Dấn thân vì sự thật

Quyết định này từng khiến ông trăn trở lo “sai đường”, khi mà từ một cán bộ lãnh đạo nhiều triển vọng trở thành “lính mới” ở tờ báo lớn, ông mãi không có tin bài được đăng. Sau khi tham khảo nhiều đồng nghiệp, ông xin đi thực tế cơ sở, lăn lộn ở các vùng nông thôn, “ba cùng” với bà con… Thực tiễn cuộc sống đã mở cho ông lối đi nghề nghiệp, thôi thúc ông viết, phản ánh cuộc sống bằng cách nhìn, cách nghĩ của mình, dần làm nên tên tuổi một nhà báo sâu sắc, “hay cãi” và không ngại dấn thân.

Tôi có người bạn thời đại học, bị trượt kỳ thi vượt rào – một cú sốc với sinh viên thời bấy giờ. Không được lên lớp, cũng không thể về quê vì sợ bố mẹ biết chuyện, trong suốt một năm chờ thi lại, anh lang thang phố xá tìm kiếm đề tài. Thế rồi, tên anh xuất hiện chững chạc dưới rất nhiều bài báo, phóng sự dân sinh mà các nhà báo “cứng tay” không dễ gì có được. Phát hiện của anh về nạn “giả ăn xin” những năm 1990 phơi trần một thực tế nhức nhối, mở ra góc nhìn mới cho xã hội. Đây là kết quả từ những tìm tòi, quan sát của anh về một số đối tượng chăn dắt trẻ em, khi lang thang bến xe, quán nước… Một năm sau, anh thi lại để chuẩn bị đầy đủ hơn hành trang trở thành nhà báo.

Nhìn lại thế hệ đi trước và từ chiêm nghiệm cá nhân về nghề nghiệp, tôi không thấy ai nhàn nhã, thong dong mà thành công trong nghề báo. Vậy nghề này có điều gì hấp dẫn khiến nhiều người sẵn sàng vượt qua thách thức? Sức hút lớn nhất chắc chắn nằm ở khát khao tiếp cận gần nhất tới sự thật của công chúng, kích thích bản năng và mong muốn tìm kiếm sự thật của nhà báo. Đó luôn là sự dấn thân vì sự thật, bằng kỷ luật, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm với cộng đồng.

Nhà báo lão thành Thái Duy, người đau đáu với những bài viết về “khoán chui” trong nông nghiệp, tác giả cuốn sách nổi tiếng “Sống như Anh” từng bộc bạch: “Đã là nhà báo thực thụ thì không thể viết không thật”.

Mọi thay đổi về sự vận hành và phát triển của báo chí đều xoay quanh cách con người tìm hiểu và tiếp cận sự thật.

Có người bạn gần đây nhắn tin hỏi tôi: “Báo chí sắp xếp, quy hoạch lại, cơ hội việc làm ít hơn, tuyển sinh ngành báo chí sẽ thế nào?”. Một người khác chia sẻ, con chị tốt nghiệp ngành báo chí nhưng dứt khoát không theo nghề. Cháu chê nghề báo vất vả, thu nhập giảm sút.

Tôi không lấy làm lạ trước những chia sẻ này, coi đó là một xu hướng tất yếu, khi mà xã hội ngày càng có nhiều công việc hơn để lựa chọn. Vấn đề đáng quan tâm hơn là sự suy giảm sức hấp dẫn của báo chí với xã hội. Vẫn có trường hợp báo chí đưa thông tin không chính xác, không kịp thời, đặc biệt khả năng ngăn chặn, lấn át tin giả, thông tin thất thiệt trên mạng xã hội còn hạn chế.

Thực trạng ấy bị ảnh hưởng lớn bởi bối cảnh xã hội và sự phát triển của công nghệ. Thời của truyền thông số, mỗi cá nhân đều có thể trở thành một nhà báo, thậm chí một tòa soạn, bằng cách thiết lập các kênh riêng trên mạng xã hội. Báo chí dần mờ nhạt khái niệm “giờ vàng” và mất dần thế độc quyền về thông tin. Công chúng chủ động chọn thông tin họ cần, tiếp cận các kênh truyền thông theo cách của họ, theo giờ của họ. Báo chí bị san sẻ bớt công chúng, đồng thời hao hụt nguồn thu.

Tôi nhớ có thời khách quảng cáo xếp hàng dài tại các đài truyền hình. Có những tờ báo in từng từ chối quảng cáo để giữ sự sang trọng và tính độc lập của báo chí, với niềm tin rằng họ có thể sống bằng lượng phát hành. Nhưng kinh tế báo chí đã thay đổi căn bản, khiến các tòa soạn đối mặt với một tình thế khó khăn: giữ tính độc lập, khách quan và tăng trưởng nguồn thu để đầu tư phát triển.

Đâu là cơ hội giữa những thách thức?

Mạng xã hội tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là tin giả, video dàn dựng tràn lan… Điểm yếu ấy của mạng xã hội chính là cơ hội của báo chí, là khoảng trống mênh mông để báo chí phát huy vai trò bản chất của mình. Giá trị cốt lõi của báo chí là thông tin chính xác, có trách nhiệm, thông điệp tích cực, hướng tới giải pháp và hành động để tháo gỡ, thúc đẩy… Khó khăn mới nảy sinh là hoạt động báo chí trên không gian mạng chưa được luật hóa, bản quyền tác phẩm báo chí chưa được chi trả thỏa đáng và bảo vệ nghiêm ngặt. Đó là những vấn đề cần được quan tâm, xử lý để báo chí phát huy tốt vai trò của mình.

Báo điện tử đang tìm cách cạnh tranh, khẳng định thế mạnh trên không gian mạng của mình. Truyền hình đang tạo những giá trị mới trên nền tảng truyền thống và nền tảng số, khắc phục điểm yếu “phải xem” theo thời gian tuyến tính. Phát thanh tìm lối đi riêng, khắc phục điểm yếu “không được xem” thành ưu điểm “không cần xem” để tiếp cận những đối tượng đặc thù như người đang tham gia giao thông. Báo in khó khăn nhất, nhưng nếu thật chất lượng, thật “sao khô, sắc đặc”, thật bản sắc thì vẫn có những bạn đọc thân thiết, không thể thiếu. Trên hết và hơn hết, sự tích hợp các loại hình, xu hướng đa phương tiện là dòng chảy không thể khác để báo chí phát huy vai trò của mình, đáp ứng cao nhất nhu cầu thông tin của công chúng trong thời đại truyền thông số bùng nổ hiện nay.

Nhu cầu thông tin của công chúng không bao giờ cạn, nhưng cách tiếp cận như thế nào sẽ do họ lựa chọn dựa trên sự phát triển khoa học công nghệ và điều kiện cụ thể của mỗi cá nhân. Một nền báo chí hướng về công chúng, tiếp cận và đáp ứng tốt nhu cầu thông tin chính đáng của công chúng thì sẽ không bao giờ mất vai trò.

Nghề báo có thể thay đổi về hình thức, nền tảng, công nghệ, nhưng giá trị cốt lõi – thông tin chính xác, trách nhiệm, và sự dấn thân vì sự thật – vẫn là điều bất biến.

Đỗ Chí Nghĩa