Israel đã huấn luyện phi công và điệp viên trong nhiều năm để tiến hành chiến dịch hạ sát quy mô lớn nhắm vào loạt chỉ huy quân sự và nhà khoa học hạt nhân Iran.
Rạng sáng 13/6, các tướng tập trung tại hầm ngầm phía dưới sở chỉ huy không quân Israel, theo dõi hàng chục tiêm kích lao về phía Tehran, thủ đô Iran. Vài giờ sau, loạt chỉ huy quân sự cấp cao Iran ở cách đó hơn 1.600 km thiệt mạng.
9 nhà khoa học hạt nhân hàng đầu của Iran cũng bị hạ sát ngay tại nhà riêng ở Tehran. Nhà khoa học thứ 10 thiệt mạng vài tiếng sau đó, trong chiến dịch “Narnia” do quân đội và tình báo Israel tiến hành, mở đầu cho chiến dịch phủ đầu lớn hơn mang tên “Sư tử Trỗi dậy” được Israel tiến hành nhắm vào Iran.
Chiến dịch hạ sát của Israel đã khiến dư luận thế giới bị sốc về mức độ dữ dội và tinh vi của chúng. Ngay cả một số quan chức Israel cũng ngạc nhiên về cách thức tiến hành “Narnia”.
“Khi chúng tôi bắt đầu lập kế hoạch chi tiết, rất khó để biết liệu nó có thành công hay không”, thiếu tướng Oded Basiuk, người đứng đầu Cục Tác chiến của quân đội Israel và là kiến trúc sư chính của chiến dịch Narnia, nói.
Khoảnh khắc đòn tập kích của Israel gây ra vụ nổ ở Tehran rạng sáng 13/6. Video: Washington Post, Mehr News
Giai đoạn thai nghén
Chiến dịch Narnia bắt đầu được thai nghén từ giữa những năm 1990, khi tình báo Israel lần đầu phát hiện nỗ lực của Iran mà họ cho là nhằm xây dựng chương trình vũ khí hạt nhân.
Tình báo Israel đã bắt đầu xây dựng mạng lưới đặc vụ rộng khắp bên trong Iran để tiến hành chiến dịch phá hoại, trong đó có vụ gây nổ tại một điểm làm giàu uranium chính của Iran hay ám sát một số nhà khoa học. Tuy nhiên, giới chức Israel sau đó nhận thấy những hoạt động nhỏ lẻ này là không đủ và họ cần phải nhắm đồng loạt vào đội ngũ nhà khoa học hàng đầu của Iran.
Điều này chỉ có thể được thực hiện bằng đòn không kích, phương án vốn không dễ dàng, do các địa điểm mà Israel cần tấn công ở cách xa hơn 1.600 km. Tiêm kích Israel cũng sẽ phải bay qua không phận Syria, Iraq trước khi có thể tới gần vùng trời Iran để phóng tên lửa.
Để vượt qua quãng đường đó và quay về, mỗi biên đội 6-10 tiêm kích sẽ cần đến một máy bay tiếp liệu trong suốt hành trình để thay phiên nhau tiếp nhiên liệu trên không. Phi công trong biên đội cũng phải học cách căn chỉnh thời điểm phóng tên lửa để các quả đạn lao xuống mục tiêu cách nhau 15-20 giây, nhằm đạt hiệu quả tấn công tối đa.
Những cuộc huấn luyện không kích tầm xa như vậy không thể tiến hành ở quốc gia nhỏ như Israel, khi khoảng cách từ cực bắc tới cực nam đất nước chưa tới 500 km.
Năm 2008, trong hoạt động mang tên Chiến dịch Glorious Spartan, hơn 100 tiêm kích F-15 và F-16 của Israel bay hơn 1.600 km tới Hy Lạp để kiểm tra khả năng bay xa. Các cuộc diễn tập như vậy trở nên thường xuyên hơn sau đó.
Trong vài năm tiếp theo, Thủ tướng Benjamin Netanyahu vài lần suýt phát động cuộc không kích phủ đầu. Tuy nhiên, các bộ trưởng và quan chức an ninh cấp cao trong chính phủ đã liên tục phản đối, do lo sợ nguy cơ xung đội trực tiếp với Iran hoặc khiến Mỹ nổi giận. Thời điểm đó, nhiều quan chức Israel ủng hộ phương án ngoại giao với Iran.
Song các chỉ huy quân đội Israel vẫn tiếp tục lên kế hoạch cho một cuộc tấn công tiềm năng, gồm cả cuộc chiến đa mặt trận nhắm vào lực lượng ủy nhiệm trong “Trục Kháng chiến” của Iran, gồm Hamas ở Gaza và Hezbollah ở Lebanon.
