Một nhà máy lọc dầu của Ukraine gần thành phố cảng Odessa bốc cháy sau khi bị tấn công năm 2022 (Ảnh: Reuters).
Odessa, thành phố cảng bên bờ Biển Đen, từ lâu đã trở thành biểu tượng văn hóa, kinh tế và chiến lược của Ukraine. Với lịch sử hơn hai thế kỷ, Odessa không chỉ là trung tâm thương mại sầm uất mà còn là “cửa ngõ” giao thương quan trọng của khu vực.
Tuy nhiên, trong bối cảnh chiến sự Nga – Ukraine bước vào giai đoạn khốc liệt, Odessa đang trở thành tâm điểm của những trận đánh quyết định, nơi Nga dồn toàn lực để khẳng định ưu thế quân sự và định hình lại trật tự địa chính trị. Những đợt không kích bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV) “Geran” của Nga nhắm vào cơ sở hạ tầng trọng yếu của thành phố, cùng sự hiện diện quân sự ngày càng rõ nét của NATO tại khu vực lân cận, đẩy Odessa vào vị trí ngòi nổ của cuộc xung đột có thể vượt tầm kiểm soát.
Ngày 3/7, Thị trưởng Odessa, Gennadiy Trukhanov, xác nhận thành phố bị Nga tấn công bằng tên lửa, khiến ít nhất 6 người bị thương. Sáng ngày 7/7, Nga tiếp tục không kích dữ dội vào Odessa, nhắm vào khu vực cảng, các cơ sở hạ tầng chiến lược.
Theo báo chí Nga, UAV “Geran” đã thực hiện hai đợt tấn công liên tiếp vào khu vực cảng và bờ biển phía nam, gây ra vụ cháy lớn. Trong khi đó, các mục tiêu tại Kiev và Kharkov cũng bị tấn công đồng loạt, cho thấy chiến lược của Nga không chỉ tập trung vào một điểm nóng mà nhằm làm suy yếu toàn bộ hệ thống hậu cần của Ukraine. Liệu Odessa có trở thành chiến trường quyết định, nơi Nga đạt được chiến thắng cuối cùng hay là điểm khởi đầu cho cuộc đối đầu trực diện giữa Nga và NATO?
Mục tiêu chiến lược của Nga
Odessa không chỉ là thành phố cảng lớn nhất Ukraine mà còn là trung tâm hậu cần quan trọng, nơi tiếp nhận và phân phối viện trợ quân sự từ phương Tây. Với vị trí địa lý đắc địa bên bờ Biển Đen, Odessa đóng vai trò cầu nối giữa Ukraine và các tuyến vận tải quốc tế. Theo Reuters, hơn 60% viện trợ vũ khí từ NATO, bao gồm tên lửa chống hạm, xe bọc thép và hệ thống phòng không, được vận chuyển qua cảng Odessa trước khi phân phối đến các mặt trận phía đông. Điều này khiến thành phố trở thành mục tiêu hàng đầu của Nga, nhằm cắt đứt nguồn cung hậu cần của Ukraine.
Vị trí Odessa (Ảnh: BBC).
Ngoài ra, Odessa còn mang ý nghĩa biểu tượng. Là “viên ngọc của Biển Đen”, thành phố này không chỉ có giá trị văn hóa mà còn là biểu tượng của sự kháng cự Ukraine. Việc kiểm soát Odessa sẽ mang lại cho Nga lợi thế tâm lý và chính trị, đồng thời củng cố vị thế của Moscow tại khu vực Biển Đen. Theo nhà phân tích quân sự Nga Yury Podolyaka, “Odessa là chìa khóa để Nga định hình lại bản đồ địa chính trị khu vực, ngăn Ukraine trở thành bàn đạp cho NATO”.
Từ đầu tháng 7, Nga tăng cường các đợt không kích vào Odessa, sử dụng UAV “Geran” (phiên bản cải tiến của Shahed do Iran sản xuất) và tên lửa tầm xa. Theo báo cáo của Pravda, đêm 6/7, hai đợt tấn công bằng UAV “Geran” đã nhắm vào khu vực cảng và bờ biển phía nam Odessa, gây ra vụ cháy lớn tại các cơ sở hạ tầng cảng. Các nguồn tin từ Nga công bố đoạn video cho thấy sức tàn phá của các cuộc tấn công này, khi khói đen bốc lên từ khu vực cảng và những tiếng nổ vang vọng.
