Israel đã sử dụng các máy bay chiến đấu để không kích Iran (Ảnh: IDF).
Ngày 13/6, thế giới chứng kiến bước ngoặt lớn trong chiến tranh hiện đại khi Israel phát động chiến dịch “Sư tử trỗi dậy”, thực hiện các cuộc không kích quy mô lớn nhắm vào các cơ sở hạt nhân và căn cứ quân sự của Iran.
Trước đó, quân đội Ukraine gây sốc với chiến dịch “Mạng nhện”, sử dụng máy bay không người lái (UAV) tấn công sâu vào các căn cứ không quân chiến lược của Nga.
Dù diễn ra ở hai chiến trường khác nhau, hai chiến dịch này lại có những điểm tương đồng đáng kinh ngạc về chiến thuật, công nghệ và tác động địa chính trị. Sự trùng hợp này không chỉ phản ánh sự phát triển của chiến tranh bất đối xứng mà còn đặt ra câu hỏi về tương lai của xung đột toàn cầu.
Bối cảnh hai chiến dịch: Chiến tranh bất đối xứng trong thế kỷ 21
Israel mới đây bất ngờ thực hiện cuộc không kích nhắm vào các cơ sở hạt nhân tại Natanz, Fordow, Khondab, Khorramabad, cùng các căn cứ tên lửa ở Shiraz và Kermanshah của Iran. Chiến dịch “Sư tử trỗi dậy” do Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) và cơ quan tình báo Mossad phối hợp thực hiện. Các cuộc tấn công phá hủy nhiều mục tiêu trọng yếu, gây thiệt mạng cho một số nhân vật cấp cao, gồm Tư lệnh Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) Hossein Salami.
Theo Topwar, chiến dịch này được hỗ trợ bởi các UAV tiên tiến, được triển khai sâu trong lãnh thổ Iran để vô hiệu hóa hệ thống phòng không trước khi các tiêm kích F-35I thực hiện không kích. Một bài đăng trên mạng xã hội X mô tả cách Mossad sử dụng UAV để tấn công radar Iran, tạo điều kiện cho máy bay Israel hoạt động tự do. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu tuyên bố mục tiêu của chiến dịch là “đẩy lùi mối đe dọa hạt nhân từ Iran” và “đánh vào đầu rắn” ở Tehran.
Phản ứng của Iran mang tính biểu tượng và quyết liệt. Theo Fars News, lá cờ đỏ báo thù được treo tại thánh đường Jamkaran ở Qom, biểu thị lời kêu gọi công lý và chiến tranh. Ngay sau đó, Iran đã phóng hơn 100 UAV đáp trả, nhưng tất cả bị IDF đánh chặn. Đại sứ Iran tại Liên hợp quốc, Amir Saeid Iravani, cáo buộc Mỹ hỗ trợ Israel bằng tình báo và vũ khí, đồng thời tuyên bố Tehran sẽ đáp trả mạnh mẽ.
Trước đó 2 tuần, Ukraine đã thực hiện chiến dịch “Mạng nhện”, tấn công các căn cứ không quân chiến lược của Nga. Chiến dịch này sử dụng UAV xuất phát từ các xe tải sâu trong lãnh thổ Nga, tấn công đồng thời hàng chục mục tiêu cách nhau hàng nghìn km, theo Topwar. Dịch vụ An ninh Ukraine (SBU) công bố video ngày 1/6, cho thấy các UAV phá hủy nhiều máy bay Nga, gây thiệt hại nghiêm trọng cho không quân chiến lược của Moscow.
Chiến dịch “Mạng nhện” tận dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để điều hướng UAV, kết hợp chiến thuật phá hoại truyền thống với công nghệ hiện đại. Theo Foreign Policy, chiến dịch này minh họa cách Ukraine biến điểm mạnh của Nga – lãnh thổ rộng lớn – thành điểm yếu, bằng cách tấn công các mục tiêu xa chiến tuyến. Cựu trưởng đại diện CIA tại Moscow, Dan Hoffman, nhận định: “Ukraine đang ở sau lưng quân Nga, dùng chiến tranh bất đối xứng để phản đòn kẻ thù có vũ khí hạt nhân.”
