Từ 1.7, những ai được chuyển án tử hình xuống chung thân?

Quốc hội vừa thông qua luật sửa đổi bộ luật Hình sự, trong đó bãi bỏ án tử hình với 8 tội danh gồm: tham ô tài sản; nhận hối lộ; vận chuyển trái phép chất ma túy; sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh; hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân; phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của nước VN; phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược; gián điệp.

Với quy định mới, kể từ 1.7 (thời điểm luật có hiệu lực), người nào phạm vào một trong 8 tội danh trên sẽ chỉ phải đối mặt với khung hình phạt cao nhất là chung thân. Song nhiều người cũng thắc mắc những trường hợp phạm tội trước 1.7 thì xử lý thế nào?

Thoát án tử nhờ sửa luật

Người phạm một trong 8 tội danh trên trước 1.7 có thể chia thành 2 nhóm, gồm chưa xét xử và chưa thi hành án. Tương ứng là các giải pháp pháp lý khác nhau.

ẢNH: PHÚC BÌNH

Trường hợp chưa xét xử, nguyên Thẩm phán TAND tối cao Nguyễn Thị Kim Vinh cho hay tòa án sẽ không áp dụng hình phạt tử hình (kể cả thời điểm xét xử là trước 1.7), thay vào đó khung hình phạt cao nhất là chung thân. Bởi lẽ, khoản 3 điều 7 bộ luật Hình sự hiện hành quy định rằng, điều luật xóa bỏ một hình phạt, quy định một hình phạt nhẹ hơn, một tình tiết giảm nhẹ mới hoặc quy định khác có lợi cho người phạm tội… thì được áp dụng đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành.

“Điều này có nghĩa dù luật sửa đổi chưa có hiệu lực, nhưng trước 1.7 tòa án vẫn có thể áp dụng quy định bãi bỏ án tử hình cho 8 tội danh, nhằm có lợi cho người phạm tội, cũng là thể hiện sự nhân văn của chính sách pháp luật về hình sự”, bà Vinh nói.

Trường hợp đã bị tuyên án tử hình (bản án có hiệu lực pháp luật) nhưng chưa thi hành án, điều khoản chuyển tiếp của luật sửa đổi nêu rõ rằng những người này sẽ không bị thi hành bản án tử hình nữa, Chánh án TAND tối cao sẽ quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân. Như vậy, kể từ 1.7, những ai dù đã bị tuyên án tử hình nhưng chưa bị thi hành án thì đương nhiên sẽ được chuyển xuống án chung thân.

Bà Nguyễn Phương Thủy, Phó chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và tư pháp, cho hay quy định trên thể hiện quan điểm nhất quán về sự khoan hồng trong xây dựng pháp luật hình sự của VN. “Đối với người phạm tội, nếu đến thời điểm xem xét mà có những quy định pháp luật mới theo hướng giảm nhẹ hơn, khoan hồng hơn, thì đều được áp dụng những quy định đó. Đây là nguyên tắc chúng tôi đã thực hiện từ trước đến nay đối với các tội phạm và hình phạt”, bà Thủy nói.

Tội phạm ma túy sẽ chiếm đa số?

Ngoài bãi bỏ án tử hình với 8 tội danh, luật sửa đổi bộ luật Hình sự còn điều chỉnh mức định lượng tại khung hình phạt tử hình với tội sản xuất trái phép chất ma túy (điều 248) và tội mua bán trái phép chất ma túy (điều 251). Ví dụ, luật hiện hành quy định người nào sản xuất trái phép hoặc mua bán 5 kg nhựa thuốc phiện, nhựa cần sa trở lên hoặc 100 gr heroin trở lên thì có thể bị truy cứu với khung hình phạt cao nhất đến tử hình. Luật sửa đổi nâng mức định lượng lên lần lượt là 30 kg và 3 kg.

Tại điều khoản chuyển tiếp, luật cũng quy định người nào đã bị tuyên án tử hình về một trong 2 tội danh trên trước 1.7 và chưa thi hành án, nếu khối lượng ma túy được xác định trong bản án bằng hoặc thấp hơn khối lượng quy định tại luật sửa đổi thì không thi hành án nữa, Chánh án TAND tối cao sẽ quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân.

