Động vật ở châu Á và Australia nằm ở hai thế giới tách biệt do bị ngăn cách bởi Wallace, đường vô hình chạy qua Indonesia.
Đường Wallace chạy qua Indonesia. Ảnh: Finns Beach Club
Theo Science Alert, phần lớn động vật hoang dã, ngay cả chim, không bao giờ vượt qua đường Wallace. Điều này đã diễn ra trong hàng chục triệu năm, định hình quá trình tiến hóa của động vật theo những cách khác nhau ở mỗi bên.
Mọi thứ bắt đầu từ khoảng 30 triệu năm trước, khi mảng kiến tạo Australia va chạm với mảng kiến tạo Á – Âu, tạo ra một quần đảo, thay đổi dòng hải lưu và hình thành vùng khí hậu mới. Ở một bên của bản đồ, tại Indonesia và Malaysia, khỉ, vượn, voi, hổ và tê giác tiến hóa, trong khi ở phía bên kia, tại New Guinea và Australia, thú có túi, thú đơn huyệt, loài gặm nhấm và vẹt mào phát triển mạnh mẽ, rất ít loài phổ biến ở cả hai bên.
Đường Wallace được đặt theo tên nhà tự nhiên học Alfred Russel Wallace, người đầu tiên nhận thấy sự khác biệt rõ rệt trong đời sống động vật (chủ yếu là động vật có vú) khi khám phá khu vực này vào giữa thế kỷ 19. “Chúng ta có thể coi eo biển Lombok (giữa Bali và Lombok) chỉ rộng 24 km đánh dấu giới hạn và phân tách đột ngột hai vùng động vật học lớn của thế giới”, Wallace cho biết.
Nhà tự nhiên học sau đó tiếp tục phát triển độc lập một thuyết tiến hóa cùng thời với Charles Darwin. Đường mà ông vẽ trên bản đồ hơn một thế kỷ trước vẫn được coi là một rào cản tiến hóa giả định, dù nhiều cuộc tranh luận vẫn tiếp tục về vị trí và cơ chế chính xác của nó.
Đường Wallace tách biệt thềm lục địa châu Á với thềm của mảng kiến tạo Australia. Đây là một đường địa chất, nhưng cũng là ranh giới khí hậu và sinh học. Các kênh đại dương sâu như eo biển Lombok ngăn cách mỗi thềm, khiến động vật khó vượt qua. Ngay cả khi mực nước biển trong quá khứ cổ xưa thấp hơn nhiều so với hiện nay, hố sâu này vẫn tồn tại.
Dù đường vô hình Wallace rõ ràng nhất khi so sánh động vật có vú ở châu Á và Australia, nó cũng tồn tại đối với chim, bò sát và loài động vật khác. Ngay cả sinh vật có cánh cũng không thường xuyên vượt qua đường Wallace. Trong đại dương, một số loại cá và vi sinh vật cho thấy khác biệt di truyền ở một bên của ranh giới so với bên kia, hé lộ rất ít sự pha trộn giữa các quần thể.
Giới khoa học vẫn chưa tìm ra những yếu tố ngăn cản động vật nhưng môi trường sống và khí hậu có thể góp phần chia rẽ tiến hóa. Năm 2023, phân tích trên hơn 20.000 động vật có xương sống cho thấy các dòng dõi Đông Nam Á tiến hóa trong môi trường cổ đại nhiệt đới tương đối, cho phép chúng lan rộng về phía New Guinea trên các hòn đảo ẩm ướt.
Trong khi đó, động vật hoang dã trên thềm lục địa Australia phát triển trong điều kiện khô hạn rõ rệt, quyết định một con đường tiến hóa khác. Điều này có nghĩa là động vật Australia gặp bất lợi ở các đảo nhiệt đới gần xích đạo hơn. Tuy nhiên, càng nghiên cứu đường Wallace, các nhà khoa học càng không nắm rõ vị trí vẽ nó và rào cản này dễ vượt qua đến mức nào, ít nhất là đối với một số loài động vật có thể bơi, nổi hoặc bay như dơi, bọ cánh cứng, thằn lằn monitor hoặc khỉ đuôi dài.
Các nhà khoa học cho biết đường Wallace không phải biên giới tuyệt đối. Tuy nhiên, nó giúp chúng ta hiểu được sự tiến hóa của hàng nghìn loài động vật.
An Khang (Theo Science Alert)