Trong lần kiểm tra sức khỏe, Nguyên, 33 tuổi, phát hiện huyết áp cao vượt ngưỡng cho phép, bác sĩ khuyên nên theo dõi thường xuyên và thay đổi lối sống nhưng anh ngó lơ.
“Chắc do hôm đấy uống cà phê với nhiều deadline nên huyết áp tăng thôi”, anh nói với bác sĩ, bỏ qua lời khuyên. Người đàn ông thường xuyên làm việc xuyên đêm, bù năng lượng bằng những cữ cà phê đen đặc, ăn uống thất thường, tiêu thụ nhiều bia rượu. Có lúc đau đầu, choáng nhẹ khi đứng lên đột ngột nhưng Nguyên chỉ nghĩ do mệt quá hoặc thiếu ngủ.
Một buổi sáng, anh bất ngờ ngã quỵ trong nhà vệ sinh, méo miệng, tay chân không cử động. Khi nhập viện, Nguyên được chẩn đoán do tăng huyết áp không kiểm soát.
Bác sĩ Đoàn Dư Mạnh, chuyên gia mạch máu, đột quỵ, Phó giám đốc Bệnh viện Đa khoa Phương Đông, nhận định phần não trái tổn thương nặng, để lại di chứng nói ngọng, yếu nửa người phải. Bệnh nhân bước vào hành trình hồi phục chức năng kéo dài, mất khả năng lo cho bản thân thời gian đầu.
Tương tự, bác sĩ Nguyễn Tiến Dũng, Phó Giám đốc Trung tâm Đột quỵ, Bệnh viện Bạch Mai, từng tiếp nhận người đàn ông 30 tuổi, chủ quan không kiểm soát huyết áp tốt, phải nhập viện hai lần, khi đến viện đã hôn mê, phải đặt ống nội khí quản và huyết áp liên tục tăng cao 180/100 mmHg. Chỉ số huyết áp không giảm ngay cả khi đã được sử dụng thuốc truyền tĩnh mạch.
Bệnh nhân có tiền sử chảy máu não do tăng huyết áp 4 năm trước. Khi điều trị ổn định, anh được cho về nhà dùng thuốc để điều trị tăng huyết áp. Sau một thời gian, bệnh nhân thấy huyết áp bình thường, chủ quan nghĩ rằng bệnh đã khỏi nên tự ý bỏ thuốc.
Bác sĩ nói khó có thể làm phẫu thuật do người bệnh đã chảy máu cả hai bên não và hôn mê sâu, được chỉ định tiếp tục điều trị hồi sức nội khoa, tiên lượng nặng.
Hình chụp CT não một bệnh nhân đột quỵ do tăng huyết á. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
GS.TS.BS Huỳnh Văn Minh, Chủ tịch Hội Tim mạch Việt Nam, nhìn nhận Việt Nam trong nhóm nước có tỷ lệ đột quỵ do biến chứng của tăng huyết áp ở mức cao, nhiều người không biết mình bị tăng huyết áp hoặc chủ quan với bệnh.
Theo Thống kê Tổ chức Y tế thế giới, tỷ lệ tăng huyết áp trên thế giới từ 23 đến 37%, tức cứ 3 đến 4 người thì có một người mắc. Tăng huyết áp là tình trạng xảy ra khi huyết áp tâm thu lớn hơn 140, huyết áp tâm trương lớn hơn 90 mmHg hoặc đang dùng thuốc điều trị.
Tỷ lệ người mắc tăng huyết áp không thay đổi trong 30 năm qua, song số người được chẩn đoán mắc bệnh tăng từ 648 triệu năm 1990 lên 1,28 tỷ năm 2019. Điều này được lý giải là do sự già hóa và tăng trưởng dân số, người mắc bệnh được phát hiện ngày càng nhiều. Những nước thu nhập thấp và trung bình, như Việt Nam, có lượng người mắc tăng huyết áp cao nhất. Các thống kê nước ta ghi nhận 25% nam và 21,6% nữ mắc bệnh, song không phải ai cũng đạt được và duy trì huyết áp mục tiêu.
