Để kỳ thi tốt nghiệp THPT công bằng và hiệu quả hơn

Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 diễn ra với hàng loạt đổi mới về môn thi, cách tính điểm và định hướng đánh giá. Đây chính là dấu mốc khởi đầu cho một giai đoạn giáo dục mới, nơi năng lực thực chất của người học được đặt ở trung tâm.

Điểm đặc biệt của kỳ thi năm nay là việc áp dụng đồng thời hai chương trình: chương trình giáo dục phổ thông 2006 (dành cho thí sinh tự do) và chương trình 2018 (áp dụng cho học sinh lớp 12 chính khóa). Mỗi chương trình có triết lý, nội dung và phương pháp giảng dạy khác nhau, nên Bộ GD-ĐT đã tách đề thi theo chương trình, để bảo đảm công bằng trong đánh giá.

ẢNH: ĐÀO NGỌC THẠCH

Việc tổ chức thi theo 2 chương trình song hành đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng, từ cấu trúc đề thi đến quy trình tổ chức. Đây cũng là phép thử để đo lường khả năng đồng bộ hóa hệ thống giáo dục quốc gia, hướng tới một chuẩn đầu ra nhất quán. Trong quá trình đổi mới giáo dục, học sinh (HS) học 2 chương trình khác nhau việc thi tốt nghiệp vẫn đảm bảo.

KỲ THI ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP

Năm 2025 đánh dấu sự thay đổi lớn về cấu trúc môn thi. HS chỉ thi 4 môn: hai môn bắt buộc là toán và ngữ văn; hai môn còn lại được chọn tự do trong số 9 môn: vật lý, hóa học, sinh học, tin học, công nghệ, lịch sử, địa lý, giáo dục kinh tế và pháp luật (GDKT-PL), và ngoại ngữ. Trong đó ngoại ngữ không còn là môn bắt buộc để tạo điều kiện cho HS vùng khó khăn không phải bắt buộc thi tiếng Anh.

Ba môn tin học, công nghệ và GDKT-PL lần đầu xuất hiện trong kỳ thi, thể hiện rõ định hướng của chương trình 2018: gắn giáo dục với cuộc sống, nghề nghiệp, kỹ năng số và tư duy công dân hiện đại. Việc cho phép HS lựa chọn theo năng lực và sở trường không chỉ giúp giảm tình trạng học lệch mà còn mở ra không gian phát triển năng lực đa dạng.

Tỷ lệ lựa chọn các môn phản ánh xu hướng định hướng nghề nghiệp và sự quan tâm thực tiễn của HS. Lịch sử (42,85%), địa lý (42,4%) là hai môn được chọn nhiều nhất, theo sau là tiếng Anh (30,8%), vật lý (30,4%), GDKT-PL (21,22%), hóa học (21,17%)… Một số môn mới như tin học, công nghệ nông nghiệp, công nghệ công nghiệp có tỷ lệ chọn thấp, phản ánh thách thức trong triển khai đồng bộ chương trình mới ở các địa phương.

ĐỔI MỚI TRONG CÁCH TÍNH ĐIỂM: HỌC BẠ CHIẾM 50%

Một cải tiến đáng chú ý là cách tính điểm tốt nghiệp năm nay: điểm thi chiếm 50%, điểm trung bình cả 3 năm học phổ thông chiếm 50%. Cách tính này đề cao giá trị của quá trình học tập và buộc các trường phổ thông phải nâng cao chất lượng đánh giá thường xuyên. Tuy nhiên, nó cũng làm dấy lên lo ngại về tính trung thực và minh bạch của điểm học bạ – khi thực tế cho thấy có tình trạng “điểm đẹp ảo” vẫn tồn tại ở không ít nơi.

Nếu không kiểm soát chặt chẽ, điểm học bạ sẽ phá vỡ tính công bằng của kỳ thi. Do đó, ngành giáo dục cần tăng cường thanh tra, chuẩn hóa quy trình đánh giá, và từng bước tạo lập văn hóa trung thực trong đánh giá HS.

Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 được thiết kế để đáp ứng 3 mục tiêu: xét tốt nghiệp, đánh giá chất lượng giáo dục theo chương trình mới, và cung cấp dữ liệu cho quản lý và tuyển sinh đại học – cao đẳng. Với các mục tiêu đa tầng này, kỳ thi không chỉ là công cụ đánh giá người học mà còn là chỉ báo cho điều chỉnh chính sách, chương trình và phương pháp giảng dạy. Tuy nhiên, kỳ thi gánh nhiều vai trò dẫn đến khó cho khâu đề thi.

ảnh: Tuấn Minh

ĐỀ THI PHÂN HÓA CAO

Các đề thi năm nay nhìn chung có tính phân hóa cao và bám sát định hướng đổi mới: học để hiểu, thi để vận dụng.

