“Người ta cười vì tôi làm đủ thứ”
Tự nhận mình không tiền, không kinh nghiệm, không quan hệ, không uy tín, ông Đoàn Nguyên Đức (bầu Đức) từng vươn lên gây dựng Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai đứng đầu ở nhiều lĩnh vực, trở thành thương hiệu nội thất nổi tiếng phố núi một thời. Ông cũng sớm trở thành người giàu nhất sàn chứng khoán Việt Nam, là người Việt Nam đầu tiên sở hữu máy bay riêng và không ngần ngại bày tỏ ước mơ có tên trong danh sách tỷ phú thế giới.
Rồi từ đỉnh cao, ông tụt dốc cùng sự thất bại của Hoàng Anh Gia Lai khi từ bỏ bất động sản sang trồng cao su. Giá cao su rớt thảm. Tập đoàn gánh con số nợ gần 30.000 tỷ đồng vào giai đoạn 2016-2017. Cú trượt khiến khiến doanh nghiệp mất thanh khoản, các ngân hàng từ chối cho vay.
Nghĩ về những ngày tháng đó, bầu Đức từng thừa nhận cảm giác “phải đối mặt với những người khinh mình, coi thường mình”. Ông tổn thương và chọn im lặng, nghĩ cách vượt qua.
Ông chủ đội bóng Hoàng Anh Gia Lai đầy danh tiếng tâm sự nhìn chuyện kinh doanh như những trận bóng. Một đội bóng ngày hôm nay là vinh quang huy hoàng nhưng ngày mai có thể sụp đổ trong chớp nhoáng. Sau mỗi trận bóng thành công, những cầu thủ bóng đá sẽ được tung hô, nhưng chỉ cần họ thất bại, thì anh hùng ngày hôm qua có thể lập tức trở thành tội đồ trong lòng khán giả.
Thương trường cũng vậy. Với tinh thần “còn kinh doanh là còn thất bại, còn kinh doanh là còn thành công”, bầu Đức dẫn dắt Hoàng Anh Gia Lai xoay chuyển tình thế bằng việc đầu tư vào nông nghiệp.
Bầu Đức chuyển hướng nhiều lần, làm đủ mọi thứ liên quan đến nông nghiệp: lúc trồng mía đường, khi trồng chanh dây, ớt; lúc nuôi bò, trồng chuối, trồng rau củ quả ở Tây Nguyên, nuôi gà chạy bộ, nuôi cá tầm… Chủ tịch Hoàng Anh Gia Lai nói phải xoay xở mọi cách để tồn tại, thừa nhận “người ta cười vì tôi làm đủ thứ”, nhưng chính các loại cây ngắn ngày đó đã giúp doanh nghiệp vượt qua những năm tháng bĩ cực nhất.
Sau giai đoạn vật lộn với khó khăn, chanh dây, ớt, bò đều không còn, chỉ có cây chuối là ở lại. Từ cây chuối, bầu Đức nhiều lần công bố các chiến lược xoay trục khác nhau như “2 cây 2 con” (chuối, sầu riêng, lợn, gà) rồi “2 cây 1 con” (chuối, sầu riêng, lợn). Và gần đây nhất, ông chủ công ty nông nghiệp lại đưa ra mô hình “4 cây 1 con” (chuối, sầu riêng, cà phê và lợn).
Bầu Đức từng vật lộn với nợ nần trong gần một thập kỷ (Ảnh: HAG).
Con đường gập ghềnh, có lên có xuống
Liên tục chuyển hướng là điều nhiều người thấy rõ trong quá trình bầu Đức làm nông nghiệp. “Nuôi con gì, trồng cây gì”… cũng mang lại cho bầu Đức sự phấn khích tột cùng.
Khi trồng sầu riêng, bầu Đức khẳng định giá trị lớn nhất trong tương lai của Hoàng Anh Gia Lai nằm ở loại cây 1 vốn 4 lời này. Lúc xác định nuôi lợn, đại gia phố núi tâm sự: “Khi phát hiện ra con heo ăn chuối, tôi đã không ngủ được”.
Ông Đức tự tin có nguồn chuối vô tận là chuối thải loại sau khi xuất khẩu để nuôi lợn, số chuối này chiếm 40% lượng thức ăn, tiết kiệm 30% chi phí. Với bầu Đức, nuôi lợn không có khái niệm lỗ.
