Ảnh minh họa sử dụng công nghệ AI – Thực hiện: TẤN ĐẠT
Theo các chuyên gia, nếu được giao đúng vai trò, các tập đoàn – doanh nghiệp tư nhân hoàn toàn có thể tạo ra những kỳ tích trong lĩnh vực đường sắt tương tự như những gì họ đã làm được trong phát triển đô thị, ô tô, năng lượng…
Chọn doanh nghiệp đủ tiềm lực, giao trọn dự án
Tinh thần cởi mở về việc giao tư nhân thực hiện các dự án lớn, trong đó có đường sắt cao tốc Bắc – Nam, đã được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh tại cuộc tọa đàm với cộng đồng doanh nghiệp ngày 31-5, nhằm triển khai hiệu quả nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.
Thủ tướng nhấn mạnh rằng cần tách bạch rõ ràng giữa điều kiện, tiêu chuẩn của nhà đầu tư và điều kiện, tiêu chuẩn của nhà thầu.
Nhà đầu tư chỉ cần có tiềm lực tài chính có thể đầu tư bất kỳ lĩnh vực nào mà người ta có hiệu quả, lợi nhuận nên không cần phải có kinh nghiệm.
“Có thể quy định nhà đầu tư casino phải có 2 tỉ USD mới được đầu tư casino vào Việt Nam, nhưng đừng đòi hỏi họ phải có kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Bởi họ có thể tổ chức kinh doanh, thuê nhà thầu có kinh nghiệm, thuê ai quản lý là việc của họ. Đây chính là ách tắc trong thủ tục hành chính cần giải quyết”, Thủ tướng nêu rõ.
PGS.TS Trần Đình Thiên, ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, nói Thủ tướng đã nêu quan điểm rất rõ ràng về cách thức thực hiện một dự án lớn, một dự án hiện đại khác với trước đây. Lâu nay trong hợp đồng dự án không phân biệt rõ, cứ ghi trong hợp đồng yêu cầu phải có kinh nghiệm bao nhiêu năm… dẫn đến khó khăn khi triển khai, đôi khi một việc mà cần nhiều nhà thầu.
“Chúng ta phải thay đổi cách tiếp cận. Đối với các dự án lớn sẽ phải tổ chức theo cách giao một doanh nghiệp làm nhà đầu tư xuyên suốt. Nhà đầu tư được giao phải có năng lực tài chính và có năng lực quản trị được kiểm chứng, tin cậy. Nhiệm vụ của nhà đầu tư là tập hợp các nhà thầu, tư vấn giỏi và điều hành thực thi dự án một cách tốt nhất”, PGS.TS Trần Đình Thiên nói.
Đã có thể “chọn mặt gửi vàng”
Theo các chuyên gia, nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, nghị quyết 198 của Quốc hội và Chương trình hành động của Chính phủ đều thể hiện rõ quan điểm nhất quán: đặt niềm tin vào khu vực kinh tế tư nhân. Điều này đã mở ra một không gian mới cho doanh nghiệp tư nhân tham gia các lĩnh vực trọng yếu, trong đó có đường sắt cao tốc.
Việc đăng ký làm đường sắt cao tốc Bắc – Nam cho thấy một điều rất rõ: khi cơ hội được mở ra, các doanh nghiệp nội lập tức thể hiện tinh thần chủ động và năng lực đáp ứng.
Đây là tín hiệu tích cực vì vừa tạo ra sự cạnh tranh lành mạnh vừa chứng minh rằng có những doanh nghiệp đủ năng lực sẵn sàng đảm nhận vai trò làm dự án quy mô lớn khi đất nước cần.
PGS.TS Trần Đình Thiên cho rằng nhiều doanh nghiệp tư nhân đã bứt phá mạnh mẽ, cho thấy khả năng thành công trên nhiều phương diện: tài chính, quản trị và công nghệ; từ sản xuất ô tô, công nghệ cao, đến làm hầm xuyên núi, lấn biển, xây dựng đô thị thông minh… Đặc biệt, họ không chỉ là nhà thầu, mà doanh nghiệp còn đảm nhận vai trò nhà đầu tư – quản lý và dẫn dắt toàn bộ dự án.