Yếu tố gây khó khăn trong kiểm soát huyết áp là bệnh thường diễn tiến thầm lặng, nhiều người không biết. Người đã được chẩn đoán bệnh thường không tuân thủ điều trị, sử dụng thuốc không đủ liều lượng, chưa tích cực thay đổi lối sống theo khuyến cáo.
Bác sĩ Mạnh cho biết là tình trạng áp lực dòng chảy của máu lên thành động mạch tăng cao. Huyết áp là áp lực của máu tác động lên thành động mạch khi tim bơm máu đi khắp cơ thể. Tăng huyết áp âm thầm gây đột quỵ diễn ra theo hai cơ chế, dẫn đến cả hai loại đột quỵ nhồi máu não và đột quỵ xuất huyết não.
Cụ thể, áp lực máu lớn liên tục tác động lên thành mạch sẽ dễ dẫn đến tổn thương lớp nội mạc – lớp lót bên trong động mạch. Những vết rách nhỏ này trở thành nơi và tiểu cầu bám vào, hình thành mảng xơ vữa. Theo thời gian, mảng xơ vữa dày lên, làm hẹp lòng mạch, cản trở dòng máu lên não. Mảng xơ vữa có thể nứt vỡ dẫn đến hình thành cục máu đông, chặn dòng máu lên não, gây đột quỵ nhồi máu não.
Với đột quỵ xuất huyết não, tăng huyết áp kéo dài làm suy yếu cấu trúc mạch máu, nhất là các mạch nhỏ trong não. Những mạch này vốn mỏng manh, dễ bị giãn nở quá mức dưới áp lực lớn. Khi huyết áp tăng kịch phát, các mạch máu có thể vỡ ra, dẫn đến xuất huyết não.
Ở thận, tăng huyết áp làm tổn thương thận cấp, bệnh thận mạn và cuối cùng dẫn đến suy thận mạn giai đoạn cuối phải lọc máu định kỳ. Bệnh cũng có thể gây giảm thị lực, mù lòa, xơ vữa mạch máu dẫn đến đau chân khi đi lại, thậm chí loét, hoại tử phải đoạn chi gây tàn phế. Tăng huyết áp cũng có thể là nguyên nhân gây rối loạn cương dương, đặc biệt nếu kèm , hút thuốc lá.
Bác sĩ Mạnh tư vấn điều trị cho một bệnh nhân trẻ bị tăng huyết áp. Ảnh: Linh Đan
Chuyên gia nhìn nhận người trẻ thường chủ quan, ít khi theo dõi chỉ số huyết áp, ít tập luyện, chế độ ăn uống thừa cân, béo phì và không đi khám sức khỏe định kỳ, đến khi có bệnh hoặc đột quỵ nhập viện mới “ngã ngửa”.
Nếu đã phát hiện tăng huyết áp, cần duy trì thuốc thường xuyên, suốt đời, tuyệt đối tuân thủ phác đồ điều trị, khám định kỳ để điều chỉnh thuốc và phát hiện sớm các biến chứng. Những bệnh nền này nếu không được phát hiện sớm, khám và điều trị đúng, đến lúc bùng phát, kết hợp với các yếu tố khác sẽ dẫn tới đột quỵ, nguy cơ biến chứng, di chứng nặng nề.
Để ngăn ngừa, bác sĩ khuyến cáo mỗi người cần đo huyết áp thường xuyên, nhất là người trên 50 tuổi hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh. Nếu phát hiện tiền tăng huyết áp, nên đến bệnh viện kiểm tra, đánh giá định kỳ để sớm có biện pháp điều trị. Ngoài ra, giảm muối trong khẩu phần ăn (dưới 5 g mỗi ngày), bỏ thuốc lá, tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày, kiểm soát căng thẳng và duy trì cân nặng hợp lý để kiểm soát huyết áp.
Thúy Quỳnh