Là nhà lãnh đạo thiên tài của cách mạng Việt Nam, Bác cũng là một nhà báo vĩ đại. Khi nói về mình, Người khẳng định với nhà báo Rut Bersatsky (Nga) trong một cuộc phỏng vấn: “Tôi là cây bút tiểu phẩm, nhà chính luận. Gọi tôi là người tuyên truyền – tôi cũng không tranh cãi, nhà cách mạng chuyên nghiệp là đúng nhất”.
Tuổi Trẻ có cuộc trò chuyện cùng tác giả về những trang sách có ý nghĩa này. Tác giả chia sẻ:
– Ngoài những sách đã được công bố, chúng tôi còn tham khảo sâu các nghiên cứu của nhà nghiên cứu Nguyễn Thành, GS Đỗ Quang Hưng, GS Hà Minh Đức, nhà báo Phan Quang… với các góc nhìn không chỉ từ báo chí, lịch sử báo chí, mà còn từ văn chương và ngôn ngữ.
Từ đó, có thể cung cấp cho độc giả, nhất là các bạn trẻ, một cái nhìn toàn cảnh nhưng cũng đủ cụ thể và thuyết phục về những gì mà Bác Hồ đã làm và đã làm nên một nền báo chí cách mạng cho nước ta.
Chúng tôi cố gắng trình bày ngắn gọn, mạch lạc và dễ hiểu đối với người đọc hôm nay. Sách viết về Bác Hồ với tư cách Người khai sinh và dẫn dắt nền báo chí cách mạng Việt Nam. Chúng tôi kể chuyện, ghi chép, tường thuật là chủ yếu, để bản thân sự kiện sự việc lên tiếng, để chính người trong cuộc lên tiếng.
Tránh tối đa những nhận định, suy luận chủ quan của người viết. Sử dụng nhiều hình ảnh tư liệu và sắp xếp hợp lý với những nội dung đi kèm. Đồng thời có chú thích, có dẫn nguồn chính xác để người đọc có thể kiểm tra, đối chiếu và tham khảo.
50 năm làm báo, viết báo
* Bác Hồ đã có 50 năm làm báo, viết báo…
– Kể từ những dòng tin vắn đầu tiên trên tờ La Vie Ouvrière (Đời sống thợ thuyền) tại Pháp cho đến bài báo cuối cùng – Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên, nhi đồng đăng trên báo Nhân Dân ngày 1-6-1969, Người đã có 50 năm làm báo, viết hơn 2.000 bài báo, ký hơn 170 bí danh và bút danh.
Người viết đủ mọi thể loại từ tin tức, tường thuật cho tới nghị luận, phiếm đàm. Người viết bằng tiếng Pháp, tiếng Trung, tiếng Nga, tiếng Việt. Cách viết của Người phù hợp với từng đối tượng độc giả, từ chính trị gia, trí thức ở Pháp cho đến người dân đủ mọi tầng lớp tại Việt Nam. Người làm báo, viết báo tại Pháp, Trung Quốc, Thái Lan trước khi về Việt Nam, cả báo công khai, hợp pháp lẫn bí mật, bất hợp pháp.
* Chị dành nhiều trang để thuật lại quá trình tự học, tự rèn luyện của Bác từ những ngày đầu khổ luyện?
– Bác là tấm gương rất sáng để mỗi chúng ta hôm nay noi theo. Tại Pháp, Người không ngừng đọc sách, đọc báo, hội họp, diễn thuyết… với mục tiêu kép: vừa luyện nghe luyện nói để thành thạo tiếng Pháp, vừa mở rộng hiểu biết và tầm nhìn về chủ nghĩa tư bản và xã hội phương Tây.
Từ đó Người quyết tâm rèn bút, từ chỗ chưa biết viết báo tới tập viết những dòng tin ngắn, đối chiếu những gì mình đã viết với những gì vừa được báo đăng; từ chỗ chỉ viết vài dòng đến chỗ có thể viết kéo dài ra thành đoạn thành bài; từ chỗ viết được dài rồi lại tập viết rút gọn lại; từ chỗ tập viết đủ mọi thể loại báo chí cho đến viết văn: truyện ngắn, truyện vừa, kịch bản, làm thơ.
Người từng nói: “Kinh nghiệm của Bác là kinh nghiệm ngược. Bác học viết báo Pháp trước, rồi học viết báo Trung Quốc, rồi sau mới học viết báo Việt Nam”.
Sau này, giữa bộn bề việc nước, Bác vẫn không ngừng chăm chú đọc báo, nghe đài mỗi ngày để góp ý, nhắc nhở, chỉnh sửa và rèn luyện đội ngũ những người làm báo. Có thể nói, Người là nhà báo bậc thầy của báo chí cách mạng Việt Nam.
Đưa báo chí cách mạng ngày càng phát triển
* Bác đã biến báo chí cách mạng trở thành sức mạnh “dời non lấp biển”, góp phần cho cách mạng thành công, kháng chiến thắng lợi?
– Người sớm nhận ra sức mạnh của báo chí và sử dụng báo chí như một công cụ sắc bén để thể hiện chính nghĩa của dân tộc Việt Nam, để cổ động và tuyên truyền chủ nghĩa Mác – Lênin tới quần chúng nhân dân, để tập hợp và tổ chức lực lượng chuẩn bị cho cách mạng giành độc lập – tự do cho đất nước.
Người làm ra tờ Le Paria (Người cùng khổ – Diễn đàn của các dân tộc thuộc địa) tại Pháp. Người khai sinh báo Thanh Niên vào ngày 21-6-1925 – tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam. Cùng với những bài giảng Đường Kách Mệnh, đã vạch ra con đường cứu nước cho những người cộng sản Việt Nam.
Từ đó nhiều tờ báo cách mạng khác ở trong nước tiếp tục ra đời, đưa báo chí cách mạng ngày càng phát triển và lan tỏa. Khi về nước vào năm 1941, Người cũng sớm bắt tay vào thực hiện tờ Việt Nam Độc lập.
* Đồng thời Người cũng xây dựng nền móng cho sự phát triển của nền báo chí mới?
– Ngay sau khi giành được chính quyền, với tư cách là người đứng đầu Chính phủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lãnh đạo việc xây dựng một nền báo chí cách mạng có nhiều loại hình (chỉ đạo thành lập Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam…), rèn luyện và phát triển đội ngũ những người làm báo cả về số lượng và chất lượng, đồng thời xây dựng những cơ sở pháp lý cho một nền báo chí mới, thúc đẩy báo chí cách mạng ở Việt Nam ngày càng phát triển, chuyên nghiệp hóa và đóng góp thiết thực cho sự nghiệp cách mạng, giải phóng và thống nhất đất nước.