Nga đáp trả bằng các cuộc tấn công UAV vào Kiev và Odessa, khiến 2 người thiệt mạng, đồng thời điều máy bay Tu-160 đến căn cứ gần Alaska. Tuy nhiên, thiệt hại từ “Mạng nhện” khiến Moscow phải xem xét lại năng lực phòng không của mình.
Giáo sư Stephen M. Walt từ trang Foreign Policy đánh giá, cả Israel và Ukraine đang sử dụng công nghệ mới để vượt qua đối thủ mạnh hơn. Chiến dịch quân sự “Mạng nhện” và “Sư tử trỗi dậy” cho thấy chiến tranh hiện đại không còn phụ thuộc vào số lượng, mà là sự sáng tạo và chính xác.
Những điểm trùng hợp bất ngờ giữa hai chiến dịch
Dù diễn ra ở hai khu vực, không gian địa lý khác nhau, chiến dịch “Mạng nhện” và “Sư tử trỗi dậy” có nhiều điểm tương đồng đáng chú ý, phản ánh sự phát triển của chiến tranh hiện đại.
Thứ nhất, sử dụng UAV tiên tiến và công nghệ AI trong chiến tranh bất đối xứng. Cả hai chiến dịch trên đều dựa vào UAV và AI để thực hiện các cuộc tấn công chính xác, vượt qua hệ thống phòng không đối phương. Trong chiến dịch “Sư tử trỗi dậy”, Israel đã sử dụng UAV để vô hiệu hóa radar Iran, tạo điều kiện cho các đợt không kích. Tương tự, Ukraine dùng UAV điều khiển bằng AI để tấn công các căn cứ Nga cách xa chiến tuyến.
Theo Economist, công nghệ UAV đã làm đảo lộn khái niệm chiến trường truyền thống, khi các mục tiêu hậu phương giờ đây dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết. Chuyên viên Tomáš Kopečný, đặc phái viên Séc về vấn đề Ukraine, nhận xét: “Trước kia, cần đặc nhiệm để phá hoại cầu hoặc căn cứ. Giờ đây, UAV và AI cho phép thực hiện điều đó từ xa, với chi phí thấp và rủi ro tối thiểu”.
Thứ hai, tấn công sâu vào lãnh thổ đối phương. Cả Israel và Ukraine đều nhắm vào các mục tiêu sâu trong lãnh thổ đối phương, nơi được coi là an toàn. Israel tấn công các cơ sở hạt nhân ở Natanz và Khondab, cách Tehran hàng trăm km, trong khi Ukraine nhắm vào căn cứ Engels-2, cách biên giới Ukraine hơn 1.000km. Chiến thuật này không chỉ gây thiệt hại vật chất mà còn làm lung lay niềm tin của đối phương vào năng lực phòng thủ, bộc lộ những lỗ hổng an ninh nghiêm trọng.
Chuyên gia quân sự Gregory Brew từ Trung tâm Eurasia Group nhận định: “Việc Israel và Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ đối thủ cho thấy chiến tranh hiện đại đã vượt qua giới hạn địa lý, qua đó đặt ra thách thức mới cho các quốc gia lớn như Nga và Iran.
Thứ ba, phối hợp hoạt động tình báo và chiến thuật phá hoại. Cả hai chiến dịch đều thể hiện sự kết hợp giữa tình báo và chiến thuật phá hoại. Cơ quan tình báo Mossad của Israel được cho là đã “tuồn” UAV vào Iran từ trước, kích hoạt vào thời điểm thích hợp. Tương tự, SBU của Ukraine sử dụng mạng lưới gián điệp để triển khai UAV từ bên trong Nga. Theo Izvestia, cả hai chiến dịch đều gợi nhớ đến chiến thuật “Ngựa gỗ thành Troy” thời cổ đại, nhưng được hiện đại hóa bằng công nghệ.
Chuyên gia Beth Sanner, cựu quan chức tình báo Mỹ, nhận xét: “Tình báo là chìa khóa trong cả hai chiến dịch. Israel và Ukraine đã chứng minh thông tin chính xác, kết hợp với công nghệ, có thể tạo ra lợi thế chiến lược trước đối thủ mạnh hơn”.