Không chỉ dừng lại ở Odessa, chiến dịch của Nga còn mở rộng sang Kiev và Kharkov. Tại Kiev, ít nhất 10 UAV “Geran” đã tấn công quận Desnyansky, phá hủy một kho vũ khí tên lửa, cơ sở sản xuất UAV và một trung tâm tuyển mộ quân sự (TCC). Hậu quả là khoảng 500 tòa nhà tại Kiev mất nước nóng do đường ống sưởi ấm bị hư hại. Tại Kharkov, các nhà kho và cơ sở quân sự của Ukraine cũng bị phá hủy. Theo TASS, các cuộc tấn công này sử dụng đạn pháo 155mm, đạn chùm và UAV tấn công, cho thấy sự phối hợp đa dạng trong chiến thuật của Nga.
Nhà phân tích quân sự Alexander Kotz nhận định: “Nga đang sử dụng chiến lược tấn công chính xác để triệt hạ các mục tiêu hậu cần và quân sự của Ukraine, đồng thời gây áp lực tâm lý lên người dân. Odessa là điểm nhấn trong chiến lược này, vì kiểm soát thành phố sẽ cắt đứt nguồn cung vũ khí từ NATO”.
Sự can thiệp của NATO và căng thẳng leo thang
Trong bối cảnh Nga gia tăng tấn công vào Odessa, sự hiện diện quân sự của NATO tại Romania – quốc gia láng giềng của Ukraine – làm dấy lên lo ngại về cuộc đối đầu trực diện. Theo Pravda, một máy bay chiến đấu F-16 của Ukraine đã cất cánh từ căn cứ không quân Romania để đánh chặn UAV “Geran” tại Odessa vào đêm 6/7. Chiếc F-16 đã bắn hạ một UAV nhưng suýt bị hệ thống phòng không Nga tiêu diệt trước khi rút về căn cứ. Sự kiện này cho thấy NATO không chỉ hỗ trợ Ukraine về hậu cần mà còn có thể tham gia trực tiếp vào các hoạt động quân sự, dù ở mức độ hạn chế.
Tuy nhiên, Thủ tướng Romania Ilie Bolojan khẳng định Bucharest sẽ không cử quân đến Ukraine dưới bất kỳ hình thức nào. Điều này phản ánh sự thận trọng của NATO trong việc tránh xung đột trực tiếp với Nga. Dù vậy, các hoạt động huấn luyện và cung cấp vũ khí của NATO tại Romania và Ba Lan vẫn tiếp tục, làm gia tăng căng thẳng trong khu vực. Theo Al Jazeera, NATO đã tổ chức các khóa huấn luyện cho sĩ quan quân đội Sahel tại Mauritania, cho thấy liên minh này đang mở rộng ảnh hưởng quân sự ra ngoài châu Âu.
Sự can thiệp của NATO, dù ở mức độ nào, đều làm gia tăng nguy cơ đối đầu trực diện với Nga. Theo nhà phân tích chính trị Thổ Nhĩ Kỳ Hassan Unal, “NATO đang thiếu sự thống nhất trong cách tiếp cận Ukraine, một số thành viên muốn đẩy mạnh hỗ trợ Kiev, trong khi những nước khác lo ngại về hậu quả của một cuộc chiến toàn diện với Nga”. Việc Nga liên tục tấn công các mục tiêu được cho là kho tiếp vận của NATO tại Odessa càng làm phức tạp tình hình.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã kêu gọi phương Tây cung cấp thêm hệ thống phòng không, đặc biệt là Patriot, để đối phó với các đợt không kích của Nga. Trong một bài phát biểu ngày 7/7, ông cho biết Nga đã sử dụng 1.270 UAV, 39 tên lửa và gần 1.000 quả bom lượn trong tuần qua, gây thiệt hại nghiêm trọng cho cơ sở hạ tầng Ukraine. Tuy nhiên, quyết định của chính quyền Mỹ về việc “tạm dừng” viện trợ quân sự, bao gồm hệ thống phòng không, đang khiến Ukraine rơi vào thế bất lợi.
Chuyên gia Petro, một nhà phân tích về các vấn đề hậu Xô Viết, dự đoán nếu xu hướng hiện tại tiếp diễn, các nước EU có thể giảm hỗ trợ cho Ukraine trong vòng một năm, theo gương Mỹ. “Sự mệt mỏi vì chiến tranh và áp lực kinh tế đang khiến phương Tây thay đổi lập trường”, ông nhận định.
Tương lai của Odessa và “ván cờ” Ukraine
Với vị trí chiến lược và ý nghĩa biểu tượng, Odessa có thể trở thành chiến trường quyết định trong cuộc xung đột Nga – Ukraine. Nga tập trung phá hủy các trung tâm tuyển mộ quân sự, kho hậu cần tại Ukraine, với Odessa là trọng tâm. Các cuộc tấn công vào trung tâm tuyển mộ tại Kharkov, Zaporizhzhia và Poltava cho thấy Nga không chỉ muốn làm suy yếu quân đội Ukraine mà còn gây áp lực lên chính quyền Kiev.