“Phải đặt niềm tin, trao cơ hội và tạo điều kiện mạnh mẽ cho doanh nghiệp trong nước để từng bước hình thành các tập đoàn đủ sức cạnh tranh toàn cầu. Đây không chỉ là thực hiện một vài dự án lớn, mà còn là thay đổi tư duy quản trị, chuyển sang một mô hình phát triển mới trong đó Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, giám sát và đảm bảo các điều kiện cần thiết để mọi nguồn lực được phát huy hiệu quả cao nhất”, PGS.TS Trần Đình Thiên nói.
Ông Thiên cũng lưu ý trao niềm tin không đồng nghĩa với việc “khoán trắng” hay để tình trạng thân hữu chi phối. Việc lựa chọn doanh nghiệp phải dựa trên nguyên tắc minh bạch, năng lực thực chất và hiệu quả dự án là mục tiêu tối thượng. Phải đảm bảo người tốt nhất được chọn, có đủ năng lực quản trị và trách nhiệm để hoàn thành nhiệm vụ.
Người dân đã dần quen sử dụng tuyến metro Bến Thành – Suối Tiên – Ảnh: QUANG ĐỊNH
Đầu tư tư nhân: “quyết sách sống còn”
Trang nhất Tuổi Trẻ nhật báo ngày 7-6
PGS.TS Bùi Tất Thắng (nguyên viện trưởng Viện Chiến lược phát triển – Bộ Kế hoạch và Đầu tư, chủ tịch Hội Phát triển hợp tác kinh tế Việt Nam – ASEAN) nói rằng những chỉ đạo quyết liệt, những định hướng mang tính chiến lược và đúng đắn trong giai đoạn hiện nay nhằm tháo gỡ những khó khăn rào cản, tạo động lực thúc đẩy khu vực tư nhân phát triển trở thành trụ cột của nền kinh tế.
Ông Thắng cũng nhắc lại trước đây khi Toàn quyền Paul Doumer sang Đông Dương, theo sau là một số doanh nghiệp tư nhân. Chính họ đã kiến tạo nên hệ thống đường sắt và đường bộ quy mô ở Đông Dương. Trong lịch sử, châu Âu phát triển được là nhờ chế độ cổ phần, không phải nhờ ngân sách nhà nước. Điều đó cho thấy khu vực tư nhân hoàn toàn có thể đóng vai trò tiên phong trong kiến thiết hạ tầng giao thông, nếu có cơ chế phù hợp.
Sự tham gia của khu vực tư nhân là hết sức cần thiết để chấm dứt tình trạng thiếu cạnh tranh còn tồn tại trong một số lĩnh vực cho đến ngày nay. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng là phải lựa chọn đúng nhà đầu tư và đảm bảo rằng họ thực hiện đúng các cam kết.
“Muốn vậy, phải thiết lập các cơ chế hợp đồng theo chuẩn mực quốc tế giữa Nhà nước và doanh nghiệp tư nhân. Nếu lần này chúng ta lựa chọn được nhà đầu tư tư nhân đủ năng lực và triển khai thành công dự án đường sắt thì đây sẽ là một bước đột phá lớn, không chỉ trong thực tiễn mà còn về mặt nhận thức. Cá nhân tôi kỳ vọng và rất mong chờ sự thành công của đột phá này”, ông Thắng khẳng định.
Theo TS Phạm Viết Thuận – viện trưởng Viện Kinh tế tài nguyên và môi trường TP.HCM, các cơ chế chính sách mới đang được xây dựng và hoàn thiện sẽ mở đường cho sự phát triển của đường sắt cao tốc và đường sắt đô thị tại Việt Nam. Đặc biệt, việc thu hút tư nhân đầu tư vào các dự án trọng điểm quốc gia theo nghị quyết 68 được xem là chính sách sống còn trong giai đoạn hội nhập kinh tế sâu rộng.
Số lượng dự án đường sắt quốc gia cùng các tuyến đường sắt đô thị cần nguồn vốn rất lớn, do đó việc huy động nguồn lực tư nhân cùng tham gia là tất yếu để giảm gánh nặng ngân sách nhà nước.
