Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Moscow ngày 23/6 (Ảnh: Sputnik).
Ngày 23/6, chỉ hai ngày sau cuộc không kích táo bạo của Mỹ vào 3 cơ sở hạt nhân chiến lược của Iran – Fordow, Natanz và Esfahan, trong chiến dịch “Búa Đêm” Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi đã đáp chuyến bay khẩn cấp đến Moscow gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin để thảo luận các vấn đề chiến lược tại khu vực.
Cuộc gặp tại Điện Kremlin không chỉ là nỗ lực ngoại giao nhằm củng cố liên minh Iran – Nga mà còn phản ánh sự cấp bách của Tehran trong tìm kiếm hậu thuẫn trước áp lực từ Mỹ, Israel.
Với lá thư bí mật từ Lãnh tụ Tối cao Ayatollah Ali Khamenei và các tuyên bố cứng rắn từ Điện Kremlin, chuyến thăm của ông Araghchi đặt ra câu hỏi: Iran đang tìm kiếm điều gì từ Nga và Moscow có thể đóng vai trò ra sao?
Chiến dịch “Búa đêm” của Mỹ
Cuộc không kích chớp nhoáng “Búa đêm” của Mỹ, sử dụng máy bay ném bom tàng hình B-2 Spirit, bom phá boongke GBU-57 và 30 tên lửa Tomahawk, đã gây bất ngờ cho Iran và cộng đồng quốc tế.
Theo Fox News, cuộc tấn công nhắm vào Fordow – cơ sở hạt nhân kiên cố nhất của Iran, cùng Natanz và Esfahan, nhằm làm chậm tham vọng hạt nhân của Tehran. Dù ông Trump tuyên bố trên Truth Social rằng “chương trình hạt nhân Iran đã bị xóa sổ”, các quan chức Iran khẳng định thiệt hại “không đáng kể” do uranium làm giàu cao có thể đã được di dời trước đó.
Phản ứng của Iran là sự phẫn nộ xen lẫn quyết tâm. Ngoại trưởng Araghchi gọi hành động của Mỹ là vi phạm luật quốc tế và tuyên bố Iran “giữ quyền tự vệ”. Trong bối cảnh hệ thống phòng không S-300 của Iran dường như bị vô hiệu hóa trước các cuộc không kích của Israel và Mỹ, Tehran nhận ra sự cần thiết phải củng cố năng lực phòng thủ.
Chuyến thăm Moscow của Ngoại trưởng Araghchi, ngay sau cuộc tấn công của Mỹ và Israel, là nỗ lực tìm kiếm sự hỗ trợ từ Nga – đồng minh chiến lược đã ký hiệp ước đối tác toàn diện với Iran vào tháng 1/2025.
Chuyên gia Jennifer Kavanagh từ Defense Priorities nhận định trên Newsweek: “Iran đang ở thế yếu sau các cuộc không kích liên tiếp. Nga là lựa chọn duy nhất để Tehran tìm kiếm lá chắn ngoại giao – quân sự nhưng Nga không dễ dàng cam kết sâu”.
Củng cố hậu thuẫn ngoại giao
Mục tiêu hàng đầu của ông Araghchi là tranh thủ sự ủng hộ ngoại giao của Nga để giảm áp lực quốc tế. Theo TASS, trong cuộc gặp ngày 23/6, Tổng thống Putin gọi các cuộc không kích của Mỹ và Israel nhằm vào Iran là “hành động gây hấn vô cớ” và “vi phạm luật quốc tế”. Ông nhấn mạnh mối quan hệ “lâu dài, hữu nghị” với Iran và cam kết “hỗ trợ người dân Iran”.
Ngoại trưởng Araghchi đáp lại, ca ngợi Nga “đứng về phía đúng đắn của lịch sử và luật pháp quốc tế”; khẳng định rằng các cuộc tấn công của Iran vào Israel là “hành động tự vệ hợp pháp”.
Cuộc gặp có sự tham gia của Ngoại trưởng Sergei Lavrov và người đứng đầu Tình báo Quân đội Nga (GRU) Igor Kostyukov, cho thấy tính nghiêm trọng của vấn đề. Ông Araghchi đã chuyển lá thư từ Lãnh tụ Tối cao Khamenei, được cho là kêu gọi Nga ủng hộ mạnh mẽ hơn, đặc biệt tại Liên hợp quốc. Nga đã yêu cầu Hội đồng Bảo an họp khẩn ngày 22/6 và thúc đẩy IAEA đưa ra phản ứng “khách quan” về cuộc không kích.
