Báo chí: ngành học chưa bao giờ hết hấp dẫn

Luôn “hot” trong suốt hơn 30 năm

“Cao chót vót”, “gần chạm ngưỡng tuyệt đối”, “hơn 29 điểm/3 môn”, “hơn 9 điểm/môn”… là những cụm từ được nhiều báo sử dụng khi đưa tin tuyển sinh hằng năm về về một số ngành điểm chuẩn cao, trong đó có báo chí. Chẳng hạn, năm 2024, Trường ĐH Khoa học xã hội – Nhân văn (KHXH-NV), ĐH Quốc gia Hà Nội có 3 ngành (trong tổng số 31 ngành) điểm chuẩn khối C00 trên 29 điểm (thang 30), trong đó có ngành báo chí. Năm 2022, báo chí cũng là một trong 4 ngành điểm chuẩn tổ hợp C00 gần “đụng trần” của trường (29,9 điểm/30).

ảnh: Phan Kiều

Không chỉ tổ hợp C00 mà với các tổ hợp khác, ngành báo chí cũng thuộc diện cao nhất của những trường có tuyển sinh ngành này (thường là những trường đào tạo khối ngành KHXH-NV). Năm 2024, điểm chuẩn chuyên ngành báo truyền hình tổ hợp D78 (văn, khoa học xã hội, tiếng Anh) của Học viện Báo chí – Tuyên truyền là 37,21/40 (trung bình 9,31 điểm/môn) – một trong những mức điểm cao nhất trong toàn bộ khối ngành KHXH-NV năm 2024.

Ngành báo chí với tư cách là một ngành đào tạo ĐH mới thành hình sau thời kỳ đất nước mở cửa. Tuyển sinh ĐH chính quy đối tượng học sinh vừa tốt nghiệp THPT được bắt đầu từ năm 1991. Đó là sau khi Chính phủ công nhận Trường Tuyên huấn T.Ư (nay là Học viện Báo chí – Tuyên truyền) là trường ĐH, đồng thời Bộ GD-ĐT cho phép Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội (nay là ĐH Quốc gia Hà Nội) mở ngành báo chí. Bộ môn báo chí Trường ĐH Tổng hợp TP.HCM (nay là ĐH Quốc gia TP.HCM) cũng được khai sinh sau đó 1 năm. Ngay từ những năm đầu tiên ấy, ngành báo chí luôn thuộc diện “đỉnh chóp” về độ hấp dẫn trong khối ngành KHXH-NV.

PGS Đinh Thị Thu Hằng, Viện trưởng Viện Báo chí – Truyền thông (AJC), Học viện Báo chí – Tuyên truyền, cho biết: “Trong chuỗi chương trình tư vấn tuyển sinh ĐH năm 2025 của chúng tôi gần đây, đông đảo phụ huynh, học sinh vẫn rất quan tâm các ngành báo chí – truyền thông. Qua đó cho thấy đây vẫn là lĩnh vực có sức hút rất lớn đối với các thí sinh”.

Những góc khuất

Theo tìm hiểu của PV Báo Thanh Niên, hiện cả nước có 9 cơ sở (sau đây gọi là trường ĐH) đào tạo trình độ ĐH chính quy ngành báo chí: Học viện Báo chí – Tuyên truyền, 2 trường ĐH KHXH-NV (thuộc 2 ĐH quốc gia), 2 trường ĐH Khoa học của ĐH Huế và ĐH Thái Nguyên, Trường ĐH Sư phạm – ĐH Đà Nẵng, Trường ĐH Cần Thơ, Trường ĐH Văn hóa, Học viện Công nghệ Bưu chính – Viễn thông. Trong đó, phần lớn các trường chỉ mới tham gia đào tạo báo chí trong khoảng 15 năm gần đây. Những trường mới ban đầu dè dặt tuyển 50 – 60 chỉ tiêu, về sau mỗi trường tăng thêm một ít. Vì vậy chỉ tiêu tuyển sinh ngành báo chí tăng đều đều, trong khi thị trường lao động đang có xu hướng thu hẹp lại.

Năm 2024, tổng chỉ tiêu tuyển mới ngành báo chí của 9 trường nói trên là 1.269. Năm nay có thêm Trường ĐH Nghệ thuật quân đội đào tạo báo chí hệ dân sự, dự kiến tuyển 25 chỉ tiêu. Cộng với việc một số trường tăng chỉ tiêu, tổng chỉ tiêu tuyển mới của ngành báo chí năm 2025 khoảng trên dưới 1.350.

