Bao giờ thể dục thoát định kiến “môn phụ”?

Các cấp học từ mầm non tới phổ thông cũng như các trường đại học, cao đẳng đang bước vào kỳ nghỉ hè. Đây cũng là thời điểm các giải đấu thể thao trẻ, giải thể thao dành cho đối tượng học sinh, sinh viên trở nên sôi động hơn. Nhưng trong không khí sôi động ấy, nếu để ý tới mảng hoạt động thể thao trong học đường, rộng hơn là công tác giáo dục thể chất cho thế hệ trẻ Việt Nam, thì thực tế vẫn cho thấy không ít điều đáng suy ngẫm.

Ai trong chúng ta cũng từng một thời học sinh, “mài đũng quần” trên ghế nhà trường với vô vàn môn học trong các cấp phổ thông, chưa kể những năm tháng học đại học, cao đẳng hay trung học chuyên nghiệp (trung cấp). Nhưng bạn hãy thử nhớ lại mà xem: Nếu cần kể ra những môn “chính” hay quan trọng, liệu sẽ có mấy người kể tên môn… thể dục? Ấy là bởi trong định kiến của đa số người, mặc nhiên đấy chỉ là một “môn phụ” mà thôi.

Gợi lại chút ký ức ấy để cùng quý bạn đọc nhận thấy một thực tế rất rõ ràng, từ chính trải nghiệm của đa số chúng ta về thực trạng công tác giáo dục thể chất trong nhà trường. Hệ thống cơ sở vật chất phục vụ cho môn học này ở số đông các trường học không đáp ứng được yêu cầu cần thiết; đội ngũ giáo viên chuyên trách dạy môn thể dục rất ít ỏi so với nhu cầu, rất nhiều giáo viên các môn khác được cử… kiêm nhiệm dạy thể dục, khả năng thị phạm hạn chế; nội dung các tiết học vì vậy cũng nhàm chán và đơn điệu.

Vậy nên, khi đoàn thể thao học sinh Việt Nam giành vị trí thứ nhất tại Đại hội thể thao học sinh Đông Nam Á hồi năm ngoái, nhiều người nghĩ: “Kết quả ấy đâu nói lên thực chất trình độ phát triển của thể thao học đường Việt Nam so với các quốc gia trong khu vực”.

Đa số các nền thể thao phát triển trên thế giới đều có hệ thống thể thao trong trường học rất phát triển.

Đoàn thể thao Mỹ tham dự các kỳ Olympic thường xuyên có tỷ lệ nhất định tuyển thủ là sinh viên các trường đại học, nhiều người trong số họ đánh bại các vận động viên chuyên nghiệp ở các quốc gia khác để đem về những tấm huy chương vàng danh giá. Đấy là bởi tại Mỹ, hệ thống các giải thể thao trong trường học phát triển cực mạnh, với chất lượng rất cao, không chỉ có cơ sở vật chất tốt mà còn áp dụng các khoa học – công nghệ tối tân trong công tác huấn luyện và thi đấu.

Gần hơn, tại châu Á, cả 3 nền thể thao hàng đầu của châu lục là Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc cũng là các quốc gia có nền thể thao học đường phát triển. Họ có hệ thống thể thao chuyên nghiệp hùng hậu, các cơ sở huấn luyện thể thao quốc gia vô cùng hiện đại; nhưng song song với đó, họ xem thể thao học đường không chỉ là nơi bồi dưỡng, đào luyện nên những con người – công dân toàn diện mà còn là nơi phát hiện, bồi dưỡng, là nguồn cung cấp tài năng thể thao thành tích cao.

Trung Quốc xây dựng hệ thống thể thao học đường gắn liền với chiến lược phát triển thể thao quốc gia. Mỗi tuần, học sinh tiểu học và trung học có từ 3 đến 5 tiết thể dục, được phân bổ đều và đánh giá điểm số như các môn văn hóa. Từ năm 2021, Bộ Giáo dục Trung Quốc ban hành chính sách buộc học sinh phải đạt chuẩn thể lực mới đủ điều kiện tốt nghiệp. Một trong những yếu tố giúp thể thao học đường Trung Quốc phát triển mạnh mẽ chính là hệ thống cơ sở vật chất đồng bộ. Hầu hết trường học, từ nông thôn đến thành thị, đều được trang bị sân vận động, nhà thể chất, phòng tập đa năng, cùng hệ thống thiết bị thể thao hiện đại.

Ngoài ra, đội ngũ giáo viên thể dục được tuyển chọn kỹ lưỡng, nhiều người có bằng cấp thể thao chuyên ngành hoặc từng là vận động viên chuyên nghiệp. Một số trường còn hợp tác với các trung tâm thể thao địa phương để huấn luyện học sinh có năng khiếu, từ đó tạo điều kiện cho các em tham gia thi đấu cấp tỉnh, quốc gia và quốc tế. Việc xây dựng thể thao học đường như những mạch máu quan trọng, giúp Trung Quốc luôn duy trì lực lượng vận động viên kế cận dồi dào, với chất lượng cao. Hầu hết nhà vô địch Olympic của Trung Quốc đều có xuất phát điểm từ hệ thống thể thao học đường, được phát hiện từ các giải phong trào và đào tạo theo mô hình khép kín từ nhỏ đến lớn.

