Khi tôi mới chuyển từ Vương quốc Anh (UK) sang Dubai làm việc, sếp thường giới thiệu tôi là chuyên gia đến từ UK.
Điều này ngụ ý đảm bảo rằng công ty sẽ mang tới nhân sự và chất lượng công việc tốt nhất theo tiêu chuẩn Anh Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực thí nghiệm hiện đại. Tiếp ngay theo lời giới thiệu đó, tôi thường bổ sung: “Tôi là người Việt”.
Câu nói này không chỉ để giải thích rõ gốc gác của bản thân, mà còn là lời tôi tự nhắc mình làm tốt hơn và luôn có trách nhiệm trong công việc cũng như hành xử, tránh gây ảnh hưởng đến người khác.
Cũng cần nói thêm, tuy Việt Nam được yêu mến tại Trung Đông, uy tín của cộng đồng người Việt tại đây là chưa cao. Một phần không nhỏ người Việt đến Dubai với visa du lịch và làm các công việc không chính thức. Tình trạng tương tự về người Việt có thể bắt gặp ở nhiều nơi khác trên thế giới.
Gần đây, một số youtuber người Việt tại Ấn Độ gây ồn ào nơi công cộng, chia phe, và cãi vã quanh một nhân vật tôn giáo, tạo ra hình ảnh phản cảm trong mắt người sở tại. Một nữ youtuber, trong lúc tranh cãi bằng những lời lẽ thiếu kiềm chế cũng liên tục gào lên giận dữ: “Tao là người Việt Nam!”. Cô mặc chiếc áo in cờ đỏ sao vàng.
Một nam youtuber bị cảnh sát Ấn Độ bắt giữ vì hành hung người khác. Người này cũng thường xuyên mặc chiếc áo đỏ có sao vàng giữa ngực. Hành động vi phạm pháp luật ở mức độ cá nhân lồng ghép với hình ảnh quốc kỳ đã lan truyền trên mạng xã hội càng dễ nhận diện và tạo ấn tượng tiêu cực.
Ngày càng nhiều người Việt ra nước ngoài. Theo báo cáo từ Tổng cục Thống kê Việt Nam, năm 2024 ghi nhận khoảng 5,3 triệu lượt người Việt ra nước ngoài. Ba tháng đầu năm 2025, đã có 2,68 triệu lượt người xuất cảnh, gấp đôi cùng kỳ năm trước. Người Việt xuất ngoại để du lịch, công tác, hợp tác lao động (hơn 158.000 người trong năm 2024), du học, và định cư tại hơn 130 quốc gia và vùng lãnh thổ, làm cầu nối văn hóa giữa Việt Nam và thế giới.
Số liệu thống kê tại một hội thảo khoa học vào tháng 9/2024 cho thấy tình trạng người Việt Nam vi phạm pháp luật, phạm tội ở nước ngoài có chiều hướng gia tăng, tác động xấu đến hình ảnh đất nước. Số người Việt Nam bị các cơ quan chức năng của nước ngoài phát hiện xử lý vào năm 2023 tăng hơn 33% so với năm 2022.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và truyền thông “tức thời”, hình ảnh quốc gia không chỉ được định hình qua chính sách đối ngoại hay chỉ số kinh tế, mà còn qua hành vi thường nhật của công dân ở nước ngoài. Các học giả về “soft power” (quyền lực mềm) như Joseph Nye từng nhấn mạnh rằng sức hấp dẫn của một quốc gia phụ thuộc không chỉ vào sức mạnh quân sự hay kinh tế, mà còn vào văn hóa, giá trị và hành xử của công dân của quốc gia đó trong môi trường quốc tế.
Hành vi cá nhân ngày càng trở thành một phần trong “ngoại giao nhân dân”, như “mưa dầm thấm lâu”, đóng vai trò âm thầm và bền bỉ trong việc thiết lập uy tín quốc gia. Để gia tăng sức mạnh mềm, chúng ta không thể bỏ qua số lượng lớn công dân Việt Nam toàn cầu, đang sống, làm việc, học tập, du lịch và được quan sát từ khắp nơi trên thế giới.
Du khách Nhật khá nổi tiếng trong việc góp phần xây dựng hình ảnh quốc gia. Chính phủ Nhật Bản có sáng kiến “Cool Japan”, một chiến lược để quảng bá thương hiệu quốc gia, thông qua sức mạnh của rất nhiều giá trị văn hóa Nhật Bản. Tương tự, Hàn Quốc nâng cao hình ảnh quốc gia thông qua chiến dịch “Hallyu” (Làn sóng Hàn Quốc), chú trọng quảng bá văn hóa Hàn thông qua phim ảnh K-Pop để tăng cường sức mạnh mềm trên toàn thế giới. UAE có sáng kiến National Identity (định hình bản sắc quốc gia), dạy học sinh hiểu sâu về văn hóa, lịch sử, di sản, ngôn ngữ, trang phục, ẩm thực, và niềm tự hào quốc gia. Singapore có chính sách giáo dục công dân toàn diện thông qua chương trình National Education. Học sinh và sinh viên được khuyến khích coi trọng bản sắc quốc gia, nuôi dưỡng tinh thần công dân, cảm giác gắn bó thuộc về và ý thức trách nhiệm công dân.
Việt Nam có thể tham khảo các nước trên, có hướng dẫn, và các chương trình cho học sinh từ cấp tiểu học về các quy tắc ứng xử văn hóa, ý thức giữ gìn quốc thể và xây dựng một chiến lược quốc gia về phát triển văn hóa để gia tăng quyền lực mềm.
Vài lần trò chuyện với hai con trai, tôi dặn các cháu làm gì cũng phải nhớ bản sắc của mình là người Việt, luôn giữ gìn gốc rễ, cội nguồn; bởi các cháu sống trong một nền văn hóa khác, việc bị “Tây hóa” là khó tránh khỏi.
Hành xử chuẩn mực của từng cá nhân đều sẽ góp phần tạo dựng hình ảnh quốc gia. Mỗi người, dù là du khách, công dân định cư, hay chuyên gia, đều là một “đại sứ” cho đất nước.
Bùi Mẫn