Tổng thống Mỹ Donald Trump (Ảnh: Reuters).
Mọi chuyện bắt đầu bằng một cuộc tấn công dữ dội vào các địa điểm hạt nhân của Iran từ loạt máy bay ném bom tàng hình B2 của Mỹ.
Tiếp đó là cuộc chạy đua ngoại giao hậu trường đáng kinh ngạc, một cuộc tấn công bằng tên lửa được điện báo trước nhằm vào các căn cứ quân sự của Mỹ và những lời chỉ trích đầy mạnh mẽ của Tổng thống Donald Trump đối với các nhà lãnh đạo của Israel và Iran.
Kết quả vào sáng 24/6: đạt được lệnh ngừng bắn giữa Iran và Israel.
Hiện vẫn chưa rõ liệu lệnh ngừng bắn sẽ kéo dài bao lâu và liệu Washington cùng các đồng minh có thể sử dụng đòn bẩy đạt được từ các cuộc không kích của Mỹ và cả Israel để đạt được một thỏa thuận ngoại giao nhằm ngăn chặn Iran sản xuất vũ khí hạt nhân trong những năm tới hay không.
Tuy nhiên, động thái nhanh chóng từ một cuộc tập kích bất ngờ sang lệnh ngừng bắn, với các chính sách quan trọng được công bố thông qua các bài đăng trên mạng xã hội khiến cả thế giới đều bất ngờ, một điều cho thấy cách tiếp cận khác thường của ông Trump.
Trong các quyết định của Tổng thống Trump, không chỉ các đồng minh bị “phớt lờ” mà các quan chức chính quyền – những người thường đóng vai trò quan trọng trong việc đối diện với một cuộc khủng hoảng như vậy – cũng bị loại khỏi vòng tròn này. Đây là dấu hiệu cho thấy vòng tròn cố vấn mà ông Trump tin tưởng hẹp như thế nào.
Một quan chức cấp cao cho biết, ngay sau các cuộc không kích của Mỹ, Tổng thống Trump đã gọi điện cho Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và nói với ông rằng “đã đến lúc chấm dứt chiến tranh”. Thông điệp của ông Trump: Mỹ đã hoàn thành nhiệm vụ quân sự và sẽ chấm dứt các hoạt động tấn công và Israel cũng cần phải làm như vậy, vị quan chức này cho biết.
Phó Tổng thống JD Vance đã mô tả các sự kiện trong những ngày gần đây là “học thuyết chính sách đối ngoại mới của Mỹ”, vốn tập trung vào việc xác định rõ ràng các lợi ích quốc gia, đàm phán tích cực để đạt được các lợi ích đó và sử dụng vũ lực áp đảo nếu cần.
Lực lượng chủ lực trong trường hợp này là phi đội máy bay ném bom tàng hình B2 đã tấn công các địa điểm hạt nhân ngầm của Iran tại Fordow và Natanz với tổng cộng 14 quả bom phá boongke nặng gần 14 kg.
B2 đã đạt được điều mà quân đội Israel – mặc dù đã giành được ưu thế trên không so với Iran hơn một tuần trước đó – không thể làm được. Các cơ sở ngầm tại Fordow và Natanz, có khả năng đã bị hư hại nhiều, theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). “Các địa điểm mà chúng tôi tấn công ở Iran đã bị phá hủy hoàn toàn và mọi người đều biết điều đó”, Tổng thống Trump cho biết trong một bài đăng trên mạng xã hội.
Trong cuộc xung đột, các thành phố của Israel đã hứng chịu một số đòn tấn công từ tên lửa đạn đạo của quốc gia Hồi giáo trong khi các mục tiêu quân sự của Iran cũng phải hứng chịu nhiều cuộc ném bom trên diện rộng. Không bên nào muốn chiến tranh kéo dài thêm nữa, ít nhất là ở cường độ đó, và cả hai đều háo hức tìm một lối thoát mà họ có thể coi là chiến thắng.
Đến lúc đó, Israel đã tấn công vào những mục tiêu quân sự quan trọng nhất của Iran và thấy không đạt nhiều lợi ích trong chiến dịch không kích liên tục. Trong khi đó, Iran đã trao đổi các thông điệp riêng biệt với Washington thông qua trung gian các nước Ả rập trong nhiều ngày qua.
Vào tối 21/6 phái viên Trung Đông Steve Witkoff đã thông báo trước cho một số quốc gia Ả Rập “về một cuộc tấn công của Mỹ vào Iran”, các quan chức Ả Rập cho biết.
