Vàng son từ quá khứ dễ làm công chúng xúc động. Chưa đầy 1 tuần sau sự cố, Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế công bố sẽ dùng công nghệ cảm biến AI để bảo vệ hiện vật trong thời gian tới đây. Nghĩa là, công chúng có thể kỳ vọng nếu xảy ra hành vi vi phạm nào đó trong không gian xung quanh ngai vàng ở khoảng cách nhất định, hệ thống sẽ phát ra cảnh báo cần thiết.
Tuy nhiên, chiếc ngai vàng triều Nguyễn không phải trường hợp cá biệt. Cũng là bảo vật triều Nguyễn, hai khẩu thần công Bảo quốc An dân Đại tướng quân (đúc năm Minh Mạng thứ nhất – tức năm 1820) chỉ được đặt trên đế gỗ tạm bợ, nằm ngoài hành lang, gần khu vực nhà tắm và nhà vệ sinh của bảo tàng Hà Tĩnh trong nhiều năm. Một bảo vật khác cũng từng làm xôn xao dư luận là bia Sùng Thiện Diên Linh (Hà Nam) bị “cào như mặt giặc”. Lý do là phòng văn hóa huyện đã thuê một tốp thợ xây dùng đá, giấy ráp, bàn chải sắt… kỳ cọ mặt bia để xóa rêu phong. Tương tự, bức sơn mài Vườn xuân Trung Nam Bắc đã bị thợ vệ sinh dùng nước rửa chén và giấy ráp làm hỏng tới 15%.
Những sự vụ lặp đi lặp lại cho thấy không thể coi thường việc xây dựng chương trình giữ gìn, phát huy bảo vật. Điều này, đáng lẽ phải có chương trình cụ thể ngay từ khi trình thuyết minh hồ sơ bảo vật quốc gia.
Tất nhiên, với những hồ sơ bảo vật quốc gia từ những đợt đầu như ngai vàng triều Nguyễn, bức tranh Vườn xuân Trung Nam Bắc…, yêu cầu về điều kiện vật chất đảm bảo cho công tác bảo vệ, phát huy hiện vật sẽ gặp khó. Khi đó, các quy định của luật Di sản cũ chưa có điều khoản cụ thể cho các yếu tố kỹ thuật này. Còn bây giờ, khi luật Di sản sửa đổi bổ sung đã thay đổi, có căn cứ về hàng rào kỹ thuật, ngân sách… thì công tác bảo vệ di sản cũng phải tiến bộ hơn, theo kịp thực tiễn đời sống.
Sự thay đổi này nên bắt đầu với yêu cầu bảo vệ cao hơn. Lưu giữ, bảo quản, trưng bày, trùng tu… đều phải được lập kế hoạch cụ thể và kỹ lưỡng. Kế hoạch này phải được coi là một phần quan trọng trong hồ sơ trình xét bảo vật quốc gia. Hội đồng di sản quốc gia khi xét duyệt công nhận bảo vật cũng đồng thời phải xét cả những điều kiện đảm bảo văn hóa, vật chất, an ninh. Địa phương, cụ thể hơn là UBND các tỉnh, cũng phải có cam kết thực hiện quy trình, kế hoạch bảo vệ chứ không phải để ngành văn hóa “tự bơi”.
Tại Hoàng Thành Thăng Long, có thể thấy những bảo vật quốc gia ở đây được đặt trong không gian trưng bày không chỉ đẹp mà còn vô cùng khoa học. Đây là kết quả nghiên cứu, thực hiện của nhiều chuyên gia trong và ngoài nước. Vì thế, các bảo vật không chỉ được trưng bày như chính nó, mà còn có các video, hình ảnh hologram kèm theo rất sinh động. Đấy có thể coi là một “quy trình chuẩn” ứng xử với bảo vật.
Chiếc ngai vàng triều Nguyễn bị bẻ gãy, dù đau lòng nhưng cũng mở ra cơ hội cho chúng ta rà soát lại các hồ sơ bảo vật. Bên cạnh hồ sơ mới cần có kế hoạch bảo tồn phát huy kỹ càng, các hồ sơ cũ cũng nên bổ sung kế hoạch này theo yêu cầu cao hơn. Có vậy, từng bảo vật được tiền nhân để lại mới không bị hư hại do sự bất cẩn của chính chúng ta.