Gánh nặng nhiệm vụ mới trên vai chính quyền cơ sở
Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua quy định HĐND cấp xã có 27 nhiệm vụ, quyền hạn, tăng thêm 19 so với hiện hành. HĐND phường có 29 nhiệm vụ, tăng 22, trong đó tiếp nhận 8 nhiệm vụ từ HĐND cấp huyện chuyển xuống, cùng với các nhiệm vụ sẽ được phân cấp, phân quyền của HĐND cấp tỉnh.
Với UBND cấp xã, nhiệm vụ, quyền hạn cũng được thiết kế lại theo hướng rõ hơn về pháp lý, cụ thể hơn về chức năng, linh hoạt hơn trong tổ chức thực hiện, phù hợp với thực tiễn mới. UBND cấp xã được xác định với hai chức năng chính: cơ quan chấp hành của HĐND cấp xã và là cơ quan hành chính nhà nước thực hiện thi hành pháp luật tại địa phương.
So với luật hiện hành, nhiệm vụ, quyền hạn của UBND cấp xã tăng gấp đôi, với 10 nhóm nhiệm vụ cơ bản (phường là 11 nhóm). Đặc biệt, UBND cấp xã sẽ tiếp nhận 1.060 nhiệm vụ từ cấp huyện, cùng với khoảng 12 nhiệm vụ được phân cấp từ Trung ương và thêm các nhiệm vụ do UBND cấp tỉnh giao.
Chính quyền địa phương 2 cấp sẽ gánh khối lượng công việc lớn hơn trước đây (Ảnh: DT).
Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà từng nói, nhiệm vụ, quyền hạn của cấp xã mới là rất nặng và sẽ còn tiếp tục nhận thêm thẩm quyền do cấp tỉnh phân cấp.
Khi nhận việc, cấp xã phải nâng chất lượng cán bộ. Kết luận 150-KL/TW ngày 14/4/2025 của Bộ Chính trị lần đầu đặt ra bộ tiêu chuẩn xuyên suốt từ trình độ tin học, ngoại ngữ đến năng lực hoạch định chính sách cho cán bộ xã sau sắp xếp. Theo Bộ trưởng Nội vụ, đây là “cẩm nang” để các địa phương tuyển chọn công chức đáp ứng yêu cầu mới.
Ở cấp tỉnh, dự thảo luật mở rộng thẩm quyền ban hành chính sách địa phương, quyết định quy hoạch, tài chính – ngân sách, đồng thời ràng buộc Chủ tịch UBND tỉnh vào vai “nhạc trưởng” điều phối toàn bộ hệ thống sau khi cấp huyện được bãi bỏ.
Một số chuyên gia lo ngại, trách nhiệm mới nặng nề, được đưa vào thực thi trong thời gian gấp gáp, trong khi đội ngũ cán bộ, công chức địa phương chưa đồng đều, có thể khiến cho việc vận hành gặp khó khăn.
“Chính quyền nên trả những việc người dân, doanh nghiệp làm tốt hơn”
TS Hà Quang Ngọc, người từng là tổ trưởng biên tập Nghị quyết 26 năm 2008 của Quốc hội khóa XII về thí điểm bỏ HĐND quận, huyện, phường, cho rằng lo ngại trên mới “đếm việc” chứ chưa “gạn việc”.
“Nếu kiên trì nguyên tắc kinh tế thị trường đầy đủ, chính quyền phải trả về xã hội những gì người dân, doanh nghiệp có thể làm tốt hơn”, ông nói.
Ông nêu ví dụ về thủ tục cấp phép xây dựng nhà ở, một trong những thủ tục mà Thủ tướng Phạm Minh Chính đã rốt ráo đốc thúc cắt giảm, đơn giản hóa triệt để. Theo chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ Xây dựng sẽ nghiên cứu phương án bỏ cấp giấy phép đối với nhà ở riêng lẻ trong khu vực đã được phê duyệt quy hoạch chi tiết, chuyển sang cơ chế hậu kiểm. Ở những nơi đã xác định rõ mật độ xây dựng, chiều cao và khoảng lùi, chủ nhà chỉ cần tuân thủ quy định; nếu vi phạm sẽ bị xử phạt, thay vì phải làm thủ tục “xin – cho” giấy phép.
TS Hà Quang Ngọc cho rằng việc gì người dân làm được thì hãy trả về cho người dân (Ảnh: Sơn Nguyễn).