Ông tính toán với sản lượng chuối bị loại, Hoàng Anh Gia Lai có thể nuôi 1 triệu con lợn. Doanh thu của ngành công nghiệp thịt lợn lên tới 15 tỷ USD/năm. “Với ngần đó lý do, tôi không thể thua”, bầu Đức nói trong cuộc trò chuyện với phóng viên báo Dân trí tháng 10/2022.
Rồi mới đây, bầu Đức tiếp tục tuyên bố trồng các loại cây mới như cây dâu lấy tơ xuất khẩu và cà phê chè. Trong đó, Hoàng Anh Gia Lai lên kế hoạch trồng 2.000ha cà phê năm nay và năm sau thêm 2.000ha nữa, tổng cộng đạt 4.000ha.
Điểm khác biệt là Hoàng Anh Gia Lai chọn giống cà phê chè, loại chỉ có ở Cầu Đất (Đà Lạt) và một số khu vực ở Điện Biên, đòi hỏi độ cao trên 1.000m. Tập đoàn sẽ thực hiện trồng tại cao nguyên đất đỏ của Lào.
Theo bầu Đức, cà phê chè có giá hiện tại 9.000 USD/tấn, gấp đôi loại cà phê thông thường và Việt Nam chỉ có 10% diện tích trồng loại này. Một lý do khác là dâu hay cà phê có thời gian canh tác và thu hoạch ngắn ngày (cây dâu 7 tháng, cà phê chè 2 năm – chỉ bằng 1/3 thời gian của sầu riêng), dễ tạo dòng tiền liên tục. Nếu đi đúng tiến độ, thì từ năm 2027 trở đi, cây cà phê sẽ bắt đầu có thu hoạch và sẽ mang lại dòng tiền ổn định, lợi nhuận cao.
Song cũng phải thừa nhận, chiến lược của bầu Đức xoay trục liên tục và không toàn thắng trên mọi mặt trận. Điển hình như chuyện con lợn, từ chỗ cho rằng “không thể thua” thì Hoàng Anh Gia Lai đã gặp khó ngay tại mảng này.
Từ năm 2020, chăn nuôi lợn đã đem lại doanh thu cho tập đoàn, dù không đáng kể, chỉ 12 tỷ đồng. Đến năm 2021-2022, doanh thu mảng này tăng mạnh, năm sau gấp vài lần năm trước, biên lợi nhuận gộp vài chục phần trăm. Đến năm 2023, mảng chăn nuôi lợn có doanh thu tăng chậm lại so với các giai đoạn trước. Mức tăng chỉ đạt gần 14%, lên 1.964 tỷ đồng. Biên lợi nhuận gộp giảm sâu, còn 3,4%, được lý giải do giá lợn hơi giảm mạnh, là tình hình chung của ngành trên cả nước.
Đến năm 2024, doanh thu bán lợn vẫn đem lại gần 1.004 tỷ đồng cho Hoàng Anh Gia Lai nhưng đã giảm 49% so với năm trước. Biên lợi nhuận gộp còn khoảng 10%. Tuy nhiên, trong quý IV năm này, doanh thu bán heo giảm sâu (giảm 66%) và lần đầu tiên ghi nhận lỗ gộp 49 tỷ đồng. Năm này, Hoàng Anh Gia Lai không xây dựng thêm chuồng trại mới cho heo ăn chuối mà tập trung vào tái đàn.
Gần đây, bầu Đức hé lộ thêm việc chăn nuôi lợn năm 2024 gặp khó khăn do nguồn vốn gặp trục trặc nên không thể phát triển mảng. Trong khi giá lợn rất tốt thì doanh số của tập đoàn lại rất thấp.
Vẫn câu chuyện vốn huy động khó khăn nên Hoàng Anh Gia Lai cũng không thể trồng thêm 2.000ha chuối như kế hoạch trong năm 2024, dù đây là sản phẩm chủ lực.
