Phường Gia Định hình thành sau khi sáp nhập các phường: 1, 2, 7, 17 của quận Bình Thạnh. Trụ sở làm việc của đơn vị hành chính mới đặt tại Quận đoàn Bình Thạnh (ở 134 Lê Văn Duyệt, phường 1).
Phường Gia Định mới trải dài từ kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè đến tận rìa đường Phan Đăng Lưu, giáp ranh các quận trung tâm. Nơi đây hội tụ đầy đủ khu chung cư cao tầng, hẻm nhỏ, trường học, bệnh viện, khu thương mại và những di sản tôn giáo, văn hóa tồn tại hàng chục năm.
Phường Gia Định hình thành sau khi sáp nhập các phường: 1, 2, 7, 17 của quận Bình Thạnh
ĐỒ HỌA: UYỂN NHI
Tên gọi Gia Định có từ khi nào?
Không chỉ mở rộng địa giới, phường Gia Định còn trở thành địa bàn mang đậm dấu ấn lịch sử với nhiều di tích, công trình gắn liền đời sống đô thị xưa và nay. Trên giao lộ Phan Đăng Lưu – Đinh Tiên Hoàng, một chiếc cổng cổ khắc nổi dòng chữ Gia Định vẫn lặng lẽ tồn tại, gợi nhớ thời quá khứ thịnh vượng.
Cổng nằm nép bên tường Trường THCS Trương Công Định, đối diện Lăng Tả quân Lê Văn Duyệt, xây bằng gạch nung, mái ngói. Phía trên vòm cong khắc nổi tên Gia Định, biểu tượng hiếm hoi còn sót lại trước năm 1975. Nhiều người dân địa phương và du khách khi đi ngang qua đều không khỏi tò mò về nguồn gốc và ý nghĩa của chiếc cổng này.
Cổng cổ Gia Định nép mình bên góc giao lộ Phan Đăng Lưu – Lê Văn Duyệt, đây cũng là một phần tường rào Trường THCS Trương Công Định
ẢNH: THÁI THANH
Theo Gia Định Thành thông chí của Trịnh Hoài Đức, năm 1698, Chúa Nguyễn Phúc Chu lấy vùng đất Nông Nại (Cao Miên) đặt làm phủ Gia Định. Từ đó, cái tên Gia Định liên tục được đổi tên và nâng cấp qua các thời kỳ.
Trung tâm tỉnh lỵ xưa nằm ở dinh Tỉnh trưởng Gia Định, nay là trụ sở UBND quận Bình Thạnh, tọa lạc tại khu vực gần chợ Bà Chiểu.
Sau năm 1975, tỉnh Gia Định sáp nhập với Sài Gòn, hình thành thành phố Sài Gòn – Gia Định, rồi đổi tên thành TP.HCM vào tháng 7.1976.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư lý giải: “Gia là mở rộng, định là định cư. Gia Định tức chỉ vùng đất người dân miền Trung, miền Bắc mở rộng vào sinh sống, định cư an ổn, vững vàng”.
Người dân nói TP.HCM đặt tên các phường Gia Định, Chợ Lớn, Sài Gòn rất đẹp và ý nghĩa
ẢNH: UYỂN NHI
Hỏi về cách đặt tên phường mới ở TP.HCM sau sáp nhập, bà H. (ở đường Vạn Kiếp) đồng ý với việc đặt tên phường. “TP.HCM sáp nhập phường và đổi tên, trong đó có phường Sài Gòn, phường Gia Định, phường Chợ Lớn… rất hay, đẹp và ý nghĩa”, bà nói.
Bà H. chia sẻ thêm, trước đây khu vực quận Bình Thạnh thuộc tỉnh Gia Định. Tuy nhiên, sau nhiều lần thay đổi địa giới hành chính, cái tên Gia Định dần biến mất trên bản đồ. Sau mấy chục năm, giờ đây tên Gia Định quay trở lại, gắn bó trở lại với đời sống người dân.
Thực hiện chủ trương của Trung ương sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã, TP.HCM sẽ giảm từ 273 đơn vị xuống còn 102 phường, xã. Các phường, xã sáp nhập mới dự kiến hoạt động từ ngày 1.7. Cùng với đó, cấp hành chính quận, huyện cũng kết thúc hoạt động.
