Nhà văn Đoàn Giỏi – tấm bản đồ di sản mở

Nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà văn Đoàn Giỏi (1925 – 2025), sáng 15.9 tại TP.HCM, Hội Nhà văn VN và Hội Nhà văn TP.HCM đã tổ chức tưởng nhớ, nhìn lại cuộc đời cùng những đóng góp to lớn của nhà văn Đoàn Giỏi trong dòng chảy văn học Nam bộ.

Phát biểu đề dẫn, Chủ tịch Hội Nhà văn TP.HCM Trịnh Bích Ngân nhấn mạnh: “Một thế kỷ là khoảng thời gian đủ sâu, đủ rộng có thể thay đổi cả một chiều kích văn hóa. Vì vậy, quốc gia nào cũng phải trông cậy nơi những con người có khả năng lưu giữ ký ức lịch sử, ký ức văn hóa cho cộng đồng. Và nhà văn Đoàn Giỏi là một con người như thế”.

NGƯỜI THƯ KÝ CỦA MIỆT VƯỜN NAM BỘ

Nhà văn Đoàn Giỏi rất đa tài. PGS-TS Võ Văn Nhơn (Trường ĐH KHXH-NV TP.HCM) cho biết: “Trong kháng chiến chống Pháp, ông đóng góp khá nhiều bút ký, năm 1946 ông có tùy bút Hướng về thủ đô in trên tờ Thông tin Mỹ Tho. Ngoài ra ông còn còn viết Khí hùng đất nước, Người Nam thà chết không hàng, Những dòng chữ máu Nam Kỳ 1940, Chiến sĩ Tháp Mười… Với thể loại truyện ngắn, Đoàn Giỏi cũng có nhiều đóng góp rất quan trọng. Ông đã xây dựng nên những nhân vật thiếu nhi, nông dân đầy anh dũng, trong đó tiêu biểu là nhân vật thiếu niên Nguyễn Văn Xe (trong truyện ngắn Em) cầm cờ xung phong cho bộ đội tiêu diệt đồn Bắc Sa Ma trong chiến dịch Cầu Kè. Ít ai biết, trước đó ông còn làm khá nhiều thơ: Tư lương nhân trên Dân báo, hay bài Mười hai bến nước đăng tờ Ánh sáng, sau này còn có bút ký, truyện vừa… và dịch nhiều tác phẩm nước ngoài”.

Các ý kiến đều ghi nhận Đất rừng phương Nam là tác phẩm nổi bật nhất của Đoàn Giỏi và là một trong những tiểu thuyết thiếu nhi xuất sắc nhất của văn học VN thế kỷ 20, đã trở thành nguồn cảm hứng cho phim truyền hình, điện ảnh…, thu hút rất đông khán giả. Theo TS Hà Thanh Vân: “Văn chương Đoàn Giỏi không chỉ kể chuyện, mà còn ghi lại một ký ức tập thể. Đó là ký ức về kháng chiến, thiên nhiên, văn hóa phương Nam và cả hành trình lớn lên của bao thế hệ trẻ. Trong thời đại ngày nay, khi con người đô thị nhiều khi rời xa thiên nhiên và quá khứ, tác phẩm của ông là một “hồ sơ mở” về lịch sử, một tấm bản đồ góp phần chỉ dẫn tinh thần cho người Việt. Nét đặc sắc khác trong văn chương Đoàn Giỏi chính là nhãn quan sử thi văn học áp dụng lên địa lý và lịch sử vùng đất Nam bộ. Ông không kể chuyện theo lối trần thuật hình thức, mà dịch chuyển những kinh nghiệm của cá nhân thành những câu chuyện kể về một vùng đất và những con người nơi ấy. Bên cạnh những cây bút tiêu biểu của dòng văn học Nam bộ: Sơn Nam, Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng…, Đoàn Giỏi không chỉ là nhà văn, ông còn một nhà biên khảo văn hóa với niềm say mê truyền thống và là người thư ký của văn hóa miệt vườn Nam bộ”.

“Văn chương của ông giúp thế hệ trẻ nhận diện một miền Nam hào sảng, nghĩa khí, đồng thời phản ánh sinh động những xung đột xã hội trong bối cảnh kháng chiến và sau đó là tái thiết đất nước. Văn chương của ông là sự giao thoa giữa chất sử thi của những cuộc kháng chiến, đấu tranh và chất trữ tình trong cảm quan thiên nhiên, văn hóa, và con người phương Nam”, TS Hà Thanh Vân nhấn mạnh.

DI SẢN ĐỂ LẠI CHO HẬU THẾ

Nói về đóng góp không nhỏ của tác phẩm Đoàn Giỏi trong việc khơi dậy lòng yêu quê hương đất nước qua văn chương, PGS-TS Bùi Thanh Truyền (Trường ĐH Sư phạm TP.HCM) khẳng định: “Văn xuôi của Đoàn Giỏi, nhất là truyện và ký, phản ánh sự độc đáo của miệt vườn như một thứ địa văn hóa của con người Nam bộ. Miền đất giàu truyền thống là ân tình và năng lượng mà Đoàn Giỏi nhận được từ người mẹ xứ sở. Những tri thức văn hóa bản địa này là dưỡng chất quan trọng góp phần hình thành, phát triển nhân cách cho tuổi thơ VN”.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, Chủ tịch Hội Nhà văn VN, xúc động kể kỷ niệm với Đất rừng phương Nam: “Cuốn sách được viết vào năm 1957 – cũng là năm một độc giả trung thành, kính trọng ông là tôi được chào đời. Ngay từ thuở bé, tôi đã say sưa đọc cuốn sách trong căn hầm chữ A ở một làng quê phía bắc, vào những năm tháng miền Bắc bị bom tàn phá. Khi ấy ở quê làm gì có sách. May nhờ các cô bé, cậu bé sơ tán từ Hà Nội mang về và tranh thủ lúc họ đi ngủ, tôi mượn tạm. Tác phẩm đã mở ra cho tôi một thế giới khác lạ mà sau này khi đã 60 tuổi, tôi tìm đọc lại Đất rừng phương Nam để xem lại cái cảm giác kỳ vĩ, lạ lùng ấy có còn quyến rũ không. Vẫn vẹn nguyên, không có gì thay đổi cả!”.