Chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” của Israel khiến triển vọng đàm phán hạt nhân Mỹ – Iran trở nên mơ hồ, nhưng hai bên vẫn muốn đạt thỏa thuận.
Mỹ và Iran hồi tháng 4 nối lại đàm phán về chương trình hạt nhân của Tehran, là động thái tiếp xúc cấp cao nhất giữa hai nước kể từ khi Washington rút khỏi thỏa thuận mang tên Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA) năm 2018. Hai bên sau đó trải qua 5 vòng đàm phán được mô tả là “diễn ra tốt đẹp” ở Oman và Italy.
Tổng thống Donald Trump ngày 12/6 cho biết Mỹ và Iran “đã tương đối gần một thỏa thuận khá tốt”. Hai bên nhất trí tổ chức vòng đàm phán thứ 6 tại thủ đô Muscat, Oman, nhưng sự kiện đã không thể diễn ra, khi Israel rạng sáng 13/6 mở chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy”, không kích vào loạt cơ sở hạt nhân, hạ sát nhiều chỉ huy quân sự và nhà khoa học của Iran.
Thủ tướng Benjamin Netanyahu tuyên bố chiến dịch kéo dài đến khi nào còn cần thiết. Iran lập tức phóng tên lửa đáp trả, đồng thời thông báo hoãn đàm phán với Mỹ.
Khi Iran và Israel không ngừng tập kích đáp trả nhau, con đường hướng đến một thỏa thuận giờ đây trở nên mơ hồ, Suzanne Maloney, chuyên gia về Iran, giám đốc chương trình chính sách đối ngoại tại Viện Brookings, trụ sở Mỹ, nói. Nhưng Iran khả năng cao vẫn sẽ phải chọn ngoại giao “làm giải pháp để thoát khỏi cuộc khủng hoảng mang tính sống còn này”, Maloney nhận định.
Đặc phái viên Tổng thống Mỹ về Trung Đông Steve Witkoff (trái) và Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi. Ảnh: AFP
Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi cho rằng Israel tiến hành chiến dịch “Sư tử Trỗi dậy” không phải để ngăn Tehran sở hữu bom hạt nhân, mà là nhằm làm chệch hướng đàm phán Mỹ – Iran, ngăn hai bên đạt một thỏa thuận không đúng ý của Thủ tướng Netanyahu.
“Đây là đòn giáng vào nỗ lực ngoại giao”, ông Araghchi cho biết khi điện đàm với người đồng cấp Anh, Pháp, Đức và quan chức phụ trách đối ngoại của Liên minh châu Âu (EU) ngày 16/6.
Theo giới quan sát, những đòn tập kích liên tiếp của Israel đã khiến tiềm lực quân sự Iran bị suy yếu và đang đối mặt cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất kể từ cuộc chiến với Iraq năm 1980. Nhiều hệ thống phòng không bị phá hủy, không phận thủ đô Tehran bị Israel khống chế, các đồng minh trong khu vực từ chối hỗ trợ, trong khi kho tên lửa để đáp trả ngày càng giảm.
“Họ không còn lựa chọn nào khác ngoài sẵn sàng cho một giải pháp ngoại giao”, Sanam Vakil, giám đốc chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại viện chính sách Chatham House, trụ sở Anh, nói với WSJ. “Dù muốn hay không, nỗ lực đó sẽ liên quan đến Mỹ và chính quyền ông Trump. Bởi vậy, Iran phải thận trọng, không gây căng thẳng quá mức với Mỹ”.
Nỗ lực hướng tới một thỏa thuận giờ đây tất yếu phụ thuộc vào thời điểm và cách thức cuộc giao tranh hiện tại giữa Israel và Iran kết thúc.
Ngoại trưởng Araghchi, đại diện đàm phán của Iran, cho biết nước này vẫn mong muốn có thỏa thuận với Mỹ và sẵn sàng nối lại đối thoại nếu Israel dừng các đợt tấn công. Ông khẳng định sẽ không chấp nhận các điều khoản “xóa bỏ quyền hợp pháp của Tehran liên quan hạt nhân”, như làm giàu uranium ở ngưỡng thấp theo để sử dụng cho mục đích dân sự.