Vị trí Israel, Iran và các nước trong khu vực. Đồ họa: BBC
Sau cuộc tấn công của Hamas vào tháng 10/2023, Israel đã dành gần hai năm qua để chống lại nhóm vũ trang ở Gaza. Nước này cũng làm suy yếu nghiêm trọng lực lượng Hezbollah, nhóm hậu thuẫn cho chính quyền tổng thống Syria Bashar al-Assad. Phe đối lập ở Syria sau đó lật đổ ông Assad và thiết lập chính quyền mới không ủng hộ Iran. Điều này mở đường cho việc tiêm kích Israel có thể bay qua không phận Syria mà không bị cản trở.
Vào thời điểm đó, mạng lưới gián điệp của Israel ở Iran đã đủ lớn để theo dõi hành tung của các chỉ huy quân sự cấp cao. Đặc vụ Israel cũng đã bí mật thiết lập một số căn cứ máy bay không người lái (UAV) trong lãnh thổ đối phương. Những căn cứ này về sau giúp Israel vô hiệu hóa hệ thống phòng không của Iran trong đòn tấn công phủ đầu.
Israel đã có cơ hội thử nghiệm khả năng của tiêm kích tầm xa khi không kích nhóm Houthi ở Yemen trong năm qua. Tất cả đã giúp Israel thêm tự tin họ có thể đối đầu với các cường quốc khu vực, thúc đẩy kế hoạch tấn công Iran.
Xây dựng và thực thi chiến dịch
Giới lãnh đạo Israel cảm thấy việc triển khai kế hoạch tấn công Iran trở nên cấp bách hơn khi Tehran đã bắt đầu làm giàu uranium ở mức 60%, gần với cấp độ vũ khí 90%. Lo sợ nguy cơ vuột thời cơ ngăn Iran theo đuổi tham vọng hạt nhân, Israel đã triển khai chiến dịch nhắm vào các nhà khoa học hàng đầu có thể giúp Iran chế tạo vũ khí nguyên tử.
Tháng 11/2024, quân đội Israel tập hợp 120 quan chức tình báo và không quân để quyết định danh sách mục tiêu. Sau cuộc họp, danh sách hơn 250 mục tiêu được thiết lập, gồm các nhà khoa học, sĩ quan chỉ huy hàng đầu của Iran mà Israel muốn hạ sát, cũng như các địa điểm hạt nhân, bệ phóng tên lửa trên lãnh thổ nước này.
Một ưu tiên khác là tìm cách giành ưu thế trên không ngay từ đầu. Điều này sẽ giúp chiến đấu cơ Israel tiếp tục oanh tạc danh sách mục tiêu trong những ngày tiếp theo.
Một chiến đấu cơ Israel bay gần Tel Aviv ngày 26/9/2024. Ảnh: AFP
Các quan chức Israel đã xem xét hàng nghìn nguồn tin tình báo để lập bản đồ hệ thống phòng không của Iran. Viện Tình báo và Chiến dịch Đặc biệt (Mossad) của Israel được huy động để hỗ trợ kế hoạch. Đặc vụ của họ đã dành nhiều tháng để tuồn linh kiện cho hàng trăm UAV tự sát vào lãnh thổ Iran, cùng các loại vũ khí cần thiết.
Các ổ hỏa lực được đặc vụ Mossad thiết lập gần trận địa phòng không và bệ phóng tên lửa đạn đạo của Iran, sẵn sàng phá hủy mục tiêu ngay khi lệnh tấn công được phát ra.
Israel cũng dự tính triển khai đội UAV cỡ lớn từ lãnh thổ để hỗ trợ tấn công. Khả năng bay xa của một số UAV này đã được thử nghiệm lần đầu vào đêm trước cuộc tấn công ngày 13/6, theo nguồn tin am hiểu vấn đề.
Thủ tướng Netanyahu và cố vấn quân sự ra quyết định cuối cùng vào ngày 9/6, theo một quan chức an ninh Israel. Nhóm của ông Netanyahu biết họ phải giữ bí mật tối đa kế hoạch này để đảm bảo Iran không kịp trở tay.
Văn phòng Thủ tướng Israel khi đó thông báo ông sẽ nghỉ sớm vào cuối tuần để chuẩn bị cho đám cưới của con trai cả Avner vào thứ 2, ngày 16/6. Thủ tướng Israel sau này chia sẻ rằng không ai trong số những người tham dự đám cưới, kể cả vợ ông là bà Sarah và con trai Avner, biết ông định hoãn đám cưới. Ông vẫn tiếp tục các hoạt động như bình thường để không khiến người Iran chú ý.
