Tháng 7/2017, Bộ Giáo dục Hàn Quốc công bố kế hoạch cải cách kỳ thi tuyển sinh đại học quốc gia (CSAT – College Scholastic Ability Test) tại Quốc hội; dự định áp dụng chính thức từ tháng 11/2018.
Nội dung cải cách hướng đến việc giảm áp lực thi cử, chú trọng đánh giá năng lực tổng hợp của học sinh thay vì chỉ điểm số; thúc đẩy giáo dục sáng tạo và giảm cạnh tranh học thuật tiêu cực. Theo đó, kỳ thi sẽ điều chỉnh cấu trúc câu hỏi; thay đổi tiêu chí đánh giá điểm…
Thời gian từ tuyên bố chính sách cho đến thực thi là 1,5 năm. Nhưng lộ trình cải cách CSAT của Bộ Giáo dục Hàn Quốc đã bị học sinh, phụ huynh và thầy cô phản đối dữ dội vì: thiếu thông tin chi tiết, hướng dẫn cụ thể; học sinh không đủ thời gian chuẩn bị… Một cuộc cải cách có mục đích tốt đẹp nhưng do thiếu lộ trình cụ thể, minh bạch đã vi phạm nguyên tắc bình đẳng trong giáo dục.
Nguyên tắc bình đẳng trong giáo dục đại học ở Việt Nam cũng có nguy cơ bị vi phạm khi một số trường công bố bỏ xét tuyển bằng tổ hợp C00, chỉ chưa đầy một tháng trước khi kỳ thi tốt nghiệp THPT diễn ra.
Bình đẳng là nguyên tắc nền tảng trong giáo dục. Các trường biện minh rằng, việc thu hẹp và bỏ xét tuyển tổ hợp C00 nhằm chuẩn hóa đầu ra ngoại ngữ, quốc tế hóa các chương trình đào tạo… – mà không xét tới yếu tố công bằng và bình đẳng trong tiếp cận cơ hội giáo dục của thí sinh – liệu có phù hợp với quy định của Luật Giáo dục và Quy chế tuyển sinh đại học không?
Điều 83, Luật Giáo dục hiện hành quy định: người học có quyền “bình đẳng về cơ hội giáo dục và học tập”. Quy chế tuyển sinh đại học làm rõ nguyên tắc bình đẳng tại Điều 4 rằng: “mỗi thí sinh được cung cấp thông tin đầy đủ, rõ ràng, tin cậy, nhất quán và kịp thời” để chuẩn bị tốt nhất cho việc tham gia tuyển sinh. Và “không thí sinh nào bị mất cơ hội dự tuyển do những quy định không liên quan tới trình độ, năng lực”.
Bởi vậy, khi đại diện trường đại học lập luận rằng, trường đã công bố thông tin tuyển sinh trước khi mở đăng ký dự tuyển đợt đầu ít nhất 30 ngày theo Khoản 3, Điều 11 Quy chế tuyển sinh là chưa thuyết phục, bởi nó mâu thuẫn với chính nguyên tắc về quyền công bằng, bình đẳng và “được cung cấp thông tin đầy đủ, rõ ràng, tin cậy, nhất quán và kịp thời” ở Điều 4 của Quy chế, Điều 83 của Luật Giáo dục. Khi xảy ra xung đột giữa các điều khoản thì nguyên tắc diễn giải phổ biến cần tuân thủ là: văn bản pháp luật có hiệu lực cao hơn sẽ áp dụng.
Trong trường hợp này sẽ ưu tiên Luật Giáo dục thay vì Quy chế tuyển sinh. Ngoài ra, nếu sự xung đột xảy ra trong một văn bản quy phạm pháp luật, thì nguyên tắc pháp quyền đòi hỏi ưu tiên quy định bảo vệ quyền (Điều 4 Quy chế) so với quy định hạn chế quyền (Khoản 3, Điều 11 Quy chế).
Trường đại học áp dụng Khoản 3 Điều 11 để biện minh hành động công bố trước ít nhất 30 ngày không đảm bảo tính tin cậy, nhất quán và kịp thời bởi ngay khi vào cấp ba, học sinh đã chọn tổ hợp để xét tuyển đại học sau này. Nghĩa là học sinh và gia đình đã đưa ra lựa chọn này từ ba năm trước. Hơn nữa, từ cuối tháng 4/2025, nhiều học sinh đã xác định xét tuyển bằng tổ hợp C00 cho nên đã đăng ký thi Sử và Địa, thay vì thi ngoại ngữ. Do vậy, học sinh không thể đủ thời gian để chuẩn bị cho sự thay đổi này. Hệ quả là “thí sinh bị mất cơ hội dự tuyển do những quy định không liên quan tới trình độ, năng lực”.
Quyết định đột ngột thu hẹp và bỏ xét tuyển tổ hợp C00 còn đào sâu khoảng cách vùng miền, kinh tế của thí sinh. Theo một khảo sát chưa đầy đủ, nhiều thí sinh chọn tổ hợp C00 đến từ khu vực nông thôn, miền núi bởi ở khu vực này, các em thiếu điều kiện kinh tế, cơ sở vật chất và cơ hội học tốt ngoại ngữ, vì vậy, thí sinh lựa chọn tổ hợp C00 thay vì chọn tổ hợp có môn tiếng Anh.
Hệ quả tiếp nữa của việc thu hẹp và bỏ xét tuyển tổ hợp C00 mà không có lộ trình rõ ràng, minh bạch của các trường đại học còn ảnh hưởng trực tiếp đến nguyện vọng, thiên hướng và định hướng nghề nghiệp của thí sinh. Nhiều thí sinh đặt nguyện vọng vào khối ngành luật, báo chí, quan hệ công chúng… nhưng giờ đây, bằng một quyết định đột ngột, các trường đại học đã làm các em mất cơ hội trúng tuyển, mà việc lỡ cơ hội này không liên quan đến năng lực, trình độ của thí sinh.
Hệ quả cuối cùng của một quyết định thiếu lộ trình của các trường đại học là làm gia tăng mức độ cạnh tranh ngày càng khốc liệt của tổ hợp C00. Theo thống kê của Bộ Giáo dục năm 2024, có hàng trăm nghìn thí sinh dự thi tổ hợp C00 trong kỳ thi tốt nghiệp THPT, phổ điểm trung bình của tổ hợp này là 20,9 điểm, trong đó khoảng 40.000 thí sinh đạt 27 điểm trở lên, 18.000 thí sinh đạt 28 điểm và 5.000 thí sinh đạt 29 điểm. Việc thu hẹp sự lựa chọn của tổ hợp C00 đẩy các thí sinh chọn tổ hợp này vào một cuộc cạnh tranh khốc liệt hơn so với tính toán chủ động ban đầu của các em.
Quay lại kỳ thì tuyển sinh CSAT của Bộ Giáo dục Hàn Quốc, trước sức ép của xã hội, Bộ Giáo dục Hàn Quốc phải tạm dừng cải cách kỳ thi tuyển sinh CSAT và đặt lộ trình thay đổi bắt đầu từ năm 2022, nghĩa là sau 5 năm, để học sinh và các cơ sở giáo dục có thời gian chuẩn bị.
Tôi cho rằng, các trường đại học cần có sự thay đổi kịp thời để đảm bảo đúng tinh thần và mục đích của luật giáo dục, bởi “bình đẳng trong giáo dục là con đường ngắn nhất để đạt được bình đẳng trong xã hội”.
Trịnh Minh Tuấn