Tổng thống Trump vẫn đang hướng đến một thỏa thuận hạt nhân với Iran, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth trả lời phỏng vấn Fox News ngày 16/6. “Chúng tôi đảm bảo thế phòng thủ vững chắc ở khu vực để theo đuổi một thỏa thuận hòa bình. Và chúng tôi hy vọng điều đó sẽ xảy ra”.
Ông chủ Nhà Trắng dường như coi xung đột Israel – Iran là một hình thức để gây sức ép ngoại giao với Tehran. Ông Trump xác nhận đã biết trước về chiến dịch không kích phủ đầu của Israel và không cảm thấy bất ngờ về diễn biến này. Ông cũng không hành động để thúc giục Tel Aviv và Tehran dừng trả đũa lẫn nhau.
“Ông Trump không bảo chúng tôi dừng lại”, Bộ trưởng Tài chính Israel Bezalel Smotrich nói.
Một số nhà phân tích và quan chức Israel cho rằng việc Iran tỏ ý sẵn sàng trở lại bàn đàm phán là chiến thuật câu giờ để có thời gian phục hồi sau đòn không kích của Tel Aviv. Họ kêu gọi ông Trump nên chờ đến khi Israel giành chiến thắng hoàn toàn trước Iran để Mỹ có thêm lợi thế.
“Iran đang muốn khiến Mỹ và Israel rạn nứt”, Avner Golov, cựu giám đốc cấp cao về chính sách đối ngoại tại Hội đồng An ninh Quốc gia Israel, nói. “Họ đang thúc đẩy Mỹ yêu cầu Israel dừng lại và câu giờ cho ngoại giao”.
Tổng thống Trump ngày 16/6 cho biết Iran đã chuyển thông điệp nước này muốn đàm phán thông qua các trung gian Arab, trong khi Tehran chưa xác nhận thông tin.
“Họ muốn thương lượng, đáng lẽ họ phải làm vậy từ trước”, ông Trump nói tại hội nghị thượng đỉnh G7 ở Canada. Ông sẽ về nước sớm hơn lịch trình một ngày để giải quyết cuộc khủng hoảng ở Trung Đông.
Trang tin Mỹ Axios đưa tin Washington đang thảo luận với Tehran về khả năng đặc phái viên Mỹ về Trung Đông Steve Witkoff và Ngoại trưởng Iran Araghchi gặp nhau tuần này. Hai bên dự kiến đàm phán về một thỏa thuận hạt nhân và chấm dứt xung đột giữa Israel và Iran.
“Chúng ta sau cùng sẽ trở lại bàn thương lượng, nhưng chưa rõ Israel và khu vực khi đó đã phải trả giá thế nào”, Karin von Hippel, cựu giám đốc viện nghiên cứu quốc phòng RUSI trụ sở Anh, nhận định. “Thách thức là Iran muốn giữ thể diện, còn ông Trump thường dồn người khác đến đường cùng để buộc họ phải khuất phục”.
Tổng thống Mỹ Donald Trump trả lời phỏng vấn tại Alberta, Canada ngày 16/6. Ảnh: AFP
Giới quan sát lưu ý một thỏa thuận với điều khoản từ bỏ quyền làm giàu uranium sẽ được coi là điều khó chấp nhận với Iran. “Họ sẽ không từ bỏ dễ dàng, họ sẽ không đầu hàng”, Vali Nasr, giáo sư tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Cao cấp Johns Hopkins, cựu quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ, nói.
Điều này đồng nghĩa khả năng cao bất kỳ thỏa thuận hạt nhân nào cũng sẽ tương đối giống với JCPOA, thỏa thuận mà Iran và Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Nga, Trung Quốc, EU đạt được năm 2015. Ông Trump cho rằng JCPOA không hiệu quả và rút Mỹ khỏi JCPOA năm 2018 để tìm kiếm thỏa thuận tốt hơn.
“Ông Trump muốn ghi dấu ấn của riêng mình và tuyên bố chiến thắng”, bà von Hippel nói. “Nếu thỏa thuận mới có đủ các biện pháp bảo vệ Iran, ông ấy có thể thành công”.
Như Tâm (Theo Reuters, WSJ, The Conversation)