Đặng Phương Trâm – em gái bác sĩ Đặng Thùy Trâm – nhớ chị mình “đoan trang thùy mị, là người sống rất nghiêm túc và nội tâm sâu sắc”.
Gia đình tôi ở trong căn phòng tập thể nhỏ chỉ chừng 30 m2 quây quần cho sáu người, đủ kê hai cái giường to. Trời rét chúng tôi ra ruộng lấy rạ về rải thành lớp trên giường rồi trải chiếu lên, vậy là có một cái giường nệm êm ấm. Căn phòng nhỏ chật chội vẫn có tủ sách, trên chiếc bàn kê dựa vào tường là chiếc radio và chiếc máy quay đĩa, bên cạnh có bình hoa, thường là hoa hái trong vườn thực vật, hoặc hoa hồng, hoa thược dược hay hoa chân chim màu tím. Bếp là hành lang sau hè nơi để cái lò mùn cưa và cái bếp đất đun củi có miệng rộng loe ra. Thời ấy thức ăn hiếm, thịt cá đều mua theo tem phiếu nên nhà ai cũng phải hết sức co kéo. Nhà tôi có thời gian áp dụng kiểu ăn tập thể một bữa báo ba suất cơm để có khoảng chín miếng thịt kho, nhà nấu thêm nồi cơm độn để đủ ăn cho cả nhà (ba tôi thường buồn rầu vì “không có protid”).
Khu tập thể rộng, chung quanh nhiều ao mương nên đám trẻ con chúng tôi có nhiệm vụ trồng rau, kiếm củi để đủ dùng trong gia đình. Mương trong khu tập thể cỏ mọc tốt um, chúng tôi thường dọn sạch rồi cấy rau muống, rau gặp bùn đen nhuyễn lên nhanh như thổi, hái đoạn đầu mương thì cuối mương đã lại chuẩn bị đến lứa. Đất rộng, nhà nào cũng trồng một khoảnh nào rau dền, rau muống, su hào bắp cải đậu đỗ…, mùa nào thức ấy nên cũng đỡ tốn tiền mua. Có năm ba má tôi đi về nông thôn gặt lúa giúp dân, rau nhiều ăn không hết tôi và Hiền – hai chị em đứa mười tuổi đứa năm tuổi lếch thếch đem ra chợ Ngọc Hà bán. Trẻ con không biết bó rau, cũng không biết bán ở đâu cứ ngồi ngay đầu dốc chợ, mãi đến cuối buổi cũng chẳng ai mua hộ lại đem rau về. Tôi mười tuổi còn là cô bé quàng khăn đỏ, chị mười lăm và khác hẳn đứa em nghịch ngợm tóc buộc vổng lên cao hay leo trèo dắt các em tha thẩn khắp nơi trong khu tập thể, chị là cô thiếu nữ thùy mị dịu dàng với mái tóc xõa ngang lưng, lúc nào cũng từ tốn và nhẹ nhàng, dù vậy nhưng chị em tôi rất thân nhau, các em còn bé (mẹ tôi sinh cách nhau năm tuổi một đứa) nên chị thường chia sẻ với tôi việc nhà, chuyện trò tâm sự cho tôi nghe về bạn bè trong lớp, về việc phấn đấu tu dưỡng để trở thành người đoàn viên, hay về ước mơ sẽ vào học Tổng hợp Văn, chia sẻ với tôi về những người bạn thân, về không khí sôi nổi những buổi tối tốp ca nữ của chị đi hội diễn.
Thùy Trâm (phải) và Phương Trâm tại Hà Nội, năm 1960. Ảnh: Gia đình cung cấp
Chị Thùy của tôi đoan trang thùy mị, là người sống rất nghiêm túc và nội tâm sâu sắc. Ở chị tình yêu và lý tưởng sống đều tràn trề. Chị học văn giỏi nên tham gia nhóm Văn của khối, chị hát hay, giọng nữ cao – lúc ấy người ta thích giọng nữ cao – là thành viên tốp ca nữ của trường Chu Văn An. Tốp ca của chị có chín người, được tổ chức khá chặt chẽ, các chị được các nghệ sĩ tên tuổi như Kiều Hưng, Quý Dương hướng dẫn, họ thường đi biểu diễn ở các sân khấu ngoài trời hay cả ở Nhà hát Lớn. Trong khu tập thể của chúng tôi có chị Mai học trên chị một lớp cũng ở tốp ca này. Những buổi đi biểu diễn hai chị chuẩn bị từ chiều, trang điểm xinh đẹp trong tà áo dài trắng tinh khôi được đám trẻ con chúng tôi ngắm nhìn trong con mắt ngưỡng mộ.
Sau này khi nhật ký của chị được xuất bản tôi thường được hỏi là có kỷ niệm gì, ký ức gì về chị những ngày chị em còn bên nhau? Kỷ niệm thật nhiều, những ngày hạnh phúc ấy làm sao có thể nói hình ảnh nào là sâu sắc nhất? Mỗi lúc tôi lại nhớ về những ngày hai chị em bên nhau cùng làm việc nhà, cùng nấu nướng giặt giũ và làm những đồ ăn vặt đơn giản như hái vài trái đu đủ xanh, nạo thành sợi thêm ít dấm đường, vài cái rau thơm để có dĩa nộm ngon lành, nhớ những buổi hai chị em đi xem phim, đi chụp ảnh, những buổi chủ nhật đón chờ để nghe chương trình ca nhạc quốc tế phát lúc 3h chiều qua chiếc radio phủ ren trắng, những ngày giáp Tết mấy chị em sắp xếp dọn dẹp lại nhà cửa, quét mạng nhện, chùi xoong nồi bát đĩa cốc chén cho sạch bóng, ngâm gạo đãi đỗ nấu bánh chưng, nhớ chiều 29-30 Tết năm nào chị cũng rủ tôi lên Hàng Lược, trời lạnh buốt hai chị em chen chúc trong đám người yêu hoa, ngắm nhìn những cành đào, cây quất xinh xắn, ngắm hoa đơn, hoa cúc, hoa thược dược, đặc biệt là hoa chân chim tím biếc. Chúng tôi cứ ngắm cứ hòa mình vào không khí chợ Tết rất náo nhiệt ấy, cho đến khi mỏi chân thì bắt đầu chọn mua cành đào nhỏ, và bao giờ cũng phải mua được bó hoa chân chim màu tím, thứ hoa mà chị rất yêu, thêm vài cành dơn với mấy bông thược dược để cắm bình hoa Tết trong nhà.
, , Còn tiếp
(Trích sách Đặng Thùy Trâm và cuốn nhật ký thứ ba, NXB Phụ nữ)