Thủy sản giải ‘bài toán’ thuế đối ứng

Phập phồng thuế đối ứng

Mỹ là thị trường quan trọng hàng đầu của thủy sản VN với tỷ trọng chiếm khoảng 20%. Đầu tháng 4, khi chính phủ Mỹ công bố áp thuế đối ứng lên hàng hóa từ các nước nhập khẩu vào Mỹ, trong đó có VN đã tác động ngay đến hoạt động xuất khẩu của ngành này. Kết quả lũy kế 4 tháng đầu năm 2025 cho thấy thị trường Mỹ nhập khẩu 539 triệu USD, tuy vẫn tăng 16% so với cùng kỳ năm trước nhưng đã rơi xuống vị trí thứ 2 trong danh sách các khách hàng lớn của VN.

ẢNH: Đào Ngọc Thạch

Theo bà Lê Hằng, Phó tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (VASEP), trong tháng 5 thị trường Mỹ vẫn đạt giá trị gần 160 triệu USD, tăng 9,7% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp (DN) phản ánh hoạt động giao hàng đã giảm dần từ sau ngày 20.5 để đề phòng rủi ro. Áp lực về chi phí, biến động thị trường và sự thiếu chắc chắn về chính sách khiến giao dịch chậm lại, gây ảnh hưởng đến tổng kim ngạch trong tháng. Một số nhà nhập khẩu ở Mỹ thông báo tạm hoãn đơn hàng trong quý 2 để chờ chính sách thuế rõ ràng hơn. Trong bối cảnh đó, VASEP chủ động xây dựng các kịch bản liên quan tới thuế đối ứng của Mỹ. Theo kịch bản lạc quan nhất, thuế đối ứng về 0% thì xuất khẩu thủy sản sẽ giữ vững mức 10 tỉ USD như năm 2024 và có thể cao hơn nhờ sự phục hồi ở một số thị trường khác. Thị trường Mỹ sẽ đạt kim ngạch từ 1,8 – 1,9 tỉ USD, nhờ DN tận dụng tốt các cơ hội thị trường.

Trong kịch bản trung bình là thuế đối ứng 10%, xuất khẩu thủy sản có thể chỉ đạt 9,5 tỉ USD. Nguyên nhân là chi phí và giá xuất khẩu sản phẩm vào thị trường Mỹ tăng khiến hàng hóa VN khó cạnh tranh so với các nước khác. Bên cạnh đó, lợi nhuận của DN bị thu hẹp và phát sinh nhiều chi phí khác trong quy trình sản xuất, truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Các thị trường như Trung Quốc, ASEAN, Nhật Bản và EU có thể hấp thụ một phần sự tác động từ thị trường Mỹ.

Trong kịch bản xấu là thuế đối ứng trên 10%, xuất khẩu thủy sản của VN có thể giảm xuống chỉ còn 9 tỉ USD, thậm chí thấp hơn. Mỹ sẽ không còn là thị trường tiêu thụ ổn định của tôm cá VN và giá trị mà thị trường này mang lại xuống dưới 1,5 tỉ USD. Khả năng cạnh tranh của hàng hóa VN sẽ suy yếu trước các đối thủ như Ecuador, Ấn Độ, Thái Lan hay Indonesia…

Thị trường Trung Quốc, Nhật Bản… bứt phá

Một mặt chờ thuế đối ứng, mặt khác các DN đã và vẫn đang nỗ lực đa dạng hóa, chuyển hướng mạnh hơn sang các thị trường như Trung Quốc, Nhật Bản, EU, Hàn Quốc, ASEAN, đến nay cũng thu được những kết quả bước đầu. Đơn cử 4 tháng đầu năm, xuất khẩu thủy sản qua Trung Quốc đạt giá trị 716 triệu USD với mức tăng 57% đã vượt lên đứng ở vị trí đầu tiên, đẩy Mỹ xuống vị trí số 2. Tương tự, thị trường Nhật Bản đạt 531 triệu USD, tăng 20% và đứng vị trí thứ 3. Các thị trường quan trọng khác như EU cũng đạt tới 352 triệu USD, tăng 17% và Hàn Quốc là 262 triệu USD, tăng 14%.

Tính hết 5 tháng đầu năm, dù đối mặt nhiều thách thức nhưng xuất khẩu thủy sản vẫn đạt tới 4,2 tỉ USD, tăng 18% so với cùng kỳ năm trước.

