Trong mắt thiết bị: Bạn là vân tay, khuôn mặt, một dãy mã số

Vân tay, khuôn mặt, giọng nói từng là dấu ấn không thể trộn lẫn của mỗi con người. Nhưng trong mắt máy móc, chúng chỉ còn là những tập hợp dữ liệu khô khan: các điểm đo, tọa độ, dãy số thống kê.

Hệ thống nhận diện sinh trắc học trên thiết bị không hề lưu trữ ảnh gốc hay dấu vết thật của người dùng. Thay vào đó, nó trích xuất thành một “mẫu đặc trưng” tập hợp các thông số. Bạn đổi góc mặt, ánh sáng, kiểu tóc hay thậm chí chỉ nhăn mặt nhẹ cũng đủ khiến thiết bị từ chối.

Trong thế giới số, bạn không còn là chính mình bằng xương bằng thịt. Bạn là bản sao dữ liệu. Và nếu bản sao ấy lệch chuẩn dù chỉ chút ít, bạn lập tức trở thành kẻ xa lạ.

Tiện lợi đi kèm với sự nghi ngờ mặc định

Tại sao sau khi tắt nguồn, cập nhật phần mềm hay hết pin, thiết bị không cho mở khóa bằng vân tay hay khuôn mặt?

Đây là một quy tắc bảo mật mặc định trong các hệ điều hành hiện đại. Sau mỗi lần tái khởi động, hệ thống mặc định coi thiết bị có thể đã bị can thiệp trái phép, vì vậy tạm thời vô hiệu hóa xác thực sinh trắc học.

Chỉ mật mã cổ điển mới được chấp nhận để mở khóa. Đó là cách máy móc duy trì nguyên lý “zero trust” – không tin bất kỳ ai, kể cả chính chủ nhân của mình.

Sinh trắc học mở ra thế giới tiện lợi: chỉ cần ánh mắt, ngón tay là có thể mở khóa điện thoại, thanh toán, truy cập ví điện tử. Nhưng kèm theo đó là rủi ro trớ trêu: nếu máy không nhận ra bạn, bạn sẽ bị gạt khỏi chính thế giới của mình.

Từ phản hồi của nhiều người dùng, chỉ cần thay đổi nhỏ như đeo khẩu trang, đổi kiểu tóc, trang điểm đậm hoặc ánh sáng yếu cũng đủ khiến camera sinh trắc không nhận diện được khuôn mặt. Khi đó mọi thứ từ điện thoại đến ngân hàng số, thẻ căn cước điện tử bỗng trở thành những cánh cửa đóng chặt, dù người đứng trước là chính chủ nhân.

Bạn là ai, nếu chiếc máy không còn nhận ra bạn?

Ranh giới mong manh giữa bảo mật và kiểm soát

Không ai phủ nhận tầm quan trọng của bảo mật. Nhưng khi bảo mật biến thành hàng rào khiến con người bị thiết bị kiểm soát quyền truy cập chính danh tính của mình, một vòng lặp kỳ lạ xuất hiện: Muốn sống trong thế giới số, bạn phải được xác thực; nhưng để được xác thực, lại phải được máy móc “chấp thuận”.

Chúng ta tạo ra thiết bị để phục vụ mình. Nhưng càng ngày, chính những chiếc máy ấy lại quyết định khi nào ta được tin tưởng, khi nào ta bị nghi ngờ.

Vân tay, khuôn mặt, mã số không cái nào thực sự là “bạn” trọn vẹn. Nhưng thiếu chúng, bạn không còn được công nhận là chính mình ít nhất là trong mắt chiếc điện thoại mà bạn luôn mang theo.