Khai thác khoáng sản để lại hậu quả rồi xin… phá sản, không dễ vậy đâu

Chế tài nào cho những doanh nghiệp tính “chạy làng” như trên?

Sau khai thác khoáng sản là tính phá sản

Cánh đồng ở thôn An Châu (xã Hòa Phú, huyện Hòa Vang, Đà Nẵng) những ngày này vẫn là cảnh ruộng đồng tan nát ở khu vực từng khai thác khoáng sản (đất sét) của Công ty TNHH Hiệp Đại Hưng. 

Ông Nguyễn Phan Bốn (trú thôn An Châu) nói tình trạng sạt lở đất nông nghiệp của 18 hộ đã được người dân nhiều lần lên tiếng nhưng đến nay doanh nghiệp vẫn chưa thực hiện nghĩa vụ. Công ty Hiệp Đại Hưng sau khi hết hợp đồng, dừng khai thác mỏ, rút máy móc, thiết bị đi từ năm 2023 thì cũng “ngó lơ” nghĩa vụ của mình.

Tại cuộc tiếp xúc cử tri mới đây, cử tri xã Hoà Phú tiếp tục phản ảnh và đề nghị cơ quan chức năng yêu cầu doanh nghiệp phải hoàn trả mặt bằng theo đúng thiết kế; phải kè chống sạt lở, san ủi, trả lại đất cho dân, chi trả hỗ trợ vụ mùa. Đáng nói là trong lúc chưa thực hiện nghĩa vụ thì doanh nghiệp trên lại có động thái tính phá sản.

Theo tìm hiểu, ngày 17-9-2024 Sở Tài nguyên và Môi trường Đà Nẵng (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức họp hội đồng thẩm định đề án đóng cửa mỏ đất sét An Châu và đã ban hành thông báo về việc chỉnh sửa, bổ sung đề án đóng cửa mỏ khoáng sản. 

Đồng thời sở này đã có nhiều văn bản đôn đốc Công ty Hiệp Đại Hưng hoàn thiện hồ sơ đề nghị phê duyệt đề án đóng cửa mỏ và thực hiện các giải pháp cải tạo phục hồi môi trường, đóng cửa mỏ. Vậy nhưng cuối năm 2024 công ty trên có văn bản phúc đáp, trong có ý kiến là “công ty đã phá sản và hiện nay đang làm thủ tục phá sản”.

Do công ty chưa thực hiện xong trách nhiệm đóng cửa mỏ, phục hồi môi trường và đất đai sau khai thác khoáng sản nên các sở liên quan đã phối hợp ngăn chặn việc công ty đề nghị giải thể để đảm bảo công ty thực hiện xong trách nhiệm đóng cửa mỏ, phục hồi môi trường và đất đai sau khai thác khoáng sản…

Còn trả lời ý kiến cử tri vấn đề trên, ông Trần Chí Cường – phó chủ tịch UBND TP Đà Nẵng – cho biết đã giao các sở không chấp nhận yêu cầu giải thể của doanh nghiệp. Công ty phải đảm bảo tất cả các quyền lợi chính đáng của người dân và thực hiện nghĩa vụ của doanh nghiệp. 

“Không thể có chuyện doanh nghiệp khai thác lấy khoáng sản xong, được lợi ích rồi đến lúc thực hiện các nghĩa vụ thì không làm” – ông Cường nói.

Có thể bị xử lý trách nhiệm hình sự

Luật sư Thanh Trà – Đoàn luật sư Đà Nẵng – cho biết căn cứ điều 4 Luật Khoáng sản có các quy định như: Hoạt động khoáng sản phải phù hợp với chiến lược, quy hoạch khoáng sản, phương án bảo vệ, thăm dò, khai thác và sử dụng khoáng sản trong quy hoạch tỉnh, gắn với bảo vệ môi trường, cảnh quan thiên nhiên, di tích lịch sử – văn hóa, danh lam thắng cảnh và các tài nguyên thiên nhiên khác; bảo đảm quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

Khai thác khoáng sản phải lấy hiệu quả kinh tế – xã hội và bảo vệ môi trường làm tiêu chuẩn cơ bản để quyết định đầu tư; áp dụng công nghệ khai thác tiên tiến, phù hợp với quy mô, đặc điểm từng mỏ, loại khoáng sản để thu hồi tối đa khoáng sản…

Tại điều 5 của luật này cũng quy định rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản có thể kể đến như: trách nhiệm hỗ trợ chi phí đầu tư nâng cấp, duy tu, xây dựng hạ tầng kỹ thuật sử dụng trong khai thác khoáng sản và xây dựng công trình phúc lợi cho địa phương nơi có khoáng sản được khai thác; trách nhiệm kết hợp khai thác với xây dựng hạ tầng kỹ thuật, bảo vệ, phục hồi môi trường theo dự án đầu tư khai thác khoáng sản; nếu gây thiệt hại đến hạ tầng kỹ thuật, công trình, tài sản khác thì tùy theo mức độ thiệt hại phải có trách nhiệm sửa chữa, duy tu, xây dựng mới hoặc bồi thường.

Còn tại khoản 2, điều 74 Luật Khoáng sản quy định: “Trường hợp tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản giải thể, phá sản hoặc không có khả năng thực hiện đề án đóng cửa mỏ khoáng sản thì cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền cấp giấy phép lựa chọn tổ chức, cá nhân có đủ năng lực lập, thực hiện đề án đóng cửa mỏ khoáng sản. Kinh phí thực hiện đề án đóng cửa mỏ khoáng sản được lấy từ tiền ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường của tổ chức, cá nhân được phép khai thác”.

Như vậy pháp luật đã quy định về nguyên tắc và trách nhiệm, tổ chức, cá nhân thực hiện khai thác khoáng sản phải đảm bảo được các vấn đề như môi trường, kinh tế, an sinh xã hội. Doanh nghiệp khi thực hiện khai thác khoáng sản phải thực hiện ký quỹ cải tạo, phục hồi môi trường…

Trường hợp doanh nghiệp vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Theo đó, về xử phạt vi phạm hành chính:

Doanh nghiệp có hành vi vi phạm quy định về đóng cửa mỏ khoáng sản có thể bị xử phạt từ 10-300 triệu đồng (đối với cá nhân); từ 20-600 triệu đồng (đối với tổ chức). Đồng thời bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả buộc thực hiện đầy đủ các giải pháp đưa khu vực khai thác về trạng thái an toàn, phục hồi đất đai theo đề án đóng cửa mỏ đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt (nghị định 36/2020/NĐ-CP, sửa đổi, bổ sung tại nghị định 04/2022/NĐ-CP).

Trường hợp doanh nghiệp có hành vi vi phạm quy định đối với quyền lợi hợp pháp của địa phương và người dân nơi có khoáng sản được khai thác thì có thể bị xử phạt từ 30-100 triệu đồng (cá nhân); từ 60-200 triệu đồng (tổ chức) và bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả buộc thực hiện đủ các hạng mục nâng cấp, duy tu, xây dựng đường giao thông.

Nếu hành vi gây hậu quả nghiêm trọng cho đất đai, môi trường, đời sống dân cư… tùy tính chất, mức độ và hành vi cụ thể, người đại diện doanh nghiệp, người có liên quan có thể bị xử lý hình sự đối với tội vi phạm các quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên, kể cả khi doanh nghiệp phá sản.