TS Ngọc phân tích: “Nếu một thủ tục vốn dĩ chỉ là sự xác nhận hình thức, chính quyền nên rút lui, để nguồn lực tập trung giải quyết những vấn đề mà xã hội không tự xử lý được, ví dụ thiên tai, dịch bệnh, an sinh hay bảo đảm trật tự công cộng”.
Ông tin rằng khi rà soát lại, nhiều nhiệm vụ không cần đến chính quyền đứng ra quản lý.
Trong bối cảnh chính quyền điện tử, TS Ngọc nhấn mạnh kỹ năng công nghệ thông tin phải trở thành “điều kiện tiên quyết” của mỗi cán bộ, công chức xã, phường mới.
“Không thể để tình trạng chờ các nơi gửi văn bản xin ý kiến rồi trả lời “căn cứ quy định pháp luật mà làm”. Phải có bộ phận trực tiếp gỡ vướng tại cơ sở ngay khi phát sinh, đặc biệt là khi số hóa chính quyền là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của thời đại này”, ông nhấn mạnh.
Nối dài bài học bỏ cấp quản lý trung gian
Năm 2008, Quốc hội khóa XII thông qua Nghị quyết 26 cho phép 10 tỉnh, thành thí điểm không tổ chức HĐND quận, huyện, phường. Các văn bản tiếp theo của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Chính phủ xác định 67 huyện, 32 quận, 483 phường tham gia thí điểm từ tháng 4/2009.
Báo cáo tổng kết giai đoạn 2012 của Ban Chỉ đạo Trung ương ghi nhận quy trình hành chính rút ngắn, ngân sách tiết kiệm khoảng 130 tỷ đồng mỗi năm, trong khi khối lượng công việc không tăng đột biến ở cấp tỉnh – nơi đảm nhiệm vai trò thay thế. Ngược lại, một số địa phương phản ánh thiếu kênh giám sát, người dân khó tiếp cận thông tin giám sát ngân sách.
TS Ngọc nhớ lại: “Lúc biên tập Nghị quyết 26, chúng tôi cũng sợ việc dồn lên tỉnh, xuống xã sẽ quá tải, nhưng kết quả cho thấy không có “tắc nghẽn” nào đáng kể”.
Khi số hóa nền hành chính, điều kiện tiên quyết của đội ngũ cán bộ, công chức địa phương là kỹ năng công nghệ thông tin (Ảnh minh họa: Sơn Nguyễn).
Theo ông, bài học lớn nhất là phải rà soát, phân loại nhiệm vụ theo tiêu chí: việc đặc thù, liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích của công dân mới cần chính quyền cấp xã; còn thủ tục hành chính thuần túy về kinh tế, thị trường nên để doanh nghiệp, hiệp hội hoặc cơ quan chuyên môn cung cấp dịch vụ.
Dẫu thí điểm này bị Hiến pháp 2013 “khoá lại” vì quy định HĐND là thiết chế quyền lực bắt buộc ở tất cả các cấp, tinh thần bỏ bớt cấp trung gian vẫn được nối dài qua Nghị quyết 97/2019 về mô hình chính quyền đô thị Hà Nội, Nghị quyết 131/2020 cho TP HCM và đang được nghiên cứu mở rộng Đà Nẵng, Khánh Hòa.
Điểm khác biệt của giai đoạn hiện nay là song hành mô hình hai cấp, Quốc hội chỉ đạo hoàn thiện cơ chế giám sát từ xa, tăng thẩm quyền cho HĐND tỉnh, đồng thời áp dụng công nghệ dữ liệu dân cư để người dân trực tiếp theo dõi và phản hồi hoạt động của chính quyền.
TS Hà Quang Ngọc tin tưởng vào mô hình mới. Ông cho rằng vấn đề quan trọng là giải quyết những vướng mắc trong quá trình thực hiện.
“Khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương mới, các Bộ, ban, ngành có liên quan phải liên tục theo dõi, lắng nghe phản hồi từ người dân và địa phương để phát hiện ra những vướng mắc, từ đó hướng dẫn thực hiện và sửa đổi quy định khi cần thiết.
Việc hướng dẫn phải được thực hiện một cách cụ thể những việc cần làm, không đơn thuần là soi chiếu lại luật. Tôi tin rằng, khi thủ tục hành chính được tinh gọn, việc vận hành một mô hình chính quyền mới không còn là rào cản”, ông đúc kết.