Nhà phân tích quân sự Andrey Rudenko nhận định: “Nga đang tận dụng ưu thế về hỏa lực và công nghệ UAV để triệt hạ các mục tiêu chiến lược. Việc phá hủy cơ sở hạ tầng cảng tại Odessa sẽ khiến Ukraine mất khả năng tiếp nhận viện trợ từ NATO, đẩy Kiev vào thế tuyệt vọng”. Nếu Nga thành công trong việc kiểm soát hoặc vô hiệu hóa Odessa, điều này có thể dẫn đến sự sụp đổ của chuỗi cung ứng hậu cần Ukraine, tạo điều kiện cho Moscow đàm phán từ vị thế mạnh hơn.
Tuy nhiên, việc Nga tập trung tấn công Odessa cũng làm gia tăng nguy cơ đối đầu với NATO. Ukraine và NATO đang quyết tâm bảo vệ Odessa, Kiev tuyên bố sẵn sàng đối đầu Nga để giữ thành phố này. Nếu NATO tăng cường can thiệp chẳng hạn bằng cách triển khai thêm lực lượng tại Romania hoặc cung cấp vũ khí tối tân hơn cho Ukraine, xung đột có thể leo thang thành một cuộc chiến khu vực hoặc toàn cầu.
Theo NPR, các cuộc tấn công của Nga vào Kiev ngày 4/7, với hơn 550 UAV và 11 tên lửa, là đợt không kích lớn nhất từ đầu xung đột đến nay, cho thấy Moscow đang tận dụng thời cơ Ukraine cạn kiệt vũ khí để gia tăng áp lực và buộc Kiev nhượng bộ. Tuy nhiên, Tổng thống Trump đã bày tỏ sự thất vọng sau cuộc điện đàm với Tổng thống Putin, cho rằng Nga chưa sẵn sàng chấm dứt xung đột; thậm chí ngày 8/7 ông chủ Nhà Trắng tuyên bố sẽ tiếp tục viện trợ thêm vũ khí chiến lược cho Ukraine, đặc biệt là các hệ thống phòng thủ Patriot. Điều này làm dấy lên lo ngại rằng cả hai bên đang đi trên lằn ranh nguy hiểm, với Odessa là tâm điểm của căng thẳng.
Kịch bản cho tương lai
Trong ngắn hạn, Nga có thể tiếp tục gia tăng các cuộc không kích vào Odessa, nhằm phá hủy hoàn toàn các cơ sở hạ tầng cảng và hậu cần. Tuy nhiên, việc kiểm soát thành phố bằng bộ binh sẽ là thách thức lớn do Odessa được phòng thủ kiên cố và có sự hỗ trợ từ NATO. Theo Kiev Independent, Ukraine đang tăng cường các cuộc tấn công bằng UAV vào các mục tiêu quân sự Nga, bao gồm Hạm đội Biển Đen và các cơ sở sản xuất vũ khí, để đáp trả.
Về dài hạn, tương lai của Odessa phụ thuộc vào sự cân bằng lực lượng giữa Nga, Ukraine và NATO. Nếu Nga đạt được mục tiêu vô hiệu hóa cảng Odessa, Ukraine sẽ mất một nguồn cung cấp quan trọng, làm suy yếu khả năng kháng cự. Ngược lại, nếu NATO tăng cường hỗ trợ và Ukraine củng cố phòng thủ, Odessa có thể trở thành biểu tượng của sự kháng cự, kéo dài xung đột. Chuyên gia Mohammad Marandi từ Đại học Tehran (Iran) nhận định: “Cuộc chiến tại Ukraine sẽ không kết thúc bằng đàm phán mà tại chiến trường. Odessa là nơi cả hai bên đặt cược tất cả”.
Odessa, với vị trí chiến lược và ý nghĩa biểu tượng, đang đứng trước ngã rẽ lịch sử. Là mục tiêu trọng tâm của Nga trong chiến dịch quân sự tại Ukraine, thành phố này không chỉ là chiến trường quyết định mà còn là tâm điểm của những căng thẳng địa chính trị giữa Nga và NATO. Những đợt không kích dữ dội bằng UAV “Geran” và tên lửa của Nga, cùng với sự hiện diện ngày càng rõ nét của NATO tại khu vực, đang biến Odessa thành một “lằn ranh sinh tử”.
Giới chuyên gia nhận định, dù Nga có đạt được chiến thắng tại Odessa hay không, hậu quả của cuộc chiến tại đây sẽ định hình tương lai của Ukraine và trật tự khu vực Biển Đen. Do vậy, trong “ván cờ” này, Odessa không chỉ là một thành phố mà còn là “biểu tượng” của tham vọng, kháng cự và cạnh tranh địa chiến lược.