Bộ Công an đang xây dựng dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về bỏ thủ tục công chứng, xác định tình trạng hôn nhân trong các giao dịch mua bán đất, phương tiện giao thông đối với các trường hợp đã số hóa, làm sạch dữ liệu.
Theo Bộ Công an, hiện nay người dân khi mua bán, chuyển nhượng đất đai, phương tiện phải thực hiện nhiều thủ tục rườm rà như công chứng hợp đồng, xin giấy xác nhận tình trạng hôn nhân, nộp bản sao giấy tờ cá nhân.
Các thủ tục này gây tốn kém chi phí (công chứng, chứng thực, lệ phí xác nhận tình trạng hôn nhân), kéo dài thời gian (người dân phải đi lại nhiều lần giữa các cơ quan công chứng, UBND, cơ quan đăng ký), phát sinh phiền hà (nguy cơ bị gây khó dễ, nhũng nhiễu, chồng chéo hồ sơ).
Trong khi đó, thông tin liên quan đã có sẵn trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, hộ tịch, đất đai, phương tiện, nhưng chưa được khai thác triệt để.
Việc bỏ thủ tục công chứng, xác nhận tình trạng hôn nhân chỉ áp dụng trong trường hợp đã có dữ liệu số hóa, xác thực, đồng bộ và được pháp luật thừa nhận, không làm thay đổi bản chất quyền, nghĩa vụ của công dân; không làm giảm tính an toàn pháp lý của giao dịch dân sự.
Luật sư Trần Hoàng Linh (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) đánh giá đây là bước cải cách hành chính để hướng tới mục tiêu giảm bớt thời gian, công sức, tiền bạc của người dân cũng như doanh nghiệp; giảm thiểu cả nguy cơ tranh chấp pháp lý do có sự gian dối từ các bên và lỗi sơ suất trong việc xác minh thông tin.
“Cải cách hành chính để giảm phiền hà cho dân là việc làm hết sức cần thiết, nhưng với điều kiện hệ thống dữ liệu số phải chuẩn chỉ để tránh những rủi ro pháp lý có thể xảy ra. Do đó cần một lộ trình dài để số hóa dữ liệu và song song xây dựng khung pháp lý phù hợp”, luật sư Linh chia sẻ.
Băn khoăn khi giao dịch tài sản có giá trị lớn
Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến cho rằng đối với nhiều dạng giao dịch dân sự phức tạp, giá trị tài sản lớn, tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý, đòi hỏi sự thận trọng cao và không thể thiếu được vai trò của giao dịch, cảm nhận, kinh nghiệm của người làm việc trực tiếp.
Cụ thể, theo độc giả P.H.Vân, nghiệp vụ công chứng là lá chắn cuối cùng bảo vệ người dân khỏi rủi ro pháp lý; việc bỏ thủ tục công chứng có nhiều điều cần làm rõ hơn, cẩn trọng hơn.
Cụ thể, trong nghiệp vụ công chứng, máy móc chưa thể thay thế được con người, điển hình ở 4 yếu tố: Xác định chủ thể có đúng là người tham gia giao dịch không? xác định ý chí: Người này tự nguyện hay đằng sau che dấu giao dịch khác? xác định năng lực hành vi: Chủ thể có đủ điều kiện tự xác lập quyền và nghĩa vụ dân sự hay không? và cuối cùng là vấn đề chịu trách nhiệm bồi thường.
Hiện nay, công chứng là một nghề được Nhà nước công nhận, hoạt động trong lĩnh vực tư pháp, đạt hiệu quả cao trong nhiều năm lịch sử hình thành. Mỗi công chứng viên là “thẩm phán phòng ngừa”, góp phần đảm bảo an toàn pháp lý, tránh rủi ro cho các giao dịch dân sự.
Để trở thành công chứng viên phải trải qua quá trình học tập, đào tạo bài bản, đủ kiến thức, trình độ chuyên môn, tư duy hành nghề, đủ khả năng xác minh, kiểm chứng, trả lời cho các yếu tố nêu trên.
Trong quá trình tác nghiệp, công chứng viên thường xuyên phát hiện những giao dịch vi phạm pháp luật như: Chủ thể tham gia không đúng; vay tiền nhưng lập hợp đồng khác che giấu; giả mạo chữ ký/giấy tờ để lừa chuyển nhượng, con ép bố mẹ tặng cho…
Với kiến thức và kinh nghiệm, công chứng viên có thể ngăn chặn, giải thích cho các chủ thể tham gia giao dịch về quyền, nghĩa vụ khi ký vào hợp đồng. Những điều này máy móc không thể làm thay.
Ngoài ra, có giao dịch phức tạp cần xác định hàng thừa kế, ai nằm trong diện thừa kế thế vị? Tài sản chung- riêng ra sao? Giao dịch nào mà chủ thể gặp khó khăn trong nhận thức, không làm chủ hành vì thì ai là người giám hộ, đại diện, ai cần người làm chứng? Điều này hệ thống điện tử không làm thay được.
Công nghệ máy móc có thể đối chiếu dựa trên thông tin công dân cung cấp, nhưng không thể nhận diện được cảm xúc, ý chí, biểu cảm khuôn mặt, thái độ của người tham gia giao dịch.
Chỉ có công chứng viên, với kiến thức và kinh nghiệm, kỹ năng mới có thể nhận biết ai là người tự nguyện, ai đang bị cưỡng ép… Tất cả điều này dữ liệu số và hệ thống giao dịch điện tử làm sao thay thế?