Nghị quyết của Bộ Chính trị cũng đã khẳng định vai trò quan trọng của doanh nghiệp tư nhân trong việc đồng hành cùng Nhà nước phát triển đường sắt đô thị, và chỉ có sự tham gia của tư nhân mới có thể giải quyết được các dự án trọng điểm quốc gia. Đây là tư duy mở, mang tính chiến lược cho phát triển kinh tế Việt Nam giai đoạn 2025 – 2035.
“Có tư nhân đầu tư, Nhà nước chỉ cần tập trung quản lý về chủ trương và tiến độ, không cần trực tiếp xây dựng hay vận hành. Phải mạnh dạn giao cho tư nhân làm nhanh, làm sớm, đừng ngại ngần hay quá lo lắng. Nếu chần chừ, các dự án sẽ tiếp tục chậm tiến độ và giấc mơ về mạng lưới giao thông hiện đại sẽ mãi xa vời”, ông Thuận nhấn mạnh.
Nghị quyết 68: tư nhân làm các dự án quan trọng quốc gia
Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân nêu rõ nhiệm vụ, giải pháp để hình thành và phát triển nhanh các doanh nghiệp lớn và vừa, các tập đoàn kinh tế tư nhân tầm cỡ khu vực và toàn cầu.
Trong đó, yêu cầu mở rộng sự tham gia của doanh nghiệp tư nhân vào các dự án quan trọng quốc gia; Nhà nước chủ động có chính sách đặt hàng, đấu thầu hạn chế hoặc chỉ định thầu hoặc có chính sách ưu đãi khuyến khích khu vực kinh tế tư nhân tham gia cùng Nhà nước vào các lĩnh vực chiến lược, các dự án, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học trọng điểm, quan trọng của quốc gia (như đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị, công nghiệp mũi nhọn, hạ tầng năng lượng, hạ tầng số, giao thông xanh, công nghiệp quốc phòng – an ninh…), những nhiệm vụ khẩn cấp, cấp bách.
Có giải pháp thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân đầu tư mở rộng và phát triển cung ứng dịch vụ y tế, giáo dục chất lượng cao, phát triển công nghiệp văn hóa, công nghiệp giải trí.
* Đại biểu Quốc hội PHẠM VĂN HÒA (Đồng Tháp):
Công nghiệp ô tô là một minh chứng
Chủ trương của Thủ tướng Phạm Minh Chính về việc nhà đầu tư có đủ tiềm lực tài chính, có lợi nhuận đều có thể đầu tư mọi lĩnh vực là rất phù hợp để mở rộng cánh cửa cho các tập đoàn, doanh nghiệp tư nhân đủ năng lực tham gia đầu tư xây dựng các dự án trọng điểm, trong đó có dự án tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam.
Thay vì quá chú trọng vào yếu tố “kinh nghiệm làm đường sắt”, chúng ta nên đặt trọng tâm vào các tiêu chí mang tính quyết định: tiềm lực tài chính, năng lực quản trị dự án, khả năng huy động nguồn lực trong và ngoài nước và cam kết thực hiện đúng tiến độ, chất lượng.
Thực tế có những tập đoàn doanh nghiệp có tiềm lực kinh tế với quyết tâm cao đã thực hiện thành công những dự án, công việc mà bản thân doanh nghiệp, thậm chí trong cả nước, chưa ai làm và đã làm thành công. Đây chính là minh chứng tiêu biểu cho phát biểu của Thủ tướng. Bởi khi có tiềm lực kinh tế, có năng lực quản trị tốt thì nhà đầu tư sẽ chọn lựa được nhà thầu tốt để thực hiện dự án.
Dẫn chứng tiêu biểu cho việc này có thể nhắc đến lĩnh vực công nghiệp ô tô mà Tập đoàn Vingroup đã thực hiện với thương hiệu xe VinFast. Từ chỗ chưa từng sản xuất ô tô thì hiện nay xe VinFast đã chiếm lĩnh thị trường trong nước, tiên phong chuyển qua xe điện với công nghệ tiên tiến và vươn ra xuất khẩu đến nhiều nước.