Hans Kristensen từ Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ nhận xét: “Iran cần Nga để tạo áp lực ngoại giao, đặc biệt khi Mỹ và Israel đang chiếm ưu thế về quân sự. Lập trường của Nga tại Hội đồng Bảo an là công cụ quan trọng để Tehran tránh bị cô lập”.
Hệ thống phòng không S-300 và S-400
Một mục đích quan trọng khác là tìm kiếm hỗ trợ quân sự, đặc biệt là các hệ thống phòng không tiên tiến như S-300 và S-400, sau khi hệ thống phòng không hiện tại của Iran bị lộ nhiều lỗ hổng. Theo K-Politika, người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết Nga sẵn sàng cung cấp “nhiều hình thức hỗ trợ” nhưng nhấn mạnh “mọi việc phụ thuộc vào nhu cầu của Iran”. Khi được hỏi về khả năng cung cấp S-300 và S-400, ông Peskov trả lời: “Tất cả phụ thuộc vào những gì người bạn Iran của chúng tôi đề xuất”.
Iran có lý do, cơ sở để kỳ vọng từ sự giúp đỡ của Moscow. Tehran từ lâu đã quan tâm đến hệ thống phòng không S-400 và các vũ khí, tiêm kích hiện đại của Nga như máy bay Su-35, xe tăng T-90 và hệ thống phòng thủ bờ biển Bastion. Nga từng cung cấp S-300PMU-2 cho Iran năm 2016, nhưng các hệ thống này đã bị phá hủy hoặc vô hiệu hóa trong các cuộc không kích gần đây của Israel và Mỹ. Lá thư của ông Khamenei, theo các nguồn tin Iran được Reuters trích dẫn, có thể bao gồm yêu cầu cung cấp S-400 và thông tin tình báo vệ tinh để đối phó với máy bay tàng hình F-35 và B-2.
Tuy nhiên, Tổng thống Nga tỏ ra có phần thận trọng trước bối cảnh nước này cũng đang gặp nhiều khó khăn. Chuyên gia Cedric Leighton, cựu đại tá Không quân Mỹ, nhận xét: “Nga không muốn đối đầu trực tiếp với Mỹ, đặc biệt khi họ đang căng mình ở chiến trường Ukraine. Việc cung cấp hệ thống phòng không S-400 cho Iran có thể kích hoạt lệnh trừng phạt từ Mỹ như trường hợp Thổ Nhĩ Kỳ năm 2020”.
Hơn nữa, Hiệp ước Đối tác chiến lược toàn diện Nga – Iran không bao gồm điều khoản phòng thủ chung, ông Putin từng nhấn mạnh Iran “chưa yêu cầu hỗ trợ quốc phòng”.
Thống nhất lập trường
Giới chuyên gia nhận định, chuyến thăm Moscow của Ngoại trưởng Iran cũng nhằm thống nhất lập trường chống Mỹ và Israel. Theo Pravda, ông Araghchi tuyên bố hai nước “chia sẻ kẻ thù chung” và cần một “mối quan hệ cân bằng hơn” để đối phó với Washington và Tel Aviv. Phó Chủ tịch Hội đồng An ninh Nga Dmitry Medvedev, gây xôn xao khi viết trên Telegram rằng “một số quốc gia sẵn sàng cung cấp đầu đạn hạt nhân cho Iran”, dù đây có thể là “đòn gió chiến thuật” của Nga.
Iran và Nga đã hợp tác chặt chẽ trong quá khứ. Theo NBC News, Tehran cung cấp hàng nghìn UAV cảm tử cho Nga trong cuộc chiến tại Ukraine, đổi lại là hỗ trợ kỹ thuật cho chương trình hạt nhân dân sự của Iran, bao gồm nhiên liệu cho nhà máy Bushehr. Ngoại trưởng Araghchi nhấn mạnh tại Moscow rằng hai nước “luôn phối hợp để đối phó với các mối đe dọa chung” và khẳng định “hai nước sẵn sàng bảo vệ các lợi ích chiến lược của nhau, bất kể đối thủ kia là ai”.
Chuyên gia Kavanagh nhận định: “Iran muốn Nga trở thành đối trọng với Mỹ tại Trung Đông”. Tuy nhiên, theo ông, Moscow nhiều khả năng chỉ cam kết ở mức “vừa đủ” để duy trì liên minh và tránh bị kéo vào xung đột trực tiếp với Mỹ.
Vai trò hòa giải của Nga
Dù lên án, phản ứng cứng rắn trước Mỹ và Israel, Tổng thống Nga Vladimir Putin vẫn đề xuất Nga làm “trung gian hòa giải” trong cuộc xung đột hiện nay. Ông đã điện đàm với ông Trump, Thủ tướng Netanyahu, Tổng thống UAE Mohammed Al Nahyan và Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian, đề xuất “các giải pháp để hạ nhiệt”. Tuy nhiên, ông Trump từ chối vai trò trung gian của Tổng thống Putin, đồng thời tuyên bố: “Nga hãy tập trung giải quyết vấn đề của mình trước”.