Hàn Quốc cũng xây dựng hệ thống thể thao học đường có sự liên kết chặt chẽ với hệ thống thể thao thành tích cao. Từng có không ít vận động viên giành huy chương vàng Olympic hay Asiad của các môn bắn súng, bắn cung hay Taekwondo là sinh viên, thậm chí học sinh trung học. Tại Olympic Paris 2024 vừa qua, “thần đồng bắn súng” Ban Hyojin giành huy chương vàng súng trường nữ khi mới 16 tuổi – cô là hạt nhân trong các giải bắn súng cho học sinh Hàn Quốc.

Cũng tại Olympic Paris 2024, đoàn Nhật Bản giới thiệu nhà vô địch Olympic trẻ nhất lịch sử – huy chương vàng trượt ván (môn thể thao giải trí rất phát triển ở Nhật Bản) – ở tuổi 13!

Trong khu vực Đông Nam Á, Thái Lan sở hữu hệ thống cơ sở vật chất thể thao học đường phát triển đến nỗi, khi nước này là chủ nhà của SEA Games 25 năm 2007 tại tỉnh Nakhon Ratchasima – một tỉnh thuộc vùng Đông Bắc Thái Lan, nhiều vận động viên Việt Nam khi chứng kiến nhà thi đấu, sân vận động… vốn là cơ sở tập luyện thể thao của sinh viên, học sinh các trường đại học và trung học trên địa bàn, đã phải thừa nhận: chất lượng của các cơ sở ấy còn tốt hơn cả trung tâm huấn luyện quốc gia bên mình. Khi ấy, bản thân người viết bài này cũng từng tìm hiểu về thể thao học đường nước bạn, và được biết các giải thể thao trường học thường xuyên được tổ chức, qua đó họ phát hiện rất nhiều tài năng ở các môn cầu lông, boxing, taekwondo hay muay…  

Trở lại với Việt Nam chúng ta, gần đây, kết luận số 70 của Bộ Chính trị (tháng 1/2024) về “phát triển thể dục thể thao trong giai đoạn mới” tiếp tục chỉ rõ yêu cầu: “Đổi mới giáo dục thể chất và thể thao trường học gắn với mục tiêu giáo dục, phát triển toàn diện về đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe, thẩm mỹ và kỹ năng sống cho học sinh, sinh viên, tạo nền tảng để phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu và tài năng trẻ. Nâng cao chất lượng giáo dục thể chất, phát triển các loại hình hoạt động, tạo điều kiện cho học sinh, sinh viên được tham gia hoạt động thể dục, thể thao, phát triển thể chất. Quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, giáo viên, giảng viên cho các cấp học…”. 

Mới nhất, trong công điện 61/CĐ-TTg ban hành ngày 10/5, Thủ tướng đã chỉ đạo ngay trong dịp nghỉ hè năm 2025: Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo, hướng dẫn các địa phương, các cơ sở giáo dục thực hiện các biện pháp quản lý, giáo dục và tăng cường công tác phối hợp giữa nhà trường với gia đình nhằm tạo điều kiện cho trẻ em, học sinh được vui chơi, tham gia hoạt động văn hóa, nghệ thuật, rèn luyện thể chất, rèn luyện kỹ năng sống trong dịp hè; quản lý trẻ em, học sinh không để xảy ra tai nạn, thương tích, đuối nước.

Các tỉnh, thành tạo môi trường để các em được vui chơi lành mạnh; rèn luyện kỹ năng sống, tham gia các hoạt động ngoại ngữ, văn hóa, nghệ thuật, thể dục thể thao, phát triển thể chất.

Thủ tướng cũng nêu rõ: huy động, khuyến khích các nghệ sĩ, nghệ nhân, vận động viên thể dục thể thao, các chuyên gia tổ chức các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao, phát triển năng khiếu cho trẻ em, học sinh, sinh viên…

Có thể nói, cả trước mắt và lâu dài, việc đổi mới, nâng cao chất lượng công tác giáo dục thể chất và phát triển thể thao trường học trước hết phụ thuộc vào ngành Giáo dục từ trung ương tới các địa phương. Nhưng điều tiên quyết chính là cần sự thay đổi tư duy của chính các vị lãnh đạo và cơ quan hữu trách, để giáo dục thể chất hay thể dục từ nay sẽ là một “môn chính” theo đúng nghĩa chứ không chỉ hữu danh (môn học chính khóa) nhưng… vô thực – vẫn chỉ được xem như một môn phụ mà thôi!

Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!