Thực tế này cho thấy nếu có chính sách khuyến khích minh bạch, bình đẳng thì hoàn toàn có thể yên tâm để khu vực tư nhân đóng vai trò lớn hơn trong các dự án trọng điểm quốc gia. Đây là lúc Nhà nước cần tin tưởng vào sức mạnh nội lực của doanh nghiệp Việt Nam, đồng thời phát huy hiệu quả hợp tác công – tư vì mục tiêu phát triển đất nước bền vững.
Nhiều nước mời tư nhân làm hạ tầng
Trong bối cảnh ngân sách công bị giới hạn trong khi nhu cầu phát triển hạ tầng ngày càng tăng, nhiều quốc gia đang chủ động khuyến khích khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào các dự án trọng điểm – đặc biệt trong lĩnh vực đường sắt và giao thông.
Thay vì chỉ dừng lại ở lời kêu gọi chung, chính phủ nhiều quốc gia đang từng bước điều chỉnh chính sách pháp lý, cơ chế tài chính và phân bổ rủi ro nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp tư nhân tham gia.
* Tại Mỹ: Tuyến đường sắt Brightline tại bang Florida là một ví dụ đáng chú ý về khả năng huy động nguồn lực tư nhân. Dù được tư nhân sở hữu và vận hành hoàn toàn, tuyến đường sắt tốc độ cao Brightline chủ yếu gây chú ý bởi cách tiếp cận đầu tư linh hoạt như tận dụng lại hạ tầng sẵn có, đồng thời khai thác các công cụ tài chính như trái phiếu miễn thuế để giảm chi phí vốn và rút ngắn thời gian triển khai.
Theo tạp chí City Journal ngày 29-1, dù dự án chưa đạt hiệu quả tài chính ngắn hạn, nhưng việc triển khai nhanh và mở rộng liên tục cho thấy vai trò ngày càng lớn của khu vực tư nhân trong các dự án hạ tầng phức tạp. Thay vì chỉ trông chờ vào ngân sách công, mô hình này cho thấy khả năng bổ sung hiệu quả nguồn lực xã hội vào phát triển hạ tầng giao thông trọng điểm.
* Tại Trung Quốc: Tuyến đường sắt cao tốc tư nhân đầu tiên có tên Hàng – Thiệu – Đài nối ba thành phố tỉnh Chiết Giang là Hàng Châu – Thiệu Hưng – Đài Châu do Tập đoàn Phúc Tinh đóng vai trò dẫn dắt về vốn đầu tư (51%) là bước ngoặt thể chế.
Trang China.com cho biết chính quyền Chiết Giang đã ban hành chính sách hỗ trợ dự án tương đương dự án công khi một doanh nghiệp tư nhân chịu trách nhiệm đầu tư, vận hành và chịu rủi ro tài chính tuyến đường này.
Kết quả là, sau hơn 1.400 ngày thi công qua địa hình phức tạp, tuyến đường đi vào hoạt động đúng tiến độ, phục vụ gần 40 triệu lượt khách trong hai năm đầu và đóng góp đáng kể cho GDP khu vực.
* Tại Ấn Độ: Chính phủ nước này đang thử nghiệm mô hình trả định kỳ hỗn hợp (HAM), nhằm thu hút tư nhân trong dự án tuyến đường sắt cao tốc Mumbai – Ahmedabad dài hơn 500km.
Với sự hỗ trợ từ các doanh nghiệp quốc tế và công nghệ tín hiệu hiện đại, Ấn Độ không chỉ hướng đến tăng trưởng giao thông mà còn đặt mục tiêu phát triển đô thị, giảm phát thải và nâng cao đời sống vùng phụ cận – chuyên trang Metro Rail Daily ngày 12-5 cho biết.
Kinh nghiệm từ quốc tế cho thấy việc thu hút khu vực tư nhân tham gia đầu tư vào các công trình giao thông trọng điểm là định hướng xuyên suốt của nhiều quốc gia nhằm huy động hiệu quả nguồn lực xã hội cho phát triển hạ tầng.
Bên cạnh việc kêu gọi tham gia góp vốn, các quốc gia cũng hoàn thiện khung pháp lý, ổn định cơ chế hỗ trợ và bảo đảm phân bổ rủi ro hợp lý, tạo điều kiện để doanh nghiệp tư nhân yên tâm đầu tư lâu dài và đóng góp thực chất cho mục tiêu phát triển hạ tầng quốc gia.