Từ đây xuất hiện một số góc khuất trong tuyển sinh ngành báo chí. Chẳng hạn Trường ĐH Vinh vốn dĩ mở ngành báo chí từ năm 2013, nhưng đến năm 2021 thì phải ngừng tuyển sinh. Vài trường khác tuy vẫn bền bỉ tuyển sinh nhưng điểm chuẩn không cao, từ 14 đến 16 – 17 điểm. Một số trường vì nhiều lý do mà chưa (hoặc không được) mở ngành báo chí nhưng vẫn dùng từ khóa “báo chí”, tuyển ngành văn học nhưng mở ngoặc chuyên ngành báo chí: ĐH Duy Tân, Trường ĐH Quy Nhơn, Trường ĐH Khánh Hòa… ĐH Duy Tân gọi tên chuyên ngành mà trường mình tuyển sinh là “văn báo chí” (Nhà nước quy định trường tư không được phép đào tạo ngành báo chí). Tuy nhiên, hiệu quả tuyển sinh cũng không cao. Những trường gặp khó khăn trong tuyển sinh ngành báo chí, “văn báo chí” thường ở xa đô thị lớn, hoặc vốn dĩ gặp khó khăn trong tuyển sinh với hầu hết ngành học.

Ngay cả với các trường tốp trên, những thách thức họ đối mặt cũng không hề nhỏ. “Hiện nay có 3 yếu tố nổi bật tác động mạnh mẽ tới thị trường lao động ngành báo chí. Vấn đề thời sự nhất là việc sáp nhập, hợp nhất các cơ quan báo chí, khiến một số lượng lớn chưa từng có nhà báo rơi vào cảnh thất nghiệp. Thứ hai là mức độ phổ biến của mạng xã hội. Thứ ba là sự phát triển của khoa học – công nghệ, đặc biệt là sự xuất hiện của AI đã làm dấy lên làn sóng hồ nghi về tương lai của nhà báo”, TS Phan Văn Kiền, Viện trưởng Viện đào tạo Báo chí – Truyền thông (SJC), Trường ĐH KHXH-NV, ĐH Quốc gia Hà Nội, chia sẻ.

Ảnh: Phan Kiền

Từ đào tạo “nhà báo đa nhiệm” đến “nhà báo đa nền tảng”

Theo TS Phan Văn Kiền, Viện SJC đã có sự chuẩn bị cho những yếu tố nói trên từ cách đây ít nhất 10 năm. Trước hết, viện xác định với tính đặc thù vốn có, quy mô đào tạo báo chí không nên tùy tiện mở rộng mà cần phải giới hạn trong một lượng chỉ tiêu nhất định. Ngay cả khi thị trường lao động báo chí ở thời kỳ đỉnh cao (nhiều báo bung ra nhưng mới chỉ ít trường đào tạo báo chí), Viện SJC cũng chỉ tuyển sinh khoảng 200 – 250 chỉ tiêu báo chí hằng năm. Sau này, nhận thấy xu thế phát triển của ngành truyền thông, viện đã giảm chỉ tiêu báo chí. Vài năm nay, chỉ tiêu báo chí giữ ở mức khoảng 160, còn ngành truyền thông khoảng 200.

Đồng thời, chương trình đào tạo của viện cũng thiết kế theo hướng phân nhánh trong chuẩn đầu ra. Sinh viên tốt nghiệp ngành báo chí không nhất thiết phải trở thành nhà báo mà có thể làm các công việc khác như làm truyền thông, người dẫn chương trình, nhà sáng tạo nội dung, chuyên viên tư vấn… Với sự phát triển của khoa học – công nghệ, viện không chỉ đặt mục tiêu đào tạo “nhà báo đa nhiệm” mà còn là “nhà báo đa nền tảng”. Năm 2023, khi ChatGPT xuất hiện, nhận thấy sự hiện diện của AI dần đậm nét trong mọi mặt đời sống, Viện SJC đã đưa môn công nghệ truyền thông số vào dạy cho tất cả sinh viên (báo chí, truyền thông). Sinh viên của viện dùng AI để làm bài tập, dùng AI để học thực hành báo chí.

PGS Đinh Thị Thu Hằng, Viện trưởng Viện AJC, cũng tin tưởng: “Dù chúng ta đang trong tiến trình đổi mới, sắp xếp, tinh gọn bộ máy nhưng triển vọng phát triển và cơ hội việc làm của người học ngành báo chí – truyền thông sau khi ra trường vẫn rất rộng mở do sự phát triển của bối cảnh công nghệ số hiện nay. Sự chuyển dịch mạnh mẽ từ truyền thông truyền thống sang truyền thông số đang mở ra biên độ nghề nghiệp rộng lớn cho sinh viên ngành báo chí – truyền thông. Họ không chỉ trở thành phóng viên, biên tập viên, mà còn có thể là content creator, chuyên viên truyền thông doanh nghiệp, quản lý các nền tảng như kênh YouTube/TikTok, cố vấn thương hiệu, thậm chí là nhà sáng lập các startup về truyền thông sáng tạo”.