Nhiều ý kiến cũng bày tỏ lo ngại, đối với những giao dịch xảy ra sai sót do hệ thống điện tử thì làm thế nào giảm thiểu hậu quả?
Kế hoạch chuyển “giấy hóa” sang “số hóa” có thực sự mang lại hiệu quả trong thời điểm này khi còn nhiều người cao tuổi, người sinh sống ở vùng cao, vùng sâu hoàn toàn xa lạ với công nghệ? Với đại đa số người dân, việc bỏ công chứng là bước lùi về bảo vệ pháp lý.
Cho đến nay vẫn còn người chưa phân biệt tặng cho và di chúc khác nhau chỗ nào, tại sao cùng là để tài sản cho con nhưng nên chọn hình thức này thay vì hình thức khác?
Việc bỏ thủ tục công chứng, xác nhận tình trạng hôn nhân chỉ áp dụng trong trường hợp đã có dữ liệu số hóa, xác thực, đồng bộ và được pháp luật thừa nhận, không làm thay đổi bản chất quyền, nghĩa vụ của công dân (Ảnh minh họa: Phan Xuân).
Gửi ý kiến bình luận về vấn đề này, độc giả Tuệ Minh băn khoăn: “Chỉ cần vài thao tác trên điện thoại/máy tính là có thể thực hiện mọi giao dịch, không cần qua công chứng nữa? Việc này nghe nhanh gọn, dễ dàng, nhưng phàm thứ gì dễ quá lại khiến ta lo lắng.
Với người dân, bất động sản là tài sản cả đời. Bỏ công chứng thì làm sao kiểm soát rủi ro, khác nào giao chìa khóa két cho người lạ? Nếu phải chọn giữa nhanh với an toàn, ai cũng ưu tiên an toàn trên hết”.
Độc giả Haiphongly lo lắng: “Mọi thông tin cá nhân, dữ liệu giao dịch đều nằm trên hệ thống điện tử, trong khi vấn đề bảo mật thông tin trên mạng hiện đang là “vấn nạn”. Nguy cơ mượn tên, dùng thủ đoạn gian dối để thực hiện giao dịch online, cướp tài sản có thể xảy ra. Chưa kể, nỗi lo về điện thoại, mật khẩu bị đánh cắp, hệ thống bảo mật bị tấn công, gặp sự cố, lỗ hổng về thông tin thiếu sót, chồng chéo…”.
Khó khăn khi sử dụng điện thoại thông minh, ứng dụng công nghệ số với người cao tuổi, người dân vùng sâu vùng xa cũng là một vấn đề khiến nhiều người băn khoăn.
Liên hệ với việc vừa qua một số địa phương yêu cầu người dân nộp bản photocopy sổ đỏ và CCCD mà không qua công chứng để chính quyền cấp xã thu thập, số hoá, tạo lập dữ liệu điện tử cho những thửa đất đã được cấp sổ đỏ; nhiều độc giả Dân trí không khỏi băn khoăn bởi những kẽ hở pháp lý, tiềm ẩn những nguy cơ, rủi ro về tài sản và dẫn tới những tranh chấp, thiệt hại trong tương lai.
Bình luận về vấn đề này, Luật sư Trần Hoàng Linh cho biết theo Nghị định số 23/2015/NĐ-CP của Chính phủ và Công văn số 1352/HTQTCT-CT của Cục Hộ tịch, Quốc tịch, Chứng thực Bộ Tư pháp, việc các cơ quan Nhà nước sử dụng bản sao để phục vụ tích hợp dữ liệu là không sai. Tuy nhiên, việc sử dụng bản sao có thể làm phát sinh vấn đề về tính chính xác.
Việc để người dân chủ động photo và cung cấp hoặc chụp bản photo cho cơ quan Nhà nước có thể tiềm ẩn những rủi ro về tính chính xác của văn bản bởi không phải cá nhân nào cũng trung thực trong việc cung cấp thông tin.
Ngoài ra, nếu bỏ qua trường hợp có chủ đích gian dối, quá trình người dân tự photocopy, sao chụp có thể xảy ra những vấn đề như nhoè, rách, sai sót, gạch xoá nội dung, dẫn tới thông tin thiếu chính xác.
Khi những thông tin thiếu chính xác được sử dụng và tích hợp trên hệ thống, nguy cơ về việc phát sinh tranh chấp trong tương lai hoàn toàn có thể xảy ra, và người dân sẽ phải bất đắc dĩ dấn thân vào những “cuộc chiến pháp lý” không mong muốn.
Bên cạnh đó, có nhiều ý kiến băn khoăn về vấn đề trách nhiệm bồi thường.
Theo quy định của Luật Công chứng, nếu để xảy ra sai sót đối với giao dịch công chứng, trách nhiệm bồi thường thuộc về Công chứng viên. Nhưng đối với giao dịch qua hệ thống điện tử xảy ra sai sót, ai chịu trách nhiệm? Cơ quan nào bồi thường thiệt hại cho dân? Hiện chưa có bất kỳ văn bản nào quy định về trách nhiệm này.
Theo số liệu của Bộ tư pháp, sau 7 năm thi hành Luật công chứng 2014, cả nước có gần 40 triệu hợp đồng giao dịch được công chứng. Trong đó chỉ có 0,01% phát sinh tranh chấp. Điều đó có nghĩa là công chứng đã chứng minh vai trò “thẩm phán phòng ngừa” hiệu quả.