‘Dòng chảy mùa thu hút cá voi đến Bình Định’

Từ năm 2022 đến nay, cá voi Bryde, một trong những loài động vật biển quý hiếm đã xuất hiện liên tiếp tại nhiều vùng biển ven bờ Bình Định, từ Vũng Bồi, Đề Gi (Phù Cát), Hòn Sẹo (Nhơn Lý, TP Quy Nhơn ), Mũi Gành ( Hoài Hải, thị xã Hoài Nhơn); Xuân Thạnh (Mỹ An, Phù Mỹ); Hòn Khô Lớn (xã Nhơn Hải). Việc loài thú biển khổng lồ này quay lại nhiều lần trong thời gian ngắn khiến giới khoa học, ngư dân lẫn du khách đặc biệt quan tâm.

Ông Vũ Long, chuyên gia bảo tồn biển thuộc Trung tâm Bảo tồn Đa dạng sinh học và Loài nguy cấp (CBES), người trực tiếp tham gia khảo sát cá voi tại Đề Gi từ năm 2022, có kinh nghiệm theo dõi và phân tích dữ liệu các loài thú biển dọc bờ biển miền Trung, chia sẻ về hiện tượng này.

– Từ 2022 đến nay, cá voi Bryde liên tục xuất hiện tại Bình Định. Ông đánh giá như thế nào?

– Đây là hiện tượng sinh thái bình thường. Cá voi Bryde là loài cá voi sống gần bờ, thường xuất hiện ở nhiều địa phương ở Việt Nam, Trung Quốc và Thái Lan. Loài này thường xuyên xuất hiện ở vùng nước nông quanh vịnh Thái Lan để kiếm ăn và sinh sản. Tại vùng biển Việt Nam, loài này được ghi nhận nhiều tại nhiều địa phương Nam Trung bộ và Nam Bộ. Bình Định là địa phương loài này xuất hiện nhiều trong vòng 5 năm trở lại đây. Tần suất xuất hiện nhiều có thể liên quan đến sự phổ cập của mạng xã hội, vốn cho phép nhiều người dân chia sẻ hình ảnh và video về các trường hợp.

Thực tế, việc có nhiều ghi nhận về cá voi xuất hiện tại vùng biển Việt Nam trong thời gian gần đây một phần có thể bắt nguồn từ sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội. Ngày càng có nhiều ngư dân và người dân ven biển sử dụng điện thoại thông minh và các nền tảng mạng xã hội để ghi lại và chia sẻ những hình ảnh, video về cá voi khi bắt gặp trên biển. Điều này góp phần làm gia tăng đáng kể số lượng thông tin về sự hiện diện của loài, tạo cảm giác rằng hiện tượng cá voi xuất hiện ngày càng phổ biến hơn trước.

Tuy nhiên, cần nhìn nhận khách quan rằng, rất có thể cá voi đã xuất hiện tại vùng biển Việt Nam từ lâu với tần suất tương tự, nhưng trước thời kỳ mạng xã hội phát triển, những thông tin này không được ghi nhận hoặc lan truyền rộng rãi. Đây cũng là thực trạng chung đối với nhiều loài sinh vật biển lớn tại Việt Nam khi dữ liệu khoa học và hệ thống giám sát chuyên sâu còn hạn chế.

Do đó, với nhóm loài như cá voi, việc chỉ dựa trên quan sát ngẫu nhiên từ cộng đồng chưa thể đưa ra kết luận chính xác về xu hướng gia tăng hay thay đổi phân bố. Thông tin từ cộng đồng đóng vai trò rất quan trọng, nhưng cần được kết hợp với các nghiên cứu hệ thống, điều tra khoa học dài hạn để hiểu rõ hơn về tình trạng, phân bố và tập tính của các loài cá voi tại Việt Nam.

– Những yếu tố nào trong môi trường biển Bình Định khiến cá voi thường ghé đến?

