Ngành điện sẽ phát triển thị trường cạnh tranh, tăng quyền tiếp cận và chọn đơn vị cung cấp của người dân, theo Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương Nguyễn Thanh Nghị.
Sáng 16/9, Bộ Chính trị và Ban Bí thư tổ chức Hội nghị toàn quốc quán triệt 4 nghị quyết mới bằng hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến, với hơn 1,2 triệu đảng viên tham dự.
Ông Nguyễn Thanh Nghị – Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương trình bày chuyên đề Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến 2030, tầm nhìn 2045. Theo ông, Nghị quyết đưa ra yêu cầu về bảo đảm vững chắc an ninh năng lượng – một bộ phận trọng yếu của an ninh quốc gia, gắn với ổn định chính trị, phát triển kinh tế, quốc phòng an ninh và hội nhập quốc tế. Tức là, chuyển đổi từ quan niệm “bảo đảm cung ứng” sang “bảo đảm vững chắc và chủ động an ninh năng lượng”.
Theo đó, Việt Nam sẽ đẩy mạnh cơ chế mua bán điện trực tiếp, và tăng quyền cho khách hàng trong tiếp cận, lựa chọn nhà cung cấp phù hợp nhu cầu. Việc này được đặt trong bối cảnh thị trường điện cạnh tranh sẽ được phát triển tới 2030, từng bước xóa bù chéo giữa các nhóm khách hàng sử dụng điện (sản xuất với sinh hoạt). Giá điện sẽ điều chỉnh theo thị trường có quản lý của Nhà nước.
Ông Nguyễn Thanh Nghị – Trưởng Ban Chính sách, chiến lược Trung ương trình bày chuyên đề Nghị quyết 70 tại hội nghị, ngày 16/9. Ảnh: Hoàng Phong
Thị trường điện cạnh tranh, tức là nơi có nhiều người mua và bán. Hiện nay, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không còn độc quyền trong sản xuất điện, khi họ chỉ chiếm khoảng 37% nguồn điện, còn lại từ các tập đoàn năng lượng khác (PVN, TKV) và tư nhân. Tuy vậy, EVN vẫn là bên mua duy nhất trên thị trường bán buôn, độc quyền hệ thống truyền tải và bán lẻ điện.
Điện đang được phân phối tới người dân và doanh nghiệp thông qua các công ty điện lực thuộc EVN. Ngoài ra, hơn 700 tổ chức bán buôn, với sản lượng chiếm gần 8,6%, tại khu đô thị, chung cư, khu công nghiệp, mua điện từ các công ty điện lực theo giá ưu đãi của Nhà nước, rồi bán lại cho khách hàng trong khu vực đó.
Cũng theo ông Nghị, các thành phần kinh tế, đặc biệt là tư nhân, được khuyến khích tham gia vào sản xuất, phân phối và cung ứng dịch vụ năng lượng. Cơ chế hợp đồng mua bán điện (PPA) được hoàn thiện theo hướng minh bạch, ổn định, dài hạn, bảo đảm quyền lợi của nhà đầu tư. Cơ chế giá truyền tải điện được xây dựng để thu hút khu vực tư nhân đầu tư lưới.
Nhà điều hành đặt mục tiêu bảo đảm an ninh năng lượng bằng cách đa dạng hóa nguồn và công nghệ, ưu tiên năng lượng tái tạo, LNG, hydrogen và điện hạt nhân hiện đại.
Thực tế, sau 5 năm thực hiện Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị, năng lượng duy trì tăng trưởng ổn định, nhưng vẫn tồn tại hạn chế về thể chế, quản lý, hay tình trạng bù chéo giá điện với một số nhóm khách hàng. Trong khi đó, tiến độ thực hiện nhiều dự án còn chậm, có thể dẫn tới nguy cơ thiếu điện cho giai đoạn tăng trưởng hai chữ số tới đây.
Tại Nghị quyết 70, Bộ Chính trị đặt mục tiêu đến 2030 Việt Nam có tổng cung năng lượng khoảng 150-170 triệu tấn dầu quy đổi, tổng công suất nguồn điện 183-236 GW, sản lượng điện 560-624 tỷ kWh. Tỷ lệ năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng khoảng 25-30%. Tiêu thụ năng lượng cuối cùng 120-130 triệu tấn dầu quy đổi.
Phát biểu chỉ đạo tại hội nghị, Tổng Bí thư Tô Lâm nói mục tiêu cốt lõi là hệ thống năng lượng phải an toàn, ổn định và có dự phòng tin cậy, với công suất dự phòng tối thiểu 15% vào 2030. Cùng với đó, cơ chế thị trường điện cạnh tranh sẽ được xây dựng có lộ trình, minh bạch. Việc này nhằm cung cấp đủ điện cho sản xuất và đời sống; chuyển dịch theo hướng xanh, hiện thực hóa cam kết vào 2050.
10 nhóm giải pháp then chốt được Tổng Bí thư Tô Lâm nêu để phát triển, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Trong đó, ông nhấn mạnh việc cân bằng cung – cầu theo vùng, đầu tư mạnh cho truyền tải với sự tham gia của nhà đầu tư tư nhân. Ngành điện cũng cần phát triển lưới điện thông minh, ứng dụng hệ thống lưu trữ (BESS).
Ông cũng yêu cầu ngành điện chuyển đổi số bằng các giải pháp đo xa, dữ liệu thời gian thực, dự báo phụ tải bằng trí tuệ nhân tạo (AI), bảo đảm an ninh mạng. Nguồn vốn cho các dự án điện được huy động đa dạng, gồm đối tác công tư, trái phiếu xanh, hợp đồng mua bán điện với phân bổ rủi ro, thanh toán theo giá công suất.
Theo Nghị quyết 70, điện gió và mặt trời được ưu tiên phát triển. Tổng Bí thư yêu cầu phát triển loại năng lượng này theo “tư duy hệ thống”, từ đấu thầu cạnh tranh, quy hoạch đồng bộ nguồn – lưới – lưu trữ, đến chia sẻ chi phí đấu nối công bằng. Tính tới cuối năm ngoái, hệ thống điện Việt Nam có gần 17.000 MW điện mặt trời (gồm điện mặt trời mái nhà, tập trung) và trên 5.000 MW điện gió. Các nguồn này hiện chiếm khoảng 26% tổng công suất hệ thống điện.
Ngoài ra, Tổng Bí thư nhắc tới giải pháp nhằm bảo vệ nhóm dân cư dễ bị tổn thương và bảo đảm điện cho công nghiệp nền tảng qua các gói hỗ trợ mục tiêu, có thời hạn, minh bạch nguồn bù.
“Nguyên tắc phát triển năng lượng phải phù hợp kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, gắn với công bằng xã hội, an sinh xã hội, quốc phòng, an ninh, môi trường”, ông nhấn mạnh.
Phương Dung