Với các quy định như đã nêu, luật sư (LS) Nguyễn Văn Hậu, Phó chủ nhiệm Đoàn LS TP.HCM, cho rằng nhóm tội phạm về ma túy có thể được “hưởng lợi” nhiều nhất từ sự thay đổi chính sách pháp luật hình sự.

Thực tế xét xử nhiều năm qua cho thấy, có rất ít trường hợp người phạm tội tham ô tài sản, nhận hối lộ hoặc sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh… bị tuyên án tử hình. Hình phạt này chủ yếu được áp dụng với nhóm tội về ma túy, gồm sản xuất, mua bán hoặc vận chuyển. “Nếu được chuyển từ án tử hình sang chung thân, có lẽ các trường hợp thuộc nhóm tội này sẽ chiếm đa số”, LS Hậu nói.

Theo LS Hậu, sự điều chỉnh nêu trên đến nay vẫn có ý kiến khác nhau. Ví dụ, luật hiện hành quy định mua bán từ 100 gr heroin trở lên là bị truy cứu khung hình phạt cao nhất đến tử hình, điều này có thể dẫn tới tâm lý “đằng nào cũng chết thì làm luôn một chuyến lớn”. Luật sửa đổi “nới” mức định lượng lên 3 kg. Ý kiến ủng hộ thì cho rằng đây là cơ hội để người phạm tội “quay đầu”, có cơ hội được sống; ý kiến khác lại lo ngại dẫn tới “nhờn luật”.

Tương tự với tội vận chuyển trái phép chất ma túy, người ủng hộ bỏ án tử hình vì tính nhân văn, người thì e ngại tình hình tội phạm sẽ phức tạp hơn. “Dù sao, luật đã thông qua nên chỉ còn cách chấp hành, hãy để thực tiễn chứng minh việc thay đổi chính sách là phù hợp hay không”, LS Nguyễn Văn Hậu nêu.

Chuyển tử hình xuống chung thân, có được giảm án tiếp?

Câu hỏi khác được nhiều người đặt ra: một người bị tuyên án tử hình trước 1.7 nhưng chưa thi hành án nên được chuyển xuống chung thân, liệu họ có tiếp tục được giảm xuống án tù có thời hạn? LS Trịnh Văn Tuyến, Văn phòng LS Giang Thanh, Đoàn LS TP.Hà Nội, cho rằng điều này có thể xảy ra nếu người bị kết án đáp ứng đủ điều kiện.

Theo quy định tại luật sửa đổi bộ luật Hình sự, người bị phạt tù chung thân nếu đã chấp hành hình phạt được một thời gian nhất định, có nhiều tiến bộ và đã bồi thường được một phần nghĩa vụ dân sự thì theo đề nghị của cơ quan thi hành án hình sự có thẩm quyền, tòa án có thể quyết định giảm thời hạn chấp hành hình phạt. Thời gian đã chấp hành hình phạt để được xét giảm lần đầu là 12 năm đối với tù chung thân. “Như vậy, trường hợp được chuyển từ án tử hình xuống chung thân và có đủ các điều kiện vừa nêu, người bị kết án có thể được giảm thời gian chấp hành án”, LS Tuyến phân tích.

Riêng với tội tham ô tài sản và nhận hối lộ, luật quy định người bị kết án tù chung thân chỉ có thể được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt khi đã chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản tham ô, nhận hối lộ và đã hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn. Điều này bảo đảm cho việc thu hồi tài sản do phạm tội mà có, đồng thời khuyến khích người phạm tội tích cực khai báo trong quá trình giải quyết vụ án.

Dư luận đang quan tâm trường hợp cựu Chủ tịch Tập đoàn Vạn Thịnh Phát Trương Mỹ Lan bị tuyên án tử hình với cáo buộc tham ô hơn 300.000 tỉ đồng của SCB. LS cho hay nếu đến ngày 1.7 mà chưa bị thi hành án, bị án Lan sẽ được chuyển xuống án chung thân theo quy định chuyển tiếp tại luật sửa đổi bộ luật Hình sự. Trường hợp bị án chủ động nộp lại ít nhất 3/4 tài sản tham ô và có đủ các điều kiện khác thì sẽ được xem xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt, nhưng nếu không thực hiện thì phải chấp hành hình phạt chung thân suốt đời.