Thứ tư, tác động tâm lý và truyền thông. Cả hai đều nhằm gửi thông điệp mạnh mẽ đến đối thủ và cộng đồng quốc tế. Lá cờ đỏ báo thù tại thánh đường Jamkaran của Iran là phản ứng tâm lý trước đòn đánh của Israel, trong khi video của SBU về “Mạng nhện” được lan truyền rộng rãi để nâng cao tinh thần Ukraine và gây áp lực lên Nga. Theo K-Politika, cả hai chiến dịch đều sử dụng truyền thông để khuếch đại tác động, làm suy yếu ý chí của đối phương.
Giáo sư Vali Nasr từ Đại học Johns Hopkins nhận định: “Chiến tranh hiện đại không chỉ diễn ra trên chiến trường, mà còn trong tâm trí của đối thủ và dư luận quốc tế. Cả Israel và Ukraine đều sử dụng truyền thông để tối đa hóa hiệu quả chiến dịch”.
Thứ năm, liên quan đến các cường quốc và lực lượng ủy nhiệm. Hai chiến dịch đều có sự liên quan đến các cường quốc và lực lượng ủy nhiệm. Israel nhận hỗ trợ gián tiếp từ Mỹ qua hệ thống THAAD, trong khi Iran đe dọa sử dụng Hezbollah và Houthi để trả đũa. Ukraine được Mỹ và châu Âu cung cấp công nghệ UAV, trong khi Nga hợp tác với Iran về tên lửa và UAV. Theo CFR, mối quan hệ quân sự Nga – Iran ngày càng chặt chẽ, với Tehran cung cấp UAV Shahed-136 cho Moscow, trong khi Nga hỗ trợ Iran cải thiện phòng không.
Ông Yoel Guzansky, cựu quan chức Hội đồng An ninh Quốc gia Israel, nhận xét: “Sự trùng hợp giữa hai chiến dịch cho thấy chiến tranh hiện đại là mạng lưới phức tạp, nơi các quốc gia và lực lượng ủy nhiệm đan xen, tạo ra rủi ro leo thang toàn cầu”.
Ảnh vệ tinh cho thấy một máy bay TU 22 bị phá hủy sau vụ tấn công của Ukraine nhằm vào căn cứ không quân Nga Belaya (Ảnh: Reuters).
Tác động địa chính trị và rủi ro leo thang
Sự trùng hợp giữa “Mạng nhện” và “Sư tử trỗi dậy” không chỉ là vấn đề chiến thuật, mà còn có tác động sâu sắc đến an ninh toàn cầu.
Đối với các cường quốc, chiến dịch của Israel và Ukraine đặt ra thách thức cho Nga và Iran, hai quốc gia vốn tự tin vào năng lực phòng thủ. Thiệt hại tại căn cứ Engels-2 khiến Nga phải điều chỉnh chiến lược không quân, trong khi các cuộc không kích của Israel phơi bày điểm yếu của hệ thống phòng không Iran.
Theo Newsweek, cả Moscow và Tehran đang đối mặt với áp lực nội bộ để đáp trả, nhưng một phản ứng quá mạnh có thể kích hoạt can thiệp từ Mỹ và NATO. Ông Malcolm Davis từ Viện Chính sách Chiến lược Australia nhận định: “Sự thành công của Israel và Ukraine cho thấy các quốc gia nhỏ hơn có thể thách thức cường quốc bằng công nghệ, chiến thuật sáng tạo; buộc Nga và Iran phải đầu tư nhiều hơn vào phòng thủ”.
Đối với khu vực, việc Iran treo lá cờ đỏ báo thù và đe dọa sử dụng lực lượng ủy nhiệm như Hezbollah và Houthi làm dấy lên lo ngại về xung đột khu vực. Tương tự, các cuộc tấn công của Nga vào Ukraine sau “Mạng nhện” cho thấy nguy cơ leo thang ở Đông Âu. Theo Al Jazeera, cả hai chiến trường đều có khả năng kéo theo các cường quốc như Mỹ, Trung Quốc và Nga, tạo ra rủi ro chiến tranh toàn cầu.
Bà Kaja Kallas, Cao ủy Đối ngoại EU, nhận xét: “Sự trùng hợp giữa hai chiến dịch cho thấy Trung Đông và Đông Âu đang trở thành hai mặt trận liên kết. Một sai lầm chiến thuật có thể dẫn đến hậu quả không thể kiểm soát”.
