Bảo vật quốc gia ở Việt Nam được lưu giữ thế nào?

Ngày 24/5, một người đàn ông đã vào Đại nội Huế, một số bộ phận của Ngai vàng triều Nguyễn – bảo vật quốc gia ở điện Thái Hòa. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch yêu cầu việc trưng bày các hiện vật lịch sử quý trên cả nước. Từ sự việc này, nhiều chuyên gia văn hóa nhận định sự việc là “hồi chuông cảnh tỉnh” với ngành di sản.

Hiện cả nước có 327 bảo vật quốc gia, rải rác khắp cả nước và tập trung nhiều ở các bảo tàng, di tích lớn, đình chùa tại một số địa phương như Hà Nội, TP HCM, Huế.

Luật Di sản Văn hóa định nghĩa bảo vật quốc gia là các di vật, cổ vật có giá trị đặc biệt quý hiếm, tiêu biểu của đất nước về lịch sử, văn hóa, khoa học. Theo luật, các món này cần được bảo vệ và bảo quản theo chế độ đặc biệt, trưng bày trong môi trường đảm bảo đầy đủ điều kiện về nhân lực, thiết bị kỹ thuật, công nghệ, ứng phó thiên tai, cháy nổ, trộm cắp và các nguy cơ khác.

Nhưng Cục trưởng Di sản Văn hóa Lê Thị Thu Hiền nhận định việc bảo quản bảo vật còn hạn chế, do điều kiện ngân sách, tài chính của nhiều vùng còn thiếu thốn, phần lớn bảo vật chưa được bảo quản xứng tầm.

Tiến sĩ Trần Đức Anh Sơn, người chấp bút hồ sơ đề nghị công nhận Ngai vàng triều Nguyễn là bảo vật quốc gia, nhận xét: “Giữa bảo vật quốc gia và cổ vật thông thường có sự khác biệt rõ ràng về danh phận, thể hiện qua quyết định công nhận của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, chế độ bảo quản, bảo vệ hiện nay vẫn như nhau, chưa có sự phân cấp hay các quy chuẩn riêng biệt”.

Đa số được đặt trong không gian chung, không có khu vực cách ly riêng. Chẳng hạn, ngai vàng triều Nguyễn trưng bày ở điện Thái Hòa cùng nhiều cổ vật. Nếu một người có ý đồ phá hoại, lực lượng an ninh khó có thể khống chế ngay tại chỗ, bởi không gian còn vướng các đồ đạc quý khác.

Bia đá Ngự kiến Thiên Mụ tự, chuông Đại Hồng Chung ở Huế, cũng đặt ở khu vực dễ tiếp cận, từng bị khách tham quan khắc chữ lên. Xe tăng 843, một trong bốn bảo vật quốc gia tại Bảo tàng Lịch sử quân sự (Hà Nội) cũng trưng bày trong không gian mở, không có dây ngăn cách, chỉ có biển báo “không leo trèo, bám, tựa vào hiện vật” nhưng từng bị nhiều trẻ em .

Ngoài các cơ quan công lập, một số cá nhân được trưng bày hiện vật theo luật, trong đó có nhà sưu tập Nguyễn Thế Hồng giữ ấn Hoàng đế chi bảo, nhà sưu tập Trần Đình Thăng giữ 18 bảo vật quốc gia.

Ông Nguyễn Thế Hồng hay ông Trần Đình Thăng cho biết cố gắng tự lưu giữ bảo vật trong điều kiện cho phép, bên cạnh sự hỗ trợ của cơ quan chuyên môn. Ông Hồng bố trí nhóm bốn đến năm bảo vệ, trực cả ngày lẫn đêm tại bảo tàng tư nhân của ông để canh gác ấn vàng. Ông Trần Đình Thăng mời chuyên gia của Bảo tàng Lịch sử Việt Nam về kiểm tra công tác bảo quản hàng năm, tư vấn cách bảo vệ cổ vật tránh sự ăn mòn của thời tiết, thời gian.

Tiến sĩ Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, cho rằng các bảo tàng, di tích hiện thiếu kinh phí, nhân lực, vật lực và chưa nhận thức được tầm quan trọng của công tác bảo đảm an ninh, an toàn hiện vật. “Lực lượng bảo vệ, trực tầng không đủ đảm bảo đứng chốt từng vị trí cần thiết, không được đào tạo chuyên nghiệp về cách xử lý tình huống, ứng phó khi có sự cố, thiếu chuyên gia tu sửa. Các thiết bị trưng bày, vật tư chuyên dụng cho công tác bảo quản còn hạn chế”, ông Minh nói.

Sau sự việc vua triều Nguyễn ở Đại nội Huế bị đập gãy, đại diện Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế đã lắp lồng kính để cách ly, bảo vệ ngai vàng vua Duy Tân ở khu vực chính điện.

Các chuyên gia nhận định cần những biện pháp cụ thể, mạnh mẽ hơn để bảo tồn hiện vật quý. Phó giáo sư, tiến sĩ Bùi Hoài Sơn – Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội – nhận định: “Sự việc đau lòng ở Huế phơi bày những lỗ hổng tồn tại từ lâu trong hệ thống: Từ hạ tầng kỹ thuật chưa đảm bảo, lực lượng bảo vệ thiếu chuyên môn, công nghệ giám sát lạc hậu cho đến việc thiếu các quy trình phản ứng kịp thời và chuẩn hóa”.

Ông Sơn cho rằng cần hoàn thiện hệ thống quy chuẩn quốc gia về bảo vệ di sản, áp dụng các giải pháp công nghệ hiện đại, đầu tư bài bản cho hạ tầng trưng bày, chuyên nghiệp hóa lực lượng bảo vệ di tích.

Tiến sĩ Trần Đức Anh Sơn đề xuất tham khảo cách Hàn Quốc, Nhật Bản và nhiều nước phương Tây giữ gìn di sản. Theo ông, ở Nhật Bản và Hàn Quốc, các hiện vật nhóm “Quốc bảo” được bảo quản nghiêm ngặt. Các bảo vật ở trong hàng rào cách ly và có hệ thống cảm biến điện tử, khi du khách vượt qua lằn ranh cảnh báo, hệ thống báo động phát âm thanh để họ rút lui và bảo vệ can thiệp. Ở Cố Cung (Bắc Kinh, Trung Quốc), du khách không được lại gần ngai vàng trong điện Thái Hòa mà chỉ được đứng nhìn từ cửa.

Tiến sĩ Anh Minh cho rằng cần đẩy mạnh công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao nhận thức cho người dân nói chung và khách tham quan nói riêng. Đồng thời cần có những quy định về đầu tư thỏa đáng cho công tác bảo tồn bảo vật quốc gia.

Hà Thu – Phương Linh