Sau cuộc tấn công, theo chỉ đạo của Tổng thống Trump, ông Witkoff đã trao đổi thông điệp trực tiếp với Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi. Trong đó, ông Witkoff nói rằng Iran cần quay lại bàn đàm phán nếu không sẽ chịu nhiều thiệt hại hơn nữa.
Các nhà lãnh đạo Ả Rập cũng nói với Iran rằng, đã đến lúc phải nhượng bộ Washington, nhưng Ngoại trưởng Iran trả lời “sẽ không đàm phán khi bị tấn công và sẽ không từ bỏ chương trình hạt nhân của mình”.
Sau khi Fordow, Natanz và một địa điểm riêng biệt ở Isfahan bị tấn công, chỉ huy quân sự hàng đầu của Iran đã thề sẽ trả đũa, nhấn mạnh Mỹ đã vi phạm chủ quyền của mình. Nhưng động thái trả đũa của Tehran, một loạt tên lửa hạn chế bắn vào Căn cứ Không quân Al Udeid ở Qatar, dường như là nhằm tránh mọi việc leo thang hơn nữa.
Vào khoảng trưa 23/6, vài phút trước khi các tên lửa được phóng đi, các quan chức Iran đã gọi điện cho Qatar để cảnh báo rằng căn cứ này sẽ bị tấn công, theo các quan chức Trung Đông. Qatar chuyển tiếp thông điệp của Iran tới Mỹ.
Các quan chức Mỹ đã nói với Qatar rằng Washington cũng đã lường trước được cuộc tấn công và không có kế hoạch trả đũa. Iran đã chuyển thông điệp tới Qatar rằng cuộc tấn công sẽ chỉ nhắm vào căn cứ, không phải các khu vực dân sự của nước này.
Điều đó đã tạo đủ thời gian cho quân đội Mỹ, vốn đã rút các máy bay và nhiều binh lính khỏi Al Udeid, để di chuyển số nhân sự còn lại khỏi căn cứ và để Đại sứ quán Mỹ tại Doha cảnh báo công dân Mỹ ở đây “trú ẩn tại chỗ”.
Sau đó, Qatar đã đóng cửa không phận đối với các chuyến bay thương mại trong khi chờ đợi đợt tấn công của Iran: tổng cộng có 19 tên lửa, theo Qatar. Tất cả đều bị phòng không đánh chặn, ngoại trừ một tên lửa rơi xuống gần căn cứ của Mỹ mà không gây hư hại gì.
Các tên lửa đánh chặn đã va chạm với các tên lửa, để lại những vệt sáng trên bầu trời đêm mùa hè của Doha. Thủ tướng Qatar Mohammed bin Abdulrahman al-Thani, phát biểu tại một cuộc họp báo hôm 24/6 ở Doha đã nói rằng, chính phủ đã nhận được thông tin tình báo trước đó để Qatar và người Mỹ chuẩn bị, nhưng không nói rõ thông tin tình báo đó là gì.
Ngay sau vụ tấn công, Phó Tổng thống Vance đã nói chuyện với Thủ tướng Qatar trong khi Tổng thống Trump đã nói chuyện với Quốc vương nước này Emir Tamim bin Hamad al-Thani vài phút sau đó, theo một nguồn tin thân cận. Ông Trump đã hỏi Quốc vương Qatar rằng, liệu ông có gọi điện cho Tehran và hỏi liệu chính phủ Iran có sẵn sàng ngừng bắn hay không.
Ông đã đồng ý và Iran đã đồng ý. Tổng thống Trump, nhà lãnh đạo chỉ vài giờ trước đó đã công khai cân nhắc đến việc thay đổi chế độ ở Iran, đã tuyên bố ngừng bắn sau các cuộc gọi, đăng trên mạng xã hội: “Chúc mừng tất cả mọi người”.
Nỗ lực không ngừng nghỉ của ông Trump
“Tổng thống Trump không phải là người theo chủ nghĩa hòa bình, nhưng ác cảm với việc bị lôi kéo vào các cuộc giao tranh quân sự kéo dài”, chuyên gia Michael Wahid Hanna, giám đốc chương trình Mỹ tại tổ chức phi lợi nhuận Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế (ICG), cho biết.
Theo chuyên gia này, ông Trump có động lực để làm những điều mà những người tiền nhiệm của ông đã không làm.