– Cá voi là loài rất nhạy cảm với môi trường sống, đặc biệt là nơi có nhiều thức ăn và nước biển phù hợp. Vùng biển Bình Định không phải nơi có dòng nước lạnh giàu dinh dưỡng quanh năm như một số vùng biển khác. Tuy vậy, vào mùa hè, có dòng nước ấm từ phía Nam chảy ra, mang theo nhiều sinh vật nhỏ như phù du và cá nhỏ – là thức ăn ưa thích của cá voi. Vì thế, nếu cá voi xuất hiện nhiều ở Bình Định vào mùa hè, có thể là do chúng đến đây để kiếm ăn theo dòng nước ấm.

Bên cạnh đó, các khu vực ven bờ như Đề Gi hay Nhơn Lý có cấu trúc vịnh tương đối kín, sóng gió không quá mạnh, có thể trở thành nơi tập trung cá mồi, đồng thời tạo môi trường yên tĩnh phù hợp cho hoạt động kiếm ăn của cá voi. Tuy nhiên, hiện chưa có bằng chứng khoa học rõ ràng cho thấy đây là khu vực sinh sản hoặc nuôi con của cá voi.

Sự xuất hiện lặp lại của cá voi tại Bình Định không chỉ phản ánh giá trị sinh thái đặc biệt của hệ sinh thái biển nơi đây, mà còn cho thấy tiềm năng cần được nghiên cứu và bảo tồn nghiêm túc. Việc duy trì môi trường biển lành mạnh, kiểm soát tốt các hoạt động khai thác thủy sản và phát triển ven biển là yếu tố then chốt để đảm bảo cá voi tiếp tục quay lại trong tương lai.

– Vậy sự xuất hiện gần bờ của cá voi có những rủi ro gì?

– Rất nhiều. Rác thải nhựa là mối nguy hàng đầu – nhất là với hành vi “ăn dựng” của cá voi Bryde, dễ khiến chúng nuốt phải ni lông. Ngoài ra, các tàu du lịch hoặc cano tiếp cận quá gần có thể làm cá mẹ căng thẳng, thậm chí bỏ đi hoặc mắc cạn. Cá voi cũng dùng hạ âm để giao tiếp, nên tiếng động cơ tàu ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng định hướng của chúng. Một cú va chạm nhẹ cũng có thể để lại thương tật nghiêm trọng cho cá voi.

– Ông có kỳ vọng gì cho tương lai của cá voi Bryde tại Việt Nam?

– Những quan sát gần đây cho thấy các cá thể cá voi Bryde (Balaenoptera edeni) đang xuất hiện lặp lại tại vùng biển Bình Định. Đây rất có thể là giai đoạn thăm dò sinh cảnh của loài này, khi chúng tìm kiếm các khu vực phù hợp về nguồn thức ăn, cấu trúc địa hình và điều kiện môi trường biển để phục vụ cho hành vi kiếm ăn lâu dài, thậm chí là các hoạt động thiết yếu khác như nghỉ ngơi hoặc sinh sản.

Nếu môi trường biển Bình Định được bảo vệ và quản lý hợp lý, với việc duy trì trữ lượng cá mồi, kiểm soát ô nhiễm và giảm thiểu các nguy cơ như va chạm tàu thuyền hoặc khai thác quá mức, khu vực này hoàn toàn có thể trở thành một trong những điểm đến ổn định trong hành trình di cư và phân bố của cá voi Bryde tại Tây Thái Bình Dương.

Việc các loài động vật biển lớn như cá voi lựa chọn một vùng biển làm điểm đến không phải là ngẫu nhiên, mà là kết quả của sự thích nghi lâu dài dựa trên điều kiện môi trường thuận lợi. Đây là cơ hội quan trọng để Bình Định khẳng định vai trò là địa phương đi đầu trong việc hài hòa giữa phát triển kinh tế biển và bảo tồn đa dạng sinh học, biến sự hiện diện của cá voi thành biểu tượng sinh thái có giá trị bền vững cho tương lai khu vực.

Ái Trinh