Tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 9 Quốc hội khóa XV, sáng 16.6, sau khi Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ trình tờ trình dự án luật Đường sắt sửa đổi, ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Quốc hội, đã trình bày báo cáo thẩm tra.

Cơ quan thẩm tra cho biết, đa số ý kiến cơ bản nhất trí với việc cho phép trình Quốc hội xem xét, song lưu ý hồ sơ dự án luật gửi tới cơ quan chủ trì thẩm tra chưa đảm bảo thời gian theo đúng quy định dẫn đến khó khăn trong việc thẩm tra.

Lý giải việc chậm trễ này, Bộ Xây dựng cho biết, do trước đó đã dự thảo Nghị quyết của Quốc hội thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư phát triển hệ thống đường sắt.

Tuy nhiên, ngày 3.6, Bộ Chính trị kết luận đưa cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt vào dự thảo luật Đường sắt sửa đổi và trình Quốc hội tại kỳ họp thứ 9. Cơ quan soạn thảo đã rất khẩn trương hoàn thiện hồ sơ dự án luật trong thời gian sớm nhất, nên chưa thể đáp ứng tiến độ theo quy định.

Theo tờ trình của Chính phủ, dự thảo luật đã được bổ sung, chỉnh lý để luật hóa 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, trong đó có 21 cơ chế, chính sách được luật hóa từ các nghị quyết của Quốc hội.

2 cơ chế, chính sách mới, gồm: điều 24 về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước và điều 36 về hợp đồng. Mục tiêu chủ yếu của các cơ chế, chính sách đặc thù nhằm đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; rút ngắn trình tự, thủ tục, đẩy nhanh tiến độ, sớm hoàn thành các dự án đường sắt; khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân.

Về cơ bản, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường thống nhất cao với chủ trương cần có cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để đầu tư hệ thống đường sắt Việt Nam.

Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra đề nghị giới hạn phạm vi, đối tượng được áp dụng; tăng cường giám sát, công khai, minh bạch thông tin…

Trong đó, với quy định về đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng, chính sách này đã thể chế hóa chủ trương phân cấp, khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân.

Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra cũng băn khoăn cơ chế cho phép chỉ định nhà đầu tư dự án PPP và TOD (địa phương quyết định nhà đầu tư) giúp rút ngắn thủ tục nhưng dễ dẫn đến lợi ích nhóm, độc quyền, thiếu minh bạch nếu không kiểm soát tốt.

Do đó, đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo quy định tiêu chí và quy trình minh bạch khi chỉ định nhà đầu tư, bảo đảm công khai cạnh tranh và điều kiện chặt chẽ.

Nhà đầu tư được chỉ định phải đủ năng lực, trải qua thẩm định độc lập. Đồng thời, dự thảo luật cần làm rõ các hỗ trợ (chia sẻ rủi ro doanh thu, ưu đãi thuế, tín dụng…) và cơ chế bảo đảm thực hiện cam kết của Nhà nước để tăng sức hút nhà đầu tư, bảo đảm chính sách ổn định, nhất quán…

Về cơ chế, chính sách huy động nguồn lực và bố trí vốn, một số ý kiến cơ bản nhất trí với quy định trao quyền chủ động về vốn cho các chủ thể quy định trong dự thảo luật, cho phép phát hành trái phiếu Chính phủ, huy động ODA, dùng nguồn tăng thu và tiết kiệm chi ngân sách để bổ sung vốn nếu ngân sách hằng năm không đáp ứng tiến độ.

Tuy nhiên, cơ quan thẩm tra cho rằng, cần rà soát bổ sung quy định giới hạn cơ chế, chỉ áp dụng khi chứng minh hiệu quả vượt trội; giới hạn mức huy động ở ngưỡng an toàn, có giám sát, bảo đảm an toàn tài chính; trách nhiệm rõ ràng; điều kiện và cơ chế giám sát chặt chẽ để ngăn ngừa rủi ro.

Làm rõ tiêu chí, minh bạch khi chỉ định nhà đầu tư dự án đường sắt