Bảo tồn hình hài ‘tiếng thét’ giữa kinh thành

NƠI TỪNG “THÉT TIẾNG DÂN”

Tiếng Dân là tờ báo tiếng Việt khổ lớn, cơ quan ngôn luận độc lập đầu tiên tại An Nam (Trung kỳ), do cụ Huỳnh Thúc Kháng (1876 – 1947) sáng lập làm chủ biên và chủ bút.

Theo sách Huỳnh Thúc Kháng niên phổ (NXB Văn hóa thông tin – 2000) do tác giả Anh Minh biên dịch, năm 1926 chính quyền Pháp chủ trương cải tổ Hội đồng Tư phỏng thành Nhân dân đại biểu (Viện Dân biểu) và sắp đặt tổng tuyển cử hạn chế. Cụ Huỳnh Thúc Kháng đệ đơn ứng cử tại hạt Tam Kỳ và trở thành Viện trưởng Viện Dân biểu Trung kỳ.

Sau khi trở thành viện trưởng, ngày 8.10.1926, cụ Huỳnh có đơn gửi Toàn quyền Đông Dương P.Pasquier xin phép xuất bản tờ báo bằng chữ quốc ngữ Tiếng Dân (La Voix du Peuple), đặt tại Đà Nẵng, để phổ biến những tư tưởng yêu nước, canh tân theo lối ôn hòa. Theo kế hoạch xuất bản, báo Tiếng Dân ra 2 số/tuần (thứ tư, thứ bảy), với lý tưởng phục vụ lợi ích quốc gia, giúp chính quyền biết được nguyện vọng của người dân; hỗ trợ giáo dục đạo đức, tri thức, chính trị và kinh tế. Gần 5 tháng sau, ngày 12.2.1927, Toàn quyền Đông Dương Pasquier mới ký quyết định cho phép thành lập tờ báo, nhưng trụ sở đặt tại Huế.

Lúc này, cụ Huỳnh Thúc Kháng giao nhiệm vụ cho ông Trần Đình Phiên ra Huế tìm mua một ngôi nhà vừa làm trụ sở, vừa làm nơi in báo. Sau thời gian tìm kiếm, ông Phiên thuê được một ngôi nhà ở địa chỉ số 123 đường Đông Ba, phố Hàng Bè (nay là số 193 đường Huỳnh Thúc Kháng). Dưới sự chỉ đạo của cụ Huỳnh, nhà in và tòa soạn báo Tiếng Dân nhanh chóng hình thành.

Ngày 10.8.1927, Tiếng Dân ra số báo đầu tiên. Từ đây, cụ Huỳnh Thúc Kháng, một nhân sĩ xứ Quảng, đã trở thành nhân vật nổi tiếng của đất thần kinh, vừa là Viện trưởng Viện Dân biểu Trung kỳ (nhiệm kỳ 1926 – 1928) vừa quản lý điều hành Công ty in Huỳnh Thúc Kháng, chủ nhiệm kiêm chủ bút một tờ báo lớn. Báo Tiếng Dân tồn tại 16 năm (từ 1927 – 1943), xuất bản được 1.766 số báo và bị chính quyền thực dân Pháp đình bản vào ngày 24.4.1943. Nhận xét về báo Tiếng Dân, tại Hội nghị văn hóa toàn quốc tháng 7.1948 ở chiến khu Việt Bắc, Tổng Bí thư Trường Chinh đánh giá báo Tiếng Dân là “Thét tiếng dân giữa kinh thành Huế”.

“BẢO TÀNG BÁO CHÍ”

Nhờ vai trò nghị viên dân biểu mà con đường đấu tranh cách mạng vì nước vì dân của cụ Huỳnh Thúc Kháng đã góp phần quan trọng hình thành nên báo Tiếng Dân với nhiều giá trị lịch sử văn hóa đặc biệt ở Huế – miền Trung đầu thế kỷ 20. Ngày 4.6.2018, UBND tỉnh Thừa Thiên-Huế (nay là UBND TP.Huế) xếp hạng trụ sở tòa soạn báo Tiếng Dân là di tích lịch sử cấp tỉnh.

