Chật vật tìm đầu ra

Những câu chuyện đau lòng sau khi giải nghệ của nhiều VĐV nổi tiếng một thời từng khiến thể thao Việt Nam mang tiếng “vắt chanh bỏ vỏ”. Chẳng ít người hùng mang lại vinh quang cho thể thao nước nhà, đến khi rời ánh hào quang phải sống trong điều kiện chật vật, khó khăn, chỉ có thể làm những nghề với thu nhập đủ sống (thậm chí phải trông đợi ở trợ cấp do bệnh tật, tuổi già) như tạp vụ, bảo vệ, lau dọn vệ sinh… với những cảnh ngộ khiến nhiều người phải rơi nước mắt.

Đặc thù của thể thao, đó là tuổi nghề ngắn (chỉ khoảng 10-15 năm), đòi hỏi khổ luyện chuyên môn, chỉ tập trung rèn luyện, thi đấu mà thiếu đi thời gian học hành và tiếp xúc xã hội khiến VĐV sau khi giải nghệ trở nên yếu thế trên thị trường lao động. Nếu không có tích lũy tài chính tốt (từ nền tảng sẵn có của gia đình, tiền thưởng, hợp đồng tài trợ), VĐV sẽ xoay xở ra sao khi bắt đầu lại ở tuổi 30 (thậm chí tuổi 35, 40), chỉ với cùng lắm là tấm bằng cử nhân, hầu hết đều không có ngoại ngữ, kỹ năng mềm, khả năng thích nghi, sự nhạy bén và thức thời, song lại phải cạnh tranh trên thị trường lao động ngày càng chật chội và khắc nghiệt?

Ảnh: Minh Tân

Nhiều năm qua, Chính phủ cùng ngành thể thao đã quan tâm nhiều hơn đến chuyện hướng nghiệp, bao gồm đào tạo nghề nghiệp và định hướng, ưu đãi tìm kiếm công ăn việc làm cho VĐV sau khi giải nghệ, để những người đang miệt mài ngày đêm theo nghiệp thể thao có thể yên tâm tập luyện, thi đấu.

Nghị định số 36/2019/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật Thể dục, thể thao (luật TDTT) nêu rõ, VĐV đội tuyển thể thao quốc gia, đội tuyển thể thao ngành, tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương khi thôi làm vận động viên nếu có nhu cầu đào tạo nghề và đủ điều kiện thì được hỗ trợ đào tạo nghề theo quy định; VĐV đạt huy chương tại Olympic, ASIAD, SEA Games được ưu tiên xét tuyển đặc cách vào làm việc tại các cơ sở thể thao công lập phù hợp với vị trí việc làm cần tuyển dụng, cộng điểm ưu tiên trong tuyển dụng lao động tại các cơ sở thể thao khi có đủ trình độ, năng lực chuyên môn phù hợp với yêu cầu của vị trí tuyển dụng, cũng như trong thời gian tập sự được hưởng 100% mức lương và phụ cấp của chức danh nghề nghiệp tương ứng với vị trí việc làm.

Ảnh: Cục TDTT Việt Nam

Ngành thể thao cũng nỗ lực tìm bến đậu hậu sự nghiệp thi đấu cho các VĐV. Năm 2019, Cục TDTT (nay là Cục TDTT Việt Nam) ký thỏa thuận hợp tác với Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam về việc tạo việc làm và hỗ trợ khởi nghiệp cho các VĐV sau khi không còn thi đấu, để tạo cầu nối cho doanh nghiệp đào tạo nghề và tiếp nhận VĐV.

Cục TDTT Việt Nam cũng ký hợp tác với một số trường đại học để tạo điều kiện cấp học bổng, đào tạo cho các VĐV có thành tích xuất sắc; phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức nhiều hội thảo hướng nghiệp cho VĐV; hay các trung tâm huấn luyện ngày càng cởi mở với việc hỗ trợ VĐV vừa thi đấu, vừa học tại chức để đến khi giải nghệ có thể sở hữu tấm bằng cử nhân hoặc thạc sĩ. Đó là “cần câu” để dân thể thao tìm kiếm hướng đi mới. 

Ảnh: Cục TDTT Việt Nam

Dù vậy, VĐV Việt Nam vẫn gặp nhiều khó khăn với chuyện tìm kế sinh nhai sau khi giải nghệ.

Tại phiên họp chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV (diễn ra hồi tháng 6.2024), Bộ trưởng Bộ VH-TT-DL Nguyễn Văn Hùng thừa nhận khâu giải quyết việc làm cho VĐV của ngành thể thao chưa mang lại hiệu quả triệt để, còn nhiều thiếu sót, do trình độ đào tạo và nghề nghiệp của VĐV chưa được chuyển đổi sau khi hết thời gian. Đồng thời, nghề nghiệp chuyển đổi cũng chưa thích hợp với các VĐV. Khi không phải tất cả VĐV đều được làm công tác huấn luyện tại các đơn vị sự nghiệp, mà phải tìm kiếm con đường mới, việc hướng nghiệp phải “cá nhân hóa”, tập trung vào từng cá nhân VĐV, thay vì làm chung chung.

Mỗi VĐV có một cá tính, thế mạnh, sở thích cũng như nhu cầu công việc riêng biệt, nhưng các hội thảo định hướng hiện nay chỉ nêu vấn đề khái quát, tập trung vào một số ngành nghề phổ biến, chưa giải đáp được nhu cầu tìm việc cho số đông.

Ảnh: IRC

Theo thống kê, chỉ có khoảng 15-20% tuyển thủ quốc gia có thể đi tiếp con đường thể thao, như trở thành HLV, nhà quản lý thể thao, hay giáo viên thể chất. Số còn lại phải bắt đầu công việc mới, không liên quan đến chuyên môn mà những VĐV này đã dày công xây dựng xuyên suốt sự nghiệp. Trong bối cảnh thiếu nền tảng căn bản về đào tạo học thuật (hiện ngành thể thao chỉ định hướng dạy những nghề nghiệp phổ thông, chưa trang bị đủ kiến thức chuyên sâu để cạnh tranh), VĐV liệu có đủ năng lực để theo những hướng đi khác biệt như marketing, kinh tế, quản trị kinh doanh, công nghệ thông tin hay kỹ sư!

Ảnh: VTV

Phó Cục trưởng Cục TDTT Việt Nam Lê Thị Hoàng Yến cũng nêu quan điểm, khâu đào tạo nghề nghiệp cho dân thể thao chưa đủ tốt, dẫn đến sàn năng lực VĐV khó cạnh tranh trên thị trường lao động. Đồng thời, khâu định hướng còn nhiều khúc mắc và thiếu tính cá biệt cho từng người. Dù đã tổ chức nhiều hội thảo, góp ý sửa đổi bổ sung nghị định, luật trong nhiều năm qua, nhưng ngành thể thao chưa thể đào tạo chuyên môn nghề nghiệp cho VĐV theo hướng đặc thù, để VĐV có thể cạnh tranh tìm kiếm việc làm trên thị trường lao động. Còn ở khâu ưu đãi tìm việc, những công việc hiện nay lại chưa đủ hấp dẫn, phù hợp để các VĐV lựa chọn theo đuổi lâu dài…

(còn tiếp…)