Trong ký ức của thế hệ khán giả 7X, 8X, NSƯT Kim Tiến là biểu tượng của truyền hình quốc gia cả về thanh và sắc.
Ít ai biết rằng, bà khởi đầu sự nghiệp nghệ thuật từ múa, là người con duy nhất trong gia đình có 5 anh em theo đuổi con đường này. Nhưng chính niềm đam mê mãnh liệt với truyền hình đã đưa Kim Tiến đến với nghề phát thanh viên (PTV) – nơi bà để lại dấu ấn sâu đậm với khán giả suốt 3 thập kỷ gắn bó.
Phóng viên Dân trí đã có cuộc trò chuyện cởi mở, thân tình với NSƯT Kim Tiến – người được mệnh danh là “giọng đọc huyền thoại”.
Ở tuổi 77, NSƯT Kim Tiến đang sống một cuộc đời trọn vẹn – giản dị, sâu sắc và vẫn miệt mài truyền ngọn lửa nghề cho thế hệ sau. Sau những thăng trầm, người phụ nữ từng đa đoan ấy vẫn luôn tìm thấy sự bình yên bên người chồng – một tiến sĩ hóa học – bằng một tình yêu nhẹ nhàng, sự thấu hiểu và sẻ chia.
NSƯT Kim Tiến là thế hệ PTV đầu tiên của VTV (Ảnh: Nhân vật cung cấp).
“Tôi yêu khán giả của mình lắm”
Nhìn lại hành trình 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam, cảm xúc của NSƯT Kim Tiến thế nào khi là một trong những phát thanh viên đời đầu của VTV và là một trong những PTV hiếm hoi được phong tặng danh hiệu NSƯT lúc bấy giờ?
– Một thế kỷ trôi qua, tôi vô cùng tự hào khi được góp phần vào hành trình báo chí cách mạng Việt Nam và cho đến nay, vẫn còn sống trong thời điểm lịch sử này.
Cảm ơn các bạn đã nhớ đến chúng tôi – thế hệ PTV đầu tiên – những người đặt những viên gạch đầu tiên trên truyền hình quốc gia.
Những ngày đầu của VTV, khi mọi thứ còn sơ khai, chúng tôi đối mặt với vô vàn khó khăn về thiết bị và kiến thức. Chính những thử thách ấy đã rèn giũa tình yêu nghề và ý chí cống hiến.
So với thế hệ trẻ hôm nay, chúng tôi thiếu thốn nhiều thứ, nhưng tinh thần vượt khó đã tạo nên dấu ấn riêng. Tôi biết ơn khán giả và đồng nghiệp đã luôn trân trọng những nỗ lực của thế hệ chúng tôi.
NSƯT Kim Tiến trong cuộc trò chuyện với phóng viên Dân trí dịp 21/6.
Trong những năm tháng đầy gian khó đó, có kỷ niệm nào về nghề hay tình cảm của khán giả khiến NSƯT Kim Tiến không thể quên?
– Năm 1970, tôi thi tuyển PTV cho Đài Tiếng nói Việt Nam, năm 1971 tôi lại tiếp tục thi vào Đài Truyền hình Việt Nam nhưng cả 2 lần đều không đỗ. Năm 1973, tôi về công tác tại đội múa của Đài Truyền hình Việt Nam và sau đó được chuyển sang làm PTV.
Thời kỳ đó, cuộc sống của PTV rất khó khăn. Tiêu chuẩn chỉ được 3 lượng thịt mỗi tháng, tôi dành hết cho con, còn mình ăn cơm trộn bo bo với cà muối, rau xào không dầu.
Còn nhớ, khi sang Hungary làm chương trình, tôi chỉ nặng 41kg, gầy đến mức nhiều người nghĩ tôi chưa đến 19 tuổi, dù đã ngoài 30.