Ông Nguyễn Đức Lộc, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.Huế, cho biết trụ sở tòa soạn báo Tiếng Dân là công trình vốn được thuê từ một ngôi nhà có sẵn để làm tòa soạn và in ấn, giải thể vào năm 1946. Sau đó, cụ Huỳnh cho Hội đồng châu Quảng Nam sử dụng làm ký túc xá cho những sinh viên Quảng Nam ra Huế học. Sau năm 1975, trụ sở này được bố trí cho một số cán bộ Trường ĐH Y Huế (nay là Trường ĐH Y Dược Huế) và trở thành khu tập thể, gồm 6 hộ. Những người sinh sống ở đây đã cho sửa chữa, xây cầu thang phía đường Phan Đăng Lưu, xây một số vách ngăn làm phòng ăn ở và sinh hoạt riêng cho mỗi gia đình. Trong quá trình quản lý, Trung tâm phát triển quỹ đất tỉnh (nay là TP.Huế) có sửa chữa, lợp lại mái tôn các nhà, sơn quét vôi.

Sau khi di tích được xếp hạng, năm 2021, Bảo tàng Lịch sử tỉnh Thừa Thiên-Huế (nay là TP.Huế) đã lập hồ sơ đề nghị phê duyệt chủ trương đầu tư thực hiện dự án tu bổ, tôn tạo di tích theo tinh thần chỉ đạo của UBND tỉnh. “Tuy nhiên, đến nay dự án vẫn chưa được bố trí vốn để triển khai. Hiện di tích đang trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng. Tình trạng xuống cấp và mất an toàn của di tích đã được Chi cục Kiểm định (Sở Xây dựng) kiểm tra và thông báo cho bảo tàng. Để đảm bảo an toàn cho người dân và du khách, hiện di tích này đóng cửa”, ông Lộc nói.

Nhà báo Dương Phước Thu, nguyên Phó chủ tịch thường trực Hội Nhà báo tỉnh Thừa Thiên-Huế, cho rằng với những giá trị lịch sử đặc biệt, trụ sở báo Tiếng Dân cần được bảo tồn, xây dựng thành điểm bảo tàng báo chí. “Với kinh phí chừng 2 tỉ đồng để tu bổ ngôi nhà và xây dựng nơi đây thành điểm bảo tàng không phải là điều khó khăn đối với TP.Huế. Theo tôi, nếu lãnh đạo TP.Huế quan tâm thì việc hình thành điểm bảo tàng này hoàn toàn có thể làm được, vì hiện nay nguồn tư liệu về cụ Huỳnh Thúc Kháng và báo Tiếng Dân không phải khó tìm”, ông Thu nói.

Cũng theo ông Thu, nếu được đầu tư, nơi đây có thể khôi phục điểm trưng bày về tòa soạn báo Tiếng Dân, trưng bày hình ảnh, tư liệu và các ấn phẩm báo Tiếng Dân, các tác phẩm do nhà in Huỳnh Thúc Kháng xuất bản… Với 16 năm tồn tại và xuất bản được 1.766 số báo, báo Tiếng Dân là một giá trị lịch sử báo chí của Huế mà không phải ở đâu cũng có. “Nếu Huế hình thành được điểm bảo tàng này sẽ trở thành địa chỉ văn hóa lịch sử báo chí xứng tầm với vùng đất có bề dày lịch sử báo chí VN nói chung và cố đô Huế nói riêng”, ông Thu đề xuất.

Văn bia tiến sĩ tại Văn Thánh miếu (còn gọi Văn miếu Huế) ghi cụ Huỳnh Thúc Kháng sinh năm Bính Tý (1876), đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân năm Giáp Thìn (1904) khi 29 tuổi, cùng bảng vàng với người đồng hương Trần Quý Cáp ở Quảng Nam. Theo TS Trần Đình Hằng, Phân viện trưởng Phân viện Văn hóa, nghệ thuật, thể thao và du lịch miền Trung, mặc dù đỗ đạt nhưng cụ Huỳnh không ra làm quan, chỉ ở nhà chú tâm đọc sách, ủng hộ việc học chữ Quốc ngữ và tham gia phong trào Duy Tân nên bị bắt, kết án tử hình năm 1908 nhưng được giảm án rồi bị đày ra Côn Đảo. Đến năm 1921, cụ được trả tự do và tiếp tục hoạt động trong phong trào yêu nước. Năm 1926, cụ trúng cử dân biểu và được bầu làm Viện trưởng Viện Dân biểu Trung kỳ. Sau Cách mạng Tháng Tám, cụ Huỳnh được mời làm Bộ trưởng Bộ Nội vụ; khi Chủ tịch Hồ Chí Minh sang Pháp đàm phán, cụ Huỳnh đảm trách quyền Chủ tịch nước.