộn với công việc riêng, nhưng cứ đến vài ngày trước Tết Đoan Ngọ thì nhà nào cũng gác lại công việc để gói bánh ú như một nét truyền thống của con hẻm”.
Sau khi gói xong, bánh được cho vào nồi luộc trong khoảng 3-4 giờ.
Bánh chín sẽ được vớt ra và ngâm qua với nước lạnh. Đây là công đoạn cuối cùng, giúp những xâu bánh ú trở nên dẻo và thơm ngon hơn trước khi đến tay người tiêu dùng.
Thành phẩm là những chiếc bánh ú lá tre có màu vàng ươm, lớp vỏ gạo trong, mang vị thơm nhẹ mùi lá tre, ngọt vừa và dẻo bùi.
Hàng năm, cứ đến dịp Tết Đoan Ngọ, từ khoảng mùng 2 đến hết mùng 4/5 Âm lịch, cả xóm lại nhộn nhịp tập trung làm bánh ú. Bà Mười (74 tuổi) chia sẻ: “Tôi bắt đầu tập làm bánh ú từ lúc còn rất trẻ, hơn nửa thế kỷ rồi nhưng con hẻm này vẫn giữ được truyền thống gói bánh ú lá tre vào dịp Tết Đoan Ngọ, thực sự tôi rất vui và tự hào”.
Chị Nhung (50 tuổi, ngụ TP Thủ Đức) là một trong những khách sỉ lớn, thường xuyên lấy bánh từ các hộ dân để bán. Chị cho biết, giá bán lẻ ra thị trường dao động từ 60.000-90.000 đồng/10 bánh.
“Bánh ở đây mang hương vị đặc trưng, thơm và dẻo hơn các nơi khác nên hầu như năm nào tôi cũng lấy sỉ cả nghìn bánh để bán. Rút kinh nghiệm năm ngoái đặt muộn nên không làm kịp, năm nay tôi phải đặt trước cả tháng mới yên tâm”, chị Nhung chia sẻ về sức hút của loại bánh này.
Tết Đoan Ngọ, hay còn gọi là “Tết giết sâu bọ”, là dịp để người dân cầu mong sự bình an và mùa màng bội thu. Theo quan niệm dân gian, bánh ú là món ăn giúp thanh lọc cơ thể, giải nhiệt và xua đuổi những điều không may. Vì thế, bên cạnh những món như xôi, chè, thịt, trên bàn thờ gia tiên của nhiều gia đình miền Nam không thể thiếu một vài chùm bánh ú, góp phần làm nên nét đẹp văn hóa truyền thống trong ngày Tết đặc biệt này.