Những câu hỏi như liệu mạng xã hội có thay thế báo chí chính thống?, AI có thể thay thế nhà báo? hay thế hệ trẻ có còn đọc báo? đang thôi thúc ngành báo chí toàn cầu đổi mới không ngừng.
Những thay đổi về công nghệ và thị trường
Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và các nền tảng mạng xã hội giúp cho quá trình sản xuất thông tin thuận lợi, nhanh chóng; công chúng được tiếp cận thông tin mang tính tương tác và cá nhân hóa cao.
Các công nghệ mới hỗ trợ sáng tạo ra các nội dung đa phương tiện, đồ họa thông tin tương tác, hoạt hình, 3D, thực tế ảo, thực tế tăng cường đẹp hơn, ấn tượng hơn, đem đến nhiều trải nghiệm mới mẻ cho người đọc.
Công nghệ số cũng khiến cho việc tạo ra nội dung không còn là lĩnh vực chỉ có các công ty truyền thông, báo chí lớn mới thực hiện được, mà ngay cả các tổ chức, doanh nghiệp nhỏ hoặc cá nhân cũng có thể tham gia.
Trong bối cảnh thế giới hiện nay, khi các hoạt động khởi nghiệp và startup công nghệ trở thành các động lực cốt lõi thúc đẩy nền kinh tế, việc các doanh nghiệp công nghệ số quy mô nhỏ tham gia vào sản xuất, chia sẻ thông tin ngày càng phổ biến. Nhiều mô hình như Axios (Mỹ), The Conversation (Úc) đã thành công khi kết hợp nội dung chất lượng với công nghệ phân phối hiện đại.
Trong cuộc cạnh tranh này, các doanh nghiệp có công nghệ tiên tiến và hiểu biết hành vi người dùng thông qua dữ liệu sẽ chiếm ưu thế. Các tổ chức báo chí truyền thống, quy mô lớn, có tên tuổi phải cạnh tranh với nhiều doanh nghiệp công nghệ quy mô vừa hoặc nhỏ tham gia sản xuất, phân phối thông tin, hoặc với các dự án báo chí theo mô hình chia sẻ video, text…
Các công cụ dịch thuật giúp xóa đi rào cản về ngôn ngữ, giúp cho các mô hình doanh nghiệp công nghệ báo chí tiếp cận được bạn đọc toàn cầu. Thị trường báo chí sẽ tiếp tục phân mảnh.
Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và các nền tảng mạng xã hội giúp cho quá trình sản xuất thông tin thuận lợi, nhanh chóng
ẢNH MINH HỌA
Báo chí cần tiếp tục kiến tạo, kết nối, kiểm chứng
Trong bối cảnh báo chí phải cạnh tranh cả về công nghệ lẫn niềm tin công chúng, ba vai trò quan trọng của báo chí hiện đại: kiến tạo giải pháp, kết nối với công chúng và kiểm chứng thông tin cần được đẩy mạnh hơn nữa. Những vai trò này không tách rời mà bổ trợ cho nhau trong việc khẳng định vị thế của báo chí trong một thế giới số hóa.
Báo chí kiến tạo là một trong những xu hướng phát triển mạnh mẽ của báo chí các nước gần đây. Báo chí kiến tạo tập trung vào việc cung cấp đầy đủ thông tin về bối cảnh, đưa tin chính xác, khách quan và tìm kiếm giải pháp thay vì chỉ quan tâm đến khía cạnh tiêu cực, xung đột hay giật gân.
Ở một số quốc gia, báo chí kiến tạo mang ý nghĩa như báo chí giải pháp. Báo chí kiến tạo giúp định hình nhận thức, thái độ và hành vi tích cực của công chúng đối với các vấn đề xã hội; góp phần xây dựng niềm tin của công chúng đối với báo chí, giảm đi tâm lý né tránh, thờ ơ với tin tức, đồng thời thúc đẩy sự đồng cảm, hợp tác và phát huy kinh nghiệm, sự sáng tạo của công chúng trong việc cùng đưa ra giải pháp. Thực hiện vai trò kiến tạo, trong đó tập trung vào gợi mở, phân tích giải pháp, báo chí khẳng định, củng cố được sự quan trọng và cần thiết của mình trong sự phát triển của xã hội.
Kết nối với công chúng: báo chí phải gắn kết chặt chẽ nội dung với nhu cầu của công chúng. Trong một cuộc khảo sát gần đây của tác giả với các nhà báo, những quan niệm về vai trò nghề báo nhận được đồng tình cao nhất gồm có “đưa tin nhanh đến người đọc”, “cung cấp những thông tin thú vị”, “nói lên tiếng nói của người dân”, “khuyến khích người dân quan tâm đến tri thức và văn hóa”…
Những quan niệm về vai trò báo chí cho thấy trong văn hóa báo chí, sự gắn kết giữa công chúng với báo chí rất quan trọng. Việc tập trung đẩy mạnh phản ánh đời sống người dân, tạo diễn đàn cho bạn đọc thể hiện ý kiến, phát triển các nội dung giúp nâng cao tri thức cho người dân… giúp báo chí giữ được vai trò đặc thù và chỗ đứng của mình. Quan điểm “Audience First” (công chúng là quan trọng nhất) cũng được nhiều tổ chức báo chí trên thế giới thực hiện nhằm phát triển nội dung sát với nhu cầu, nâng cao mức độ tương tác và giữ chân bạn đọc.
Kiểm chứng thông tin: trong bối cảnh thông tin lừa đảo, tin giả phổ biến và gây ra nhiều tác hại như hiện nay, báo chí là kênh tin cậy giúp công chúng kiểm chứng, xác minh thông tin.
Với phương pháp xác minh chuyên sâu và quy tắc đạo đức nghề nghiệp chuẩn mực, báo chí có thể phản bác thông tin sai lệch, cung cấp thông tin chính xác. Các tổ chức báo chí như BBC, The New York Times… tăng cường áp dụng các công cụ kiểm chứng và phối hợp với các tổ chức độc lập nhằm giữ vững vai trò cung cấp các thông tin đáng tin cậy cho bạn đọc.
Những thay đổi về công nghệ, thị trường và hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng khiến báo chí đổi mới liên tục về mặt kỹ thuật và thể hiện các vai trò xã hội nêu trên ngày càng mạnh mẽ hơn.
Bên cạnh đó, để phát triển một cách bền vững, các tổ chức báo chí thế giới quan tâm hơn đến thị trường ngách, sáng tạo nội dung độc đáo hướng đến những nhóm công chúng chuyên biệt, tiếp tục áp dụng mô hình bạn đọc trả phí, tổ chức sự kiện, quảng cáo số; đồng thời vận động cho các quy định bản quyền mới làm cơ sở để yêu cầu công ty công nghệ chia sẻ quyền lợi, hoặc quan tâm đầu tư nhiều hơn cho các nhà sản xuất nội dung.