Từ ngày 16/6, Việt Nam chính thức áp dụng mô hình chính quyền địa phương hai cấp tỉnh và xã, loại bỏ cấp huyện – bao gồm thành phố thuộc tỉnh.
Với tất cả đại biểu có mặt tán thành, Quốc hội đã thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi. Theo luật mới, đơn vị hành chính được tổ chức thành hai cấp: tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (cấp tỉnh) và xã, phường, đặc khu (cấp xã).
Trong đó, xã là đơn vị hành chính ở nông thôn; phường là đơn vị hành chính ở đô thị; đặc khu là đơn vị hành chính được thành lập tại một số hải đảo có vị trí quan trọng, phù hợp với điều kiện địa lý, tự nhiên, đặc điểm dân cư và yêu cầu phát triển kinh tế – xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh.
Đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt là địa bàn có vị trí chiến lược, được tổ chức theo mô hình đặc thù, áp dụng cơ chế, chính sách ưu đãi vượt trội, nhằm thu hút đầu tư, nâng cao năng lực cạnh tranh, thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội của địa phương, vùng và cả nước. Việc thành lập đơn vị hành chính – kinh tế đặc biệt do Quốc hội quyết định.
Việc phân loại đơn vị hành chính là cơ sở để hoạch định chính sách phát triển, xây dựng tổ chức bộ máy, chế độ, chính sách phù hợp cho cán bộ, công chức địa phương. Các đơn vị được phân loại dựa trên các tiêu chí như quy mô dân số, diện tích, trình độ phát triển kinh tế xã hội, đặc điểm nông thôn, đô thị và hải đảo.
Theo báo cáo giải trình tiếp thu của Chính phủ, quá trình thảo luận có ý kiến đề nghị cân nhắc giữ lại mô hình thành phố thuộc tỉnh, với tính chất gần tương đương đặc khu. Tuy nhiên, Nghị quyết 60 của Hội nghị Trung ương 11 và các kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã xác định rõ mô hình chính quyền địa phương hai cấp là chủ trương nhất quán, cần được thể chế hóa trong luật. Do đó, dự luật không quy định mô hình hành chính trung gian như thành phố, thị xã trực thuộc tỉnh – vốn là đơn vị hành chính cấp huyện theo luật cũ.
Hiện cả nước có 84 thành phố trực thuộc tỉnh, 53 thị xã và 2 thành phố trực thuộc thành phố trực thuộc trung ương là Thủ Đức (TP HCM) và Thủy Nguyên (Hải Phòng).
Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà báo cáo trước khi Quốc hội bấm nút thông qua. Ảnh: Hoàng Phong
Một số ý kiến cũng đề nghị mở rộng khái niệm đặc khu không chỉ giới hạn ở hải đảo mà còn áp dụng cho một số địa bàn đất liền có vị trí đặc biệt. Tiếp thu góp ý, Chính phủ đã chỉnh lý dự luật theo hướng tăng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho chính quyền ở đặc khu, tạo điều kiện linh hoạt trong xử lý tình huống đột xuất, góp phần bảo vệ chủ quyền quốc gia trên biển, đảo. Đồng thời, chính quyền đặc khu được kỳ vọng sẽ phát huy tối đa tiềm năng biển, hội nhập kinh tế quốc tế và thu hút người dân đến sinh sống, làm việc, góp phần phát triển bền vững khu vực đảo.
Luật cũng quy định cấp tỉnh có trách nhiệm phân cấp, ủy quyền mạnh mẽ hơn cho chính quyền đặc khu. Căn cứ yêu cầu phát triển và đảm bảo quốc phòng, an ninh, các tỉnh có thể đề xuất Chính phủ trình Quốc hội xem xét, quyết định cơ chế đặc thù áp dụng riêng cho từng đặc khu.
Luật sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức chính quyền địa phương có hiệu lực từ ngày 16/6/2025.
Vũ Tuân