Ngoại trưởng Araghchi, trong khi đó, tỏ ra cứng rắn, tuyên bố Iran “không đàm phán dưới áp lực”. Theo NPR, ông cáo buộc Mỹ “phá hoại ngoại giao” bằng cách tấn công các cơ sở hạt nhân; cho thấy Tehran ưu tiên củng cố vị thế quân sự hơn là đàm phán và chuyến thăm Moscow là cách để Iran giành lợi thế trước khi phản ứng.
Chuyên gia Ruslan Pukhov từ Trung tâm Phân tích Chiến lược và Công nghệ tại Moscow nhận xét: “Nga muốn tránh bị kéo vào xung đột trực tiếp với Mỹ và Israel. Vai trò trung gian là cách ông Putin giữ thế cân bằng chiến lược nhưng nếu Iran trả đũa mạnh, Moscow sẽ phải đối mặt với áp lực chọn bên, không thể đứng nhìn đồng minh bị dồn ép”.
Chuyến thăm của Ngoại trưởng Araghchi đã củng cố mạnh mẽ quan hệ Iran – Nga, nhưng mức độ hỗ trợ từ Moscow vẫn “chưa rõ ràng”. Theo Firstpost, Nga đang ở thế khó khi vừa muốn duy trì liên minh với Iran, vừa tránh đối đầu với Mỹ và giữ quan hệ với Israel. Việc Nga từ chối hỗ trợ quân sự cho Syria năm 2024, khi chế độ Assad sụp đổ cho thấy Moscow ưu tiên lợi ích chiến lược hơn cam kết với đồng minh.
Cùng với đó, Iran cũng đang đối mặt với thách thức nội bộ, song tình đoàn kết của người dân và chính quyền Iran đang lớn mạnh hơn bao giờ hết. Theo Guardian, cuộc không kích của Mỹ ngày 21/6 đã khơi dậy tinh thần đoàn kết trong nước nhưng đe dọa đóng cửa Eo biển Hormuz đẩy giá dầu Brent lên 78,83 USD/thùng, làm dấy lên lo ngại về khủng hoảng kinh tế. Hệ thống phòng không yếu kém của Iran, đặc biệt sau khi S-300 bị vô hiệu hóa, khiến Tehran phụ thuộc nhiều hơn vào Nga.
Chuyên gia Leighton cảnh báo: “Nếu Nga chỉ dừng ở hỗ trợ ngoại giao, Iran có thể hành động đơn phương, dẫn đến nguy cơ chiến tranh toàn diện. Chuyến đi của Ngoại trưởng Araghchi là nỗ lực cuối cùng để tránh kịch bản này”.
Giới quan sát quốc tế cho rằng, chuyến thăm Moscow của Ngoại trưởng Abbas Araghchi ngày 23/6 là nỗ lực chiến lược của Iran nhằm tìm kiếm sự hậu thuẫn từ Nga sau “cú đánh” của Mỹ. Với lá thư từ Lãnh tụ Khamenei và những tuyên bố từ ông Putin, Iran hy vọng củng cố liên minh để đối phó với Mỹ và Israel, từ ngoại giao đến khả năng nhận S-300 hoặc S-400. Tuy nhiên, mọi hỗ trợ “phụ thuộc vào nhu cầu của Iran” và sự thận trọng của Nga cho thấy Moscow dường như không dễ dàng cam kết sâu.
Chuyên gia Kristensen kết luận: “Lúc này Iran cần Nga hơn bao giờ hết nhưng Moscow chỉ sẵn sàng làm lá chắn ngoại giao, không phải khiên quân sự. Chuyến thăm này có thể củng cố tinh thần cho Tehran nhưng khó mang lại bước ngoặt, đột phá thực sự”.
Tình hình Trung Đông đã tạm lắng kể từ ngày 24/6, khi Israel và Iran đạt được thỏa thuận ngừng bắn dưới sự trung gian hòa giải của Tổng thống Mỹ Donald Trump.
Hiện vẫn chưa rõ liệu thỏa thuận ngừng bắn giữa Iran và Israel sẽ kéo dài bao lâu và liệu nó có mở đường cho một thỏa thuận hạt nhân giữa Mỹ và Iran trong tương lai hay không. Câu trả lời sẽ nằm ở bước đi tiếp theo của các bên liên quan trực tiếp trong cuộc xung đột.