Những cổ vật Chăm Pa, bia đá cổ nằm bên lối đi của quán cà phê – Ảnh: N.LINH
Thế nhưng đến nay, dự án xây dựng hay chọn một địa điểm để làm bảo tàng văn hóa Chăm Pa ở Huế vẫn chỉ dừng lại ở mức ý tưởng, chưa có bước triển khai cụ thể nào, kể cả trên bản vẽ.
Cổ vật bị lãng quên trong quán cà phê
Trong một chuyến dạo chơi dọc sông Hương, anh Thái Dương, một du khách từ TP.HCM, tình cờ phát hiện nhiều cổ vật Chăm Pa nằm lăn lóc, bị bỏ quên tại lối đi của một quán cà phê nằm trong hai biệt thự Pháp cổ số 23-25 đường Lê Lợi (Huế).
“Tôi thực sự bất ngờ khi thấy những tấm bia đá, tượng đầu thần linh Chăm Pa có giá trị hàng trăm đến cả ngàn năm tuổi lại bị đặt bừa bãi, không người canh giữ, không chú thích gì cả”, anh Dương chia sẻ.
Trong số đó, nổi bật là một tấm bia đá màu cà phê sữa, khắc chữ Chăm Pa cổ, được xác định có nguồn gốc từ làng Niêm Phò. Những hiện vật này từng thuộc sở hữu của Bảo tàng Văn hóa Huế trước khi bị giải thể và bàn giao cho TP Huế quản lý.
Chị Chu Thị Hưng, phụ trách trưng bày của Trung tâm Văn hóa, Thông tin và Thể thao quận Thuận Hóa, cho biết hiện trung tâm đang lưu giữ 12 hiện vật Chăm Pa quý giá. Tuy nhiên, do điều kiện cơ sở vật chất hạn chế, nhiều cổ vật phải đặt tạm dưới tầng trệt, chưa thể di chuyển lên kho bảo quản ở tầng 2.
Ông Hoàng Nguyễn Chân Tú, phó giám đốc phụ trách Trung tâm Văn hóa, Thông tin và Thể thao quận Thuận Hóa, cho biết: “Chúng tôi đã đề xuất Sở Văn hóa và Thể thao TP Huế tiếp nhận và chuyển số hiện vật này về Bảo tàng Lịch sử thành phố để bảo quản và phát huy giá trị”.
Hơn 250 cổ vật Chăm Pa rải rác khắp Huế
Theo thống kê, hiện Huế đang lưu giữ hơn 250 hiện vật Chăm Pa, chủ yếu bằng đá sa thạch, có giá trị nghệ thuật và lịch sử cao.
Tuy nhiên, các hiện vật này đang bị phân tán ở nhiều đơn vị như Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, Bảo tàng Lịch sử TP Huế, Trường đại học Khoa học Huế và các huyện, thị xã.
Bia đá Chăm Pa ở làng Niêm Phò được xác định có tuổi đời cả ngàn năm – Ảnh: N.LINH
Đặc biệt, Huế sở hữu hai bảo vật quốc gia Chăm Pa: bệ thờ Vân Trạch Hòa và bộ chóp tháp Linh Thái, hiện được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử TP Huế.
Theo nhà nghiên cứu văn hóa Nguyễn Xuân Hoa, Huế là vùng đất chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Chăm Pa, thể hiện rõ trong phong tục, ngôn ngữ và tín ngưỡng dân gian.
Ông cho rằng việc xây dựng một bảo tàng văn hóa Chăm Pa không chỉ nhằm bảo tồn di sản, mà còn để khơi dậy tinh thần lịch sử, phục vụ giáo dục cộng đồng và phát triển du lịch.
Theo ông Hoa, hiện nay nhiều tập tục văn hóa ở Huế như cúng đất đầu năm, đặt am thờ ở ngoài sân… đều bắt nguồn từ văn hóa của người Chăm Pa xưa. Nhiều tiếng địa phương ở Huế cũng có nguồn gốc từ tiếng Chăm Pa cổ.
Đặc biệt, ngoài bệ thờ Vân Trạch Hòa và bộ chóp tháp Linh Thái được công nhận là bảo vật quốc gia, ở Huế còn nhiều hiện vật Chăm Pa vô cùng quý giá.
Đơn cử như tấm bia ký ghi lại nội dung vào năm 1346 người Chăm đã tiến hành tu bổ một đền tháp thờ vua Harijit, tức vua Chế Mân, người kết hôn với công chúa Huyền Trân và chấp nhận hiến hai châu Ô, Ri cho nhà Trần làm quà cưới.
Châu Ô, Ri sau này được đổi tên là châu Thuận và châu Hóa, chính là vùng đất Quảng Bình, Quảng Trị và TP Huế ngày nay.
“Chúng ta không cần một công trình đồ sộ, mà có thể tận dụng các trụ sở hành chính dư thừa sau sáp nhập để làm bảo tàng. Một bảo tàng Chăm Pa tại Huế sẽ là điểm đến đặc biệt, kết nối nghiên cứu, trưng bày và các hoạt động nghệ thuật liên quan đến văn hóa Chăm”, ông Hoa nhấn mạnh.
Bảo tàng Chăm Pa? Vẫn còn bỏ ngỏ!
Theo ông Phan Thanh Hải, giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP Huế, trong bối cảnh tổ chức lại hệ thống bảo tàng theo hướng tinh gọn, việc thành lập một bảo tàng Chăm Pa riêng biệt sẽ rất khó khả thi.
Phương án đang được đề xuất là tập trung tất cả hiện vật Chăm Pa về một đầu mối: Bảo tàng Lịch sử thành phố, để hình thành bộ sưu tập đầy đủ và xây dựng không gian trưng bày chuyên đề về văn hóa Chăm Pa tại Huế.
“Đây là hướng đi phù hợp và khả thi nhất hiện nay, đảm bảo vừa bảo quản tốt hiện vật, vừa góp phần kể lại một chương quan trọng trong lịch sử vùng đất cố đô,” ông Hải cho biết.