Báo Thanh Niên điểm lại những phường, xã mới mang tính đặc trưng, biểu tượng của vùng đất Sài Gòn – Gia Định – Chợ Lớn – TP.HCM, những tên gọi đã in sâu vào ký ức nhiều thế hệ thị dân.
Phường Gia Định sau sáp nhập, giao thoa giữa hiện đại và quá khứ
Sau 1975, tỉnh Gia Định không còn sau sáp nhập với Sài Gòn, nhưng dấu ấn của nó chưa bao giờ biến mất. Những cái tên quen thuộc như Bệnh viện Nhân dân Gia Định, Trường THPT Gia Định, chợ Bà Chiểu… vẫn sống mãi trong tiềm thức thị dân TP.HCM.
Nằm giữa vòng xoay tấp nập, Lăng Tả quân Lê Văn Duyệt (thuộc phường Gia Định) là di tích cấp quốc gia đặc biệt. Qua cánh cổng tam quan cổ kính, người ta như bước vào miền ký ức với tiếng chim ríu rít, hương trầm thoang thoảng, hàng cây cổ thụ rợp bóng tạo nên một không gian lắng đọng giữa phố thị ồn ào.
Lăng thờ Tổng trấn Gia Định xưa – Tả quân Lê Văn Duyệt (1764 – 1832) và phu nhân Đỗ Thị Phẫn, gồm 3 khu: nhà bia, khu mộ quy (tường rào bao quanh như mai rùa) và miếu thờ. Người dân vẫn thường đến viếng, xin xăm, gửi gắm lòng thành.
Ông Tài (54 tuổi) là thợ sửa giày ở khu chợ kế bên lăng cho biết, nơi này rất linh thiêng, người dân quanh khu này rất tin tưởng và hay đến viếng, xin xăm, gieo quẻ.
Lăng Tả quân Lê Văn Duyệt (thuộc phường Gia Định) là di tích cấp quốc gia đặc biệt
ẢNH: UYỂN NHI
Cách Lăng Ông Bà Chiểu chừng 30 mét là chợ Bà Chiểu (phường 1), một trong những ngôi chợ lâu đời ở TP.HCM. Sơ khai, đây là chợ Xổm, sau đó là thủ phủ của đất Gia Định xưa. Ngày nay, chợ vẫn là trung tâm giao thương và sinh hoạt sầm uất của người dân quận Bình Thạnh.
Rời chợ Bà Chiểu, chúng tôi đến những công trình mang dấu ấn giáo dục, văn hóa. Đó là Trường đại học Mỹ Thuật TP.HCM (tiền thân là Trường vẽ Gia Định) có tuổi đời hơn 1 thế kỷ, là cái nôi đào tạo mỹ thuật từ trước. Ngoài ra, Trường THPT Võ Thị Sáu (phường 1), nơi từng nổi tiếng về thành tích học tập, là một biểu tượng của giáo dục vùng Gia Định xưa.
Khu vực chợ Bà Chiểu là thủ phủ của đất Gia Định xưa
ẢNH: UYỂN NHI
Cách đó không xa, có Bệnh viện Nhân dân Gia Định (phường 7), là cơ sở y tế lớn và lâu đời bậc nhất tỉnh Gia Định.
Kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè chạy bao quanh phường Gia Định, nơi đây nổi tiếng với cầu Bông. Trải qua hơn 200 năm lịch sử, cầu nhiều lần bị phá hủy nhưng nó vẫn được xây mới lại ngay vị trí cũ. Trước năm 1975, cầu Bông được xem là cây cầu huyết mạch, trọng yếu nhất nối liền vùng Đa Kao của đô thành Sài Gòn với trung tâm tỉnh Gia Định (đóng tại khu vực chợ Bà Chiểu ngày nay).
Họa sĩ Trung Tín tái họa ngã ba Phan Đăng Lưu – Lê Văn Duyệt, trưng bày tại Nhà truyền thống quận Bình Thạnh
ẢNH: VŨ PHƯỢNG
Khi dạo bước qua những con đường thuộc địa bàn phường Gia Định, người ta vẫn dễ dàng bắt gặp những nét xưa cũ: các biệt thự Pháp cổ, nhà in lâu đời, trường học xưa và khu dân cư truyền thống…
Sau sáp nhập, sự trở lại của tên phường Gia Định như một cách kết nối hiện tại với quá khứ, nơi lưu giữ ký ức đô thị, giá trị văn hóa và chiều sâu lịch sử của người dân Sài Gòn – Gia Định.