Ông cũng từng kỳ vọng rất lớn vào sầu riêng, thậm chí dự báo lợi nhuận từ sầu riêng còn vượt cả chuối. Có khi ông cho rằng tương lai của Hoàng Anh Gia Lai sẽ là vườn sầu riêng. Bởi bầu Đức từng đánh giá nó là loại cây siêu lợi nhuận, chi phí giá vốn chỉ 5.000-10.000 đồng/kg bán sang Trung Quốc bao nhiêu cũng hết. Nhưng vừa qua, nói với cổ đông, ông thừa nhận năm nay, Trung Quốc – thị trường chủ lực của Hoàng Anh Gia Lai – bị ảnh hưởng bởi sầu riêng.
Làm gì nếu hết nợ nần?
Xoay trục chiến lược liên tục với nông nghiệp, bầu Đức dần hái quả ngọt. Từ năm 2022, ông đã tuyên bố tự tin sẽ trả hết nợ vào năm 2025. Sau gần 3 năm, bầu Đức đang gần chạm tới nỗi ao ước cháy bỏng đó để xoa dịu “nỗi đau” đã mang trong mình gần một thập kỷ.
Chuối, sầu riêng dần khẳng định vị thế. Năm 2024, doanh thu bán trái cây đóng góp chính vào bức tranh kinh doanh của Hoàng Anh Gia Lai. Diện tích trồng chuối của tập đoàn đạt 7.000ha, sầu riêng đạt 2.000ha.
Quý đầu năm nay, trái cây đã đem về nguồn thu lớn, chiếm 72% cơ cấu doanh thu. Tập đoàn có lãi hơn 360 tỷ đồng, tăng 59% so với cùng kỳ năm trước.
Có lãi trong quý này giúp Hoàng Anh Gia Lai hạ bớt khoản lỗ lũy kế, từ gần 423 tỷ đồng còn gần 83 tỷ đồng tại ngày 31/3. Tính đến ngày 31/3, Hoàng Anh Gia Lai có nợ vay tài chính hơn 7.504 tỷ đồng, trong đó nợ vay ngắn hạn vẫn chiếm tỷ trọng lớn.
Để giải quyết nợ vay, doanh nghiệp của bầu Đức lên kế hoạch phát hành tối đa 210 triệu cổ phiếu để hoán đổi khoản nợ trái phiếu. Bầu Đức kỳ vọng Hoàng Anh Gia Lai sẽ giảm được đến 4.000 tỷ đồng nợ vay.
Sắp trút bỏ được 2 gánh nặng trên vai, bầu Đức tự tin báo cáo tài chính của tập đoàn cuối năm nay sẽ “cực kỳ đẹp”. Và cũng theo vị này, “từ năm nay trở đi, tìm cái xấu của Hoàng Anh Gia Lai hơi khó”.
3 năm trước khi được hỏi nếu hết nợ, ông Đức có muốn quay lại vị trí người giàu nhất sàn chứng khoán. Ông bảo điều đó không còn ý nghĩa gì nữa. Điều ông mong là tạo dựng Hoàng Anh Gia Lai vững chắc, chăm lo được đời sống của những người đã theo ông hàng chục năm nay và hoàn thành lời hứa với cổ đông đã tin tưởng.
Giữ lời hứa này, bầu Đức vừa đưa ra chính sách đãi ngộ đặc biệt với nhân sự cống hiến trên 10 năm. Những cán bộ này được nhận cổ phiếu trong đợt phát hành 12 triệu cổ phiếu thưởng cho cán bộ nhân viên (ESOP).
Nói trước cổ đông, ông cho rằng tập đoàn phát triển các nông trường, trang trại ở vùng sâu vùng xa, ở những nơi khó khăn, heo hút. Người lao động phải chấp nhận cuộc sống xa vợ con, không xe cộ, biền biệt cả năm trời… Có những giai đoạn khó khăn, họ không được nhận lương cả 5-6 tháng nhưng không hề rời bỏ công ty. Ông bầu gửi lời cảm ơn tới họ và ghi nhận nếu không có những sự cống hiến thầm lặng đó, Hoàng Anh Gia Lai đã bị xóa sổ.
“Hoàng Anh Gia Lai đang chuyển mình, đang tái cấu trúc và đang đầu tư vào những gì có tính chiến lược, có giá trị thực, chứ không làm phong trào, không làm theo cảm hứng. Tôi cam kết là tất cả những gì tôi nói hôm nay đều đã làm, đang làm và sẽ tiếp tục làm với quyết tâm cao nhất”, bầu Đức khẳng định với cổ đông trong cuộc họp gần đây.