Cả hai chiến dịch nhấn mạnh vai trò của UAV, AI, chiến tranh mạng trong xung đột hiện đại. Iran sử dụng các cuộc tấn công mạng chống lại Israel năm 2024, có thể tiếp tục làm vậy để trả đũa. Ukraine đang phát triển các chiến dịch mạng để hỗ trợ “Mạng nhện”. Theo Financial Times, sự phát triển của công nghệ chiến tranh sẽ thúc đẩy cuộc chạy đua vũ trang mới, với các quốc gia đầu tư vào UAV, AI để cạnh tranh.
Chuyên gia Firouzabadi, cựu Thư ký Hội đồng An ninh mạng Iran, nhận xét: “Chiến tranh mạng và UAV đang định hình lại chiến trường. Israel và Ukraine đã chứng minh rằng công nghệ có thể thay đổi cán cân quyền lực.”
Phân tích sự trùng hợp: Ngẫu nhiên hay chiến lược?
Sự trùng hợp giữa chiến dịch “Mạng nhện” và “Sư tử trỗi dậy” có thể là ngẫu nhiên về thời điểm, nhưng phản ánh một xu hướng chiến lược lớn hơn: các quốc gia nhỏ hơn đang sử dụng công nghệ để đối phó với các cường quốc. Theo Times of Israel, Israel đã chuyển giao hệ thống Patriot cho Ukraine vào ngày 10/6, cho thấy sự hợp tác quân sự ngày càng chặt chẽ giữa hai nước. Điều này làm dấy lên suy đoán rằng Israel có thể đã học hỏi từ chiến thuật của Ukraine hoặc ngược lại.
Giáo sư Seyed Mohammad Marandi từ Đại học Tehran nhận định: “Sự trùng hợp này không hoàn toàn ngẫu nhiên. Israel và Ukraine đều đối mặt với các đối thủ được Nga và Iran hậu thuẫn. Sự chia sẻ công nghệ và chiến thuật giữa họ là điều dễ hiểu.”
Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng sự trùng hợp này là kết quả của bối cảnh địa chính trị rộng lớn hơn. Theo Foreign Affairs, chính quyền Trump đã thúc đẩy các đồng minh như Israel và Ukraine đối phó với Iran và Nga, trong khi giảm cam kết trực tiếp của Mỹ. Điều này tạo điều kiện cho cả hai nước phát triển chiến thuật độc lập, dẫn đến các chiến dịch tương đồng về công nghệ và mục tiêu.
Ông Malcolm Turnbull, cựu Thủ tướng Australia, nhận xét: “Chính sách của Trump đã đẩy các đồng minh vào thế phải tự lực. Israel và Ukraine đang đáp lại bằng cách sử dụng công nghệ để tạo lợi thế, dẫn đến sự tương đồng trong chiến dịch của họ.”
Sự trùng hợp giữa chiến dịch “Mạng nhện” của Ukraine và “Sư tử trỗi dậy” của Israel không chỉ là một hiện tượng quân sự, mà còn là biểu tượng của chiến tranh hiện đại. Cả hai chiến dịch đều cho thấy cách các quốc gia nhỏ hơn sử dụng UAV, AI, và tình báo để thách thức các cường quốc, làm đảo lộn khái niệm chiến trường truyền thống. Tuy nhiên, sự thành công của họ cũng đi kèm với rủi ro leo thang, khi Iran và Nga có thể đáp trả bằng các biện pháp quân sự hoặc phi quân sự như chiến tranh mạng và phong tỏa kinh tế.
Với các diễn biến chiến sự cập nhật đến ngày 14/6 tại khu vực Trung Đông, cho thấy thế giới đang đứng trước ngã rẽ quan trọng. Liệu sự trùng hợp này sẽ mở ra một kỷ nguyên mới của chiến tranh công nghệ, hay đẩy nhân loại đến bờ vực xung đột toàn cầu? Câu trả lời phụ thuộc vào cách các bên quản lý rủi ro và tận dụng cơ hội từ những bài học này.
Giáo sư Stephen M. Walt đã nhận định: “Chiến tranh hiện đại không chỉ là vấn đề sức mạnh, mà là sự sáng tạo và khả năng thích nghi. Israel và Ukraine đang dẫn đầu xu hướng này, nhưng hậu quả vẫn còn là một ẩn số.