Ông Trần Văn Lĩnh, Chủ tịch HĐQT Công ty CP thủy sản thương mại Thuận Phước (Đà Nẵng), thừa nhận thuế đối ứng của Mỹ là một “bàn cờ” phức tạp nên các kịch bản cho ngành thủy sản mà VASEP đưa ra là cần thiết để hình dung. Tuy nhiên, ông Lĩnh cho rằng thực tế còn biến thiên rất nhiều vì ngoài mức thuế mà Mỹ sẽ tính với VN thì còn phải tính tới tương quan về mức thuế mà Mỹ sẽ áp dụng với các nước khác. 

“Giả thuyết chúng ta bị áp thuế 10% nhưng các đối thủ bị áp thuế cao hơn thì đó lại là điều tích cực và ngược lại. Bên cạnh đó, kịch bản cũng được xây dựng khi chưa nổ ra căng thẳng quân sự giữa Israel và Iran. Do vậy, câu chuyện không chỉ nằm ở mức thuế bao nhiêu mà còn phụ thuộc nhiều yếu tố. Tuy Mỹ là thị trường rất quan trọng nhưng ở góc độ DN cũng phải học cách sống làm sao giảm ảnh hưởng xấu từ thị trường này. Trong bối cảnh đó, chúng ta thậm chí phải chấp nhận sự sụt giảm tạm thời như một giải pháp để tái cơ cấu lại toàn bộ thị trường”, ông Lĩnh nêu quan điểm.

Từ Cà Mau, ông Trần Anh Khoa, Tổng giám đốc Công ty TNHH Anh Khoa, lại khá lạc quan vì thị trường trọng điểm của DN này là Trung Quốc và các nước châu Á. Vậy nên từ năm ngoái đến nay, DN vẫn hoạt động thuận lợi, đặc biệt từ đầu năm 2025 thị trường tăng trưởng tốt. “Cũng có một số thời điểm xuất khẩu vào Trung Quốc chậm thì có một số thị trường như Nhật Bản, Hàn Quốc bù lại. Mặt khác thế mạnh của chúng tôi là sản phẩm tôm sú nên càng ít bị ảnh hưởng. Sức tiêu thụ của thị trường Trung Quốc vẫn còn rất tốt và chúng ta có thể khai thác hiệu quả với điều kiện hàng hóa đảm bảo chất lượng và giá cả hợp lý. Người tiêu dùng Trung Quốc cũng có xu hướng đẩy mạnh các sản phẩm tiện lợi, vốn là thế mạnh của DN VN. Trung Quốc ở ngay bên cạnh nên chi phí logistics thấp hơn rất nhiều so với các thị trường khác cũng như các đối thủ khác trong ngành. Đó là điều mà các DN có thể tận dụng khai thác”, ông Khoa nói.

Theo VASEP, năm 2023, Trung Quốc nhập 4,67 triệu tấn thủy sản, cao nhất từ trước đến nay. Đến năm 2024 tuy có giảm nhưng vẫn duy trì con số 4,5 triệu tấn. Riêng mặt hàng tôm, Trung Quốc hiện là quốc gia nhập khẩu lớn nhất thế giới. Quan trọng hơn, trong chiến dịch dinh dưỡng quốc gia giai đoạn 2025 – 2030, nước này khuyến cáo người dân tăng tiêu thụ sản phẩm cá, tôm thay vì các nguồn cung protein truyền thống như heo, gà. Đây là lợi thế để các DN có thể đẩy mạnh xuất khẩu sang thị trường này.

Ngoài những thị trường quan trọng như Trung Quốc, Nhật, EU, Hàn Quốc thì một số nước khác cũng nổi lên với nhiều tiềm năng, cụ thể như Úc. Thị trường Úc ổn định và phù hợp với định hướng chế biến sâu, nâng cao giá trị gia tăng của tôm VN. Úc hiện là nhà nhập khẩu tôm đơn lẻ lớn thứ 5 của VN với kim ngạch tăng từ 127 triệu USD năm 2019 lên tới 240 triệu USD năm 2024. Với thị trường 27,5 triệu dân và mức tiêu thụ thủy sản chế biến tăng trung bình 6 – 8%/năm, tôm của VN có lợi thế nhờ phù hợp xu hướng tiêu dùng các sản phẩm chế biến sẵn, đa dạng mẫu mã. Mặt khác, Úc ít biến động chính trị và có hệ thống pháp lý minh bạch, nhờ đó giảm thiểu rủi ro cho DN VN trong dài hạn.