Kiến là một trong những loài côn trùng có số lượng lớn nhất hành tinh và có mặt ở khắp mọi nơi trên địa cầu. Không quá khó để bắt gặp những đàn kiến trong nhà mình và chắc chắn không ít lần bạn đã giết chết những con vật nhỏ bé này để làm sạch ngôi nhà.
Sau khi kiến bị giết chết, nếu xác chết không được chủ nhà dọn dẹp, đồng loại của chúng sẽ xuất hiện để tha xác của những con kiến chết này đi nơi khác hoặc mang về tổ. Lý do thực sự đằng sau hành động này là gì?
Tại sao kiến lại tha xác đồng loại đi nơi khác?
Kiến là một trong những loài côn trùng có mối quan hệ xã hội chặt chẽ nhất hành tinh.
Trong mỗi đàn kiến có sự phân chia vai trò xã hội công việc cụ thể cho từng cá thể, chẳng hạn kiến chúa có nhiệm vụ sinh sản và duy trì nòi giống, kiến đực có vai trò giao phối với kiến chúa, kiến thợ là lực lượng lao động chính, làm mọi công việc trong tổ, kiến lính có vai trò chiến đấu và bảo vệ tổ…
Kiến là loài côn trùng có mối quan hệ xã hội hết sức chặt chẽ (Ảnh: Getty).
Kiến giao tiếp với nhau bằng mùi hóa học do cơ thể tiết ra, giúp chúng có thể biết rõ những công việc và nhiệm vụ cần làm. Khi một con kiến bị chết, cơ thể của chúng cũng phát ra mùi để thông báo cho đồng loại.
Những con kiến còn sống sẽ theo mùi hóa học để tìm kiếm vị trí của xác kiến chết, sau đó di chuyển những xác chết này.
Tuy nhiên, kiến không tha xác đồng loại về tổ để “mai táng”, cũng như đây không phải là hành động thể hiện tình cảm đồng loại. Kiến sẽ tha xác chết của đồng loại đến một khu vực trong tổ, nơi dành riêng để chứa xác kiến chết.
Sở dĩ có điều này vì xác kiến chết có thể mang theo vi khuẩn, virus hoặc một loại bệnh truyền nhiễm nào đó có khả năng lây lan cho cả đàn, đặc biệt ảnh hưởng đến kiến chúa.
Việc tha xác kiến chết và tập trung về một địa điểm là hành động nhằm làm sạch tổ kiến, tránh nguy cơ lây nhiễm dịch bệnh giữa các cá thể trong đàn kiến, giúp tạo môi trường an toàn và sạch sẽ cho những cá thể còn sống sót trong đàn.
Một số loài kiến còn có những cá thể kiến chuyên trách, đảm nhận nhiệm vụ thu dọn và di dời xác đồng loại đến nơi tập kết. Những cá thể kiến này sau khi làm nhiệm vụ sẽ bị cách ly khỏi đàn và không được phép quay trở lại tổ, một biện pháp phòng ngừa dịch bệnh có thể lây lan từ những con kiến chết sang đồng loại khỏe mạnh.
Xác kiến sẽ được tập hợp ở một khu vực tách biệt so với tổ để tránh lây nhiễm bệnh cho các cá thể trong đàn (Ảnh: UF).
Quá trình kiến di chuyển xác chết của đồng loại có tên gọi “necrophoresis” (tạm dịch là “khiêng xác”), một hành động nhằm giữ vệ sinh cho môi trường sống của đàn kiến. Hành vi này cũng xuất hiện trên một số loài côn trùng khác như ong, tò vò, mối…
Vì sao giết chết kiến thường thu hút thêm nhiều kiến khác?
Nếu đã từng giết chết kiến trong nhà của mình, bạn có thể nhận thấy số lượng kiến sẽ tập trung tại vị trí đồng loại bị giết chết ngày càng đông.
Sở dĩ có điều này vì khi kiến gặp nguy hiểm hoặc bị giết chết, chúng sẽ tiết ra hóa chất để cảnh báo cho đồng loại, cũng như mùi hóa học để thu hút đồng loại đến dọn dẹp xác của mình. Do vậy, khi giết chết kiến, mùi từ xác của chúng sẽ thu hút những đồng loại khác khiến số lượng kiến xuất hiện ngày càng đông hơn.
Xác kiến phát ra mùi để giúp đồng loại có thể lần ra dấu vết và thực hiện công việc dọn dẹp (Ảnh: Discovery Magazine).
Trước khi thực hiện hành động khiêng xác đồng loại, kiến cũng sẽ tiến hành điều tra xem mối nguy hiểm xung quanh có còn tồn tại hay không. Nếu vẫn còn nguy hiểm tiềm tàng, chúng sẽ bỏ chạy để tìm đường sống và chỉ quay trở lại tha xác đồng loại khi nguy hiểm đã đi qua.
Kiến có não và có cảm giác đau đớn hay không?
Kiến có não, nằm ở đầu và chịu trách nhiệm điều khiển các hành động của chúng, như di chuyển, thực hiện nhiệm vụ, nhận thức môi trường xung quanh, giao tiếp xã hội… Tuy nhiên, não kiến rất nhỏ và đơn giản so với các loài động vật khác, chỉ chứa khoảng 250.000 tế bào thần kinh (so với khoảng 86 tỷ tế bào thần kinh trong não người).
Bộ não và cơ thể của kiến quá nhỏ bé khiến chúng không cảm nhận được sự đau đớn (Ảnh: Getty).
Theo Erik Frank, nhà sinh vật học tại Đại học Wurzburg (Đức), kiến có các thụ thể cảm giác, cho phép chúng phát hiện và phản ứng với các tác nhân gây hại như tổn thương vật lý, nhiệt độ cao, hóa chất độc hại… giúp kiến bỏ chạy khi gặp nguy hiểm.
Tuy nhiên, hành vi bỏ chạy này chủ yếu là phản xạ tự động, không dựa trên ý thức chủ quan. Các nhà khoa học cũng không tìm thấy bằng chứng rõ ràng nào cho thấy kiến có cảm giác đau đớn do não bộ quá nhỏ khiến chúng không có được ý thức để cảm nhận sự đau đớn khi bị tổn thương.