Môn toán được đánh giá là dài, khó vừa yêu cầu cao về năng lực đồng thời khả năng đọc hiểu đề thi nhưng không đánh đố, yêu cầu tư duy logic và vận dụng thực tiễn. Môn này khiến không ít HS “vỡ trận” nếu chỉ học mẹo hoặc ôn tủ, đặc biệt là phần câu hỏi đúng/sai và câu hỏi trả lời ngắn. Vì vậy, nhiều HS xuất sắc cũng chỉ đạt 7 – 8 điểm, HS giỏi cũng chỉ đạt 6 – 7 điểm. Tuy nhiên, đề thi lại là cơ hội để HS có nền tảng tốt thể hiện năng lực thực sự.

Môn ngữ văn tiếp tục giữ cấu trúc quen thuộc nhưng tăng cường yêu cầu phản tư và thể hiện chính kiến. Đặc biệt, đề nghị luận xã hội với chủ đề “vùng trời quê hương nào cũng là bầu trời Tổ quốc” đã tạo được sự đồng cảm, khơi dậy tình yêu đất nước trong bối cảnh sắp xếp lại đơn vị hành chính đang diễn ra.

Môn tiếng Anh, với độ khó và phân hóa cao hơn đề minh họa, được gọi là “đề thi lịch sử”. Dù bám sát đề minh họa, đề yêu cầu khả năng đọc hiểu nhanh, xử lý ngữ liệu phức tạp – hướng tới việc học để sử dụng, thay vì học để thi. Chỉ 30% HS dự thi môn này nên khó so sánh với các năm trước.

Các môn mới như tin học, công nghệ và GDKT-PL đã chính thức bước vào kỳ thi tốt nghiệp. Tuy nhiên, sự chênh lệch lớn về điều kiện dạy học, đội ngũ giáo viên và tài liệu đã khiến chất lượng thi giữa các vùng miền có sự khác biệt đáng kể.

SỰ PHÂN TẦNG VÀ NGUY CƠ GIA TĂNG BẤT BÌNH ĐẲNG TRONG GIÁO DỤC

Một trong những thực tế đáng lưu tâm sau kỳ thi tốt nghiệp THPT năm nay là sự phân tầng rõ rệt về kết quả giữa các nhóm HS. Những HS ở vùng đô thị, trường chuyên, có điều kiện tiếp cận chương trình mới và được hướng dẫn tốt, thường đạt kết quả cao. Ngược lại, HS ở vùng khó khăn, thiếu giáo viên giỏi và điều kiện học tập hạn chế, gặp nhiều bất lợi.

Sự phân hóa kết quả thi sẽ phản ánh đúng hiện trạng bất bình đẳng trong chất lượng giáo dục – điều mà cải cách giáo dục mới chỉ bắt đầu chạm tới. Vì thế nếu không có các chính sách hỗ trợ cụ thể, bất bình đẳng sẽ tiếp tục gia tăng.

Có thể nói, kỳ thi năm nay đã đặt ra yêu cầu cao: HS phải học thật, hiểu thật và làm thật. Tuy nhiên, cũng cần thẳng thắn nhìn nhận một số hệ lụy có thể xảy ra. Thứ nhất, do đề thi môn tiếng Anh khó và phân hóa mạnh, số lượng HS lựa chọn thi môn này có thể giảm trong tương lai, đi ngược với mục tiêu tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong nhà trường như Kết luận số 91 của Bộ Chính trị đã đề ra. Thứ hai, áp lực thi cử gia tăng có thể làm bùng phát làn sóng dạy thêm – học thêm.

ảnh: Nhật Thịnh

KỲ THI MỞ RA MỘT GIAI ĐOẠN GIÁO DỤC MỚI

Để kỳ thi tốt nghiệp THPT thực sự trở thành công cụ đánh giá trung thực và định hướng phát triển giáo dục, cần tiếp tục có những điều chỉnh.

Một là chuẩn hóa và nâng cao chất lượng giảng dạy các môn học, đặc biệt là toán và tiếng Anh. Hai là bảo đảm tính liêm chính trong đánh giá quá trình, đối sánh điểm học bạ và điểm thi giữa các địa phương. Ba là truyền thông sớm, chính xác về định hướng đề thi, giúp HS chuẩn bị đúng hướng. Bốn là đầu tư phát triển ngân hàng đề thi mở, tạo điều kiện cho HS và giáo viên chủ động rèn luyện theo hướng đánh giá năng lực.

Riêng năm nay, Bộ GD-ĐT có thể xem xét lại cách chấm điểm phần câu hỏi đúng/sai theo hướng có lợi cho HS.

Kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 là bước khởi đầu cho một tư duy giáo dục mới – lấy đánh giá bằng năng lực thực chất, và mở ra nhiều cánh cửa thay vì chỉ một con đường vào đại học.