Theo các nguồn tin, ban đầu, bất chấp tuyên bố ngừng bắn trên mạng xã hội của Tổng thống Trump, Israel và Iran vẫn tiếp tục tiến hành thêm nhiều đòn tấn công nhằm vào nhau. Trong đó, 4 giờ trước khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực vào lúc 7h giờ địa phương ngày 24/6, Israel đã phát động một làn sóng tấn công vào Tehran, khiến hàng trăm nhân viên lực lượng an ninh thiệt mạng, Thủ tướng Netanyahu cho biết trên X.
Trong số các mục tiêu có trụ sở của Tổ chức Đổi mới và Nghiên cứu Phòng thủ của Iran, một tổ chức nghiên cứu của Bộ quốc phòng, theo quân đội Israel.
Vài phút trước thời hạn ngừng bắn, một tên lửa của Iran cũng đã tấn công một tòa nhà dân cư 7 tầng ở thành phố Beer Sheva, khiến 4 người thiệt mạng, đánh dấu một trong những vụ việc chết chóc nhất của cuộc chiến đối với thường dân Israel.
Theo Thủ tướng Netanyahu, Iran đã bắn thêm 3 tên lửa sau đó mà không gây thương vong hay thiệt hại. Israel đe dọa sẽ trả đũa. “Trước hành vi vi phạm nghiêm trọng lệnh ngừng bắn của Iran, chúng tôi sẽ đáp trả bằng vũ lực”, Tổng tham mưu trưởng quân đội Israel, Trung tướng Eyal Zamir cảnh báo.
Ông Trump đã rất ngạc nhiên khi biết rằng, vào sáng 24/6 cuộc chiến vẫn chưa kết thúc. Cũng vào thời điểm đó, hàng chục máy bay chiến đấu của Israel bay lượn trên không phận Iran, sẵn sàng trả đũa nhiều loạt tên lửa đạn đạo của Iran phóng vào Israel trước đó không lâu.
Ông Trump được cho là vô cùng tức giận và đã công khai trút giận lên cả Iran và Israel trước sự có mặt của các phóng viên. Ông bước ra Bãi cỏ phía Nam của Nhà Trắng trước khi chuẩn bị lên trực thăng trên đường đến hội nghị thượng đỉnh NATO ở châu Âu và khiển trách cả hai nước vì đã đe dọa lệnh ngừng bắn, đặc biệt là đồng minh thân cận nhất của Mỹ tại Trung Đông.
“Israel, ngay sau khi đạt được thỏa thuận, họ đã ném một loạt bom mà tôi chưa từng thấy trước đây”, ông Trump nói. Sau khi lên trực thăng để bay chuyến ngắn đến Chuyên cơ Không lực 1, Tổng thống Trump đã viết hoa toàn bộ lời cảnh báo cho Israel: “Đừng thả những quả bom đó. Nếu làm vậy là hành vi vi phạm lớn. Hãy đưa các phi công trở về ngay!”.
Ông không hài lòng khi hai quốc gia “đã chiến đấu quá lâu và quá dữ dội đến mức họ không biết mình đang làm cái quái gì”. Khi được hỏi về việc cả hai bên đều bị cáo buộc vi phạm thỏa thuận ngừng bắn, ông Trump đáp: “Tôi không chắc họ làm vậy một cách có chủ ý. Họ không thể kiểm soát nổi cấp dưới của mình”.
Và 38 phút sau cuộc gọi với Thủ tướng Netanyahu, ông Trump tuyên bố máy bay chiến đấu của Israel đang quay đầu. “Sẽ không có ai bị thương, lệnh ngừng bắn có hiệu lực!”, ông Trump đăng trên mạng xã hội. Thủ tướng Netanyahu cho biết Israel đã phá hủy một cơ sở radar gần Tehran và sau cuộc gọi của Tổng thống Trump, đã kiềm chế không tấn công thêm nữa. Ông cho biết, Israel đã “đạt được tất cả các mục tiêu của mình trong cuộc chiến”.
Khi Trung Đông yên tĩnh trở lại, sự chú ý của Tổng thống Trump chuyển sang hội nghị thượng đỉnh NATO, nơi ông được cho là sẽ tập trung vào việc thuyết phục các đồng minh châu Âu chi nhiều tiền hơn cho quốc phòng. “Đây sẽ là giai đoạn bình lặng hơn nhiều so với những gì tôi vừa trải qua với Israel và Iran”, ông chủ Nhà Trắng nhấn mạnh.
Theo các chuyên gia, dù Israel và Iran đã đạt được thỏa thuận ngừng bắn theo đề xuất của Tổng thống Trump, nhưng tình hình hiện tại vẫn hết sức mong manh, chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể khiến Trung Đông lại rơi vào vòng xoáy xung đột bất tận.