Trong khi đó, quan chức Israel tung hỏa mù bằng cách rò rỉ thông tin về bất đồng giữa ông Netanyahu và Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc có nên phát động cuộc tấn công hay không. Thông tin rò rỉ cung cấp nội dung cuộc điện đàm giữa hai lãnh đạo 4 ngày trước khi Israel bắt đầu chiến dịch, trong đó ông Trump nói muốn ưu tiên ngoại giao trước khi chuyển sang lựa chọn quân sự.
Vào ngày diễn ra cuộc tấn công, ông Trump vẫn nói với truyền thông rằng Mỹ và Iran đang tiến khá gần thỏa thuận, thêm rằng không muốn Israel cản trở.
Các quan chức Israel cũng nói với phóng viên rằng sắp có một cuộc tấn công, nhưng họ sẽ đợi xem kết quả vòng đàm phán hạt nhân thứ sáu giữa Washington và Tehran dự kiến vào ngày 15/6. Trong khi đó, các tướng lĩnh Israel đang hoàn tất những bước cuối cùng cho chiến dịch không kích.
Israel muốn đánh lừa Iran rằng Tel Aviv sẽ không tấn công nếu Mỹ không “bật đèn xanh” và tham gia. Điều đó khiến Israel có thể đe dọa tấn công và thậm chí huy động quân đội công khai mà không khiến Iran đề phòng.
Khi ông Trump đăng bài trên mạng xã hội ngày 12/6 rằng “chúng tôi vẫn cam kết giải quyết vấn đề bằng ngoại giao”, chiến đấu cơ Israel đã bắt đầu cất cánh.
Khói bốc lên sau vụ nổ ở Tehran, Iran ngày 13/6. Ảnh: AP
Cuộc họp định mệnh
Một phần quan trọng của chiến dịch là cuộc tập kích “Đám cưới Đỏ”, nhằm hạ sát toàn bộ ban lãnh đạo lực lượng vũ trang Iran cùng lúc. Israel tin rằng động thái này sẽ ngăn khả năng Iran có thể chỉ đạo đáp trả ngay lập tức, đồng thời kéo dài thời gian để máy bay chiến đấu và UAV của Israel vô hiệu hóa các bệ phóng tên lửa của Iran, từ đó làm giảm đòn trả đũa của đối phương.
Tuy nhiên, khi tiêm kích Israel bay qua vùng trời Syria, Iraq để tiếp cận khu vực, một vấn đề xuất hiện. Tư lệnh không quân Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) bất ngờ rời vị trí. Các quan chức Israel theo dõi chiến dịch dưới hầm ngầm lo lắng toàn bộ chiến dịch có thể đang đổ bể và người Iran dường như đã biết về hoạt động này.
Nhưng trước sự bất ngờ của nhóm chỉ huy cấp cao Israel, thay vì phân tán, các chỉ huy không quân Iran lại tập trung về một địa điểm để họp. Loạt tên lửa Israel bắt đầu lao tới trụ sở nơi các chỉ huy hàng đầu Iran đang tập trung.
Thiếu tướng Shlomi Binder, tư lệnh Tổng cục Tình báo Quân đội (Aman) thuộc Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF), cho hay gần 30 sĩ quan cấp cao Iran thiệt mạng trong đòn tập kích này, trong đó có tham mưu trưởng và tư lệnh không quân IRGC.
Mô phỏng các mục tiêu bị Israel tập kích ở Iran. Video: IDF
Những quả tên lửa cũng đồng loạt nhắm vào nơi ở của 9 nhà khoa học hạt nhân hàng đầu Iran gần như cùng lúc. Hầu hết các nhà khoa học này sống trong những căn hộ áp mái tại một số chung cư cao tầng ở Tehran, khiến tên lửa Israel dễ dàng lao vào, gây sát thương tối đa.
Cùng lúc, tên lửa Israel cũng tấn công các hệ thống radar, khẩu đội phòng không và tên lửa đất đối đất của Iran. Chẳng bao lâu sau, tình báo Israel có thể xác nhận gần như tất cả mục tiêu nhân sự cấp cao của Iran trong danh sách đã bị hạ.
Chiến dịch Narnia đã giữ được bí mật đến phút chót và gây thiệt hại nặng nề cho đội ngũ chỉ huy quân sự cũng như ngành nghiên cứu hạt nhân trọng yếu của Iran.
Chiến dịch mở màn kết thúc sau khoảng 4 giờ. Những ngày sau đó, máy bay Israel tiếp tục bắn phá các địa điểm sản xuất tên lửa đạn đạo, cơ sở hạt nhân của Iran, đồng thời truy lùng thêm các lãnh đạo quân sự và nhà khoa học Iran.
Hai bên đã trải qua 12 ngày giao tranh khốc liệt trước khi lệnh ngừng bắn được Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố ngày 24/6.
Thùy Lâm (Theo WSJ, AFP, Times of Israel)