Có lần, tôi bị viêm gan siêu vi trùng, yếu đến mức đi bộ sang trạm xá cũng khó nhọc. Lúc đó, tôi từng muốn bỏ nghề vì sức khỏe và cuộc sống quá khắc nghiệt.
Tuy nhiên, sau một chuyến nghỉ mát ở Sầm Sơn cùng đồng nghiệp, tôi lấy lại tinh thần và tiếp tục gắn bó.
Thời đó, nhiều năm liền, tôi cũng tường thuật trực tiếp các sự kiện Quốc khánh 2/9 tại Quảng trường Ba Đình, giới thiệu các đoàn diễu binh và diễu hành.
Tôi phải có mặt từ 4h, thậm chí ngủ trên nóc xe của VTV vì công an phong tỏa khu vực sớm, lúc bấy giờ, chưa có trung tâm truyền hình lưu động, cũng không có cabin riêng để PTV đọc.
Dù điều kiện khó khăn, tôi luôn nỗ lực truyền tải không khí trang trọng của sự kiện. Sau khi nghỉ hưu, tôi vẫn tham gia tường thuật chương trình kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội – một kỷ niệm đáng tự hào.
Tôi cũng không thể quên tình cảm của khán giả dành cho mình. Thời đó, khán giả rất quan tâm đến truyền hình. Hộp thư Truyền hình mỗi ngày nhận về đủ loại thư: Khen ngợi, góp ý và thắc mắc.
Tôi nhận được nhiều lời động viên, nhưng chưa bao giờ tự mãn. Có một lá thư khiến tôi nhớ mãi: Người viết góp ý rằng giọng tôi nghe “hổn hển”, như đang thở gấp.
Lúc đó, tôi bất ngờ, lo lắng và cố điều chỉnh, thậm chí nói to hơn, nhưng làm vậy lại đánh mất cảm xúc vốn có trong giọng đọc. Sau này, trong một chuyến công tác ở địa phương, tôi phát hiện nguyên nhân không nằm ở kỹ thuật phát âm, mà là do thiết bị truyền dẫn ngày ấy còn thô sơ. Tạp âm bị khuếch đại mạnh hơn giọng nói chính.
Biết vậy, tôi mới an tâm quay lại với lối dẫn tự nhiên, nhẹ nhàng, cảm xúc – như vẫn luôn là bản sắc của mình.
Tôi yêu khán giả của mình, có lẽ vì thế thứ âm thanh phát ra, không thể học thuộc, không thể làm giả và khiến khán giả rung động”.
Nghỉ hưu và rời xa màn ảnh truyền hình nhiều năm, nhưng công chúng vẫn trìu mến gọi NSƯT Kim Tiến là “giọng đọc huyền thoại”, “giọng đọc quốc dân”. Bà cảm nhận thế nào trước những danh xưng ấy dành cho mình?
– Tôi trân trọng những danh xưng khán giả dành tặng cho mình, nhưng đôi khi cũng tự hỏi: “Vì sao khán giả yêu quý giọng nói của mình – dù vốn không trong trẻo và có chút khàn khàn?”.
Thời chưa nghỉ hưu, có lần, một nhóm ca sĩ miền Nam ra Hà Nội, tình cờ gặp tôi rồi nói: “Ôi, giọng cô hay quá!”. Khi ấy, tôi chợt hiểu rằng: Có lẽ điều khiến người nghe rung động không chỉ nằm ở kỹ thuật, mà là cái tình. Tôi yêu khán giả của mình lắm! Có lẽ bởi vậy, thứ âm thanh phát ra không thể học thuộc, không thể làm giả và khiến khán giả rung động.
Với kinh nghiệm của một PTV kỳ cựu, NSƯT Kim Tiến có lời khuyên gì cho thế hệ MC/BTV trẻ hôm nay khi vấn đề phát âm và truyền tải thông tin tới khán giả vẫn gây tranh cãi?
– Thế hệ MC/BTV hôm nay là những gương mặt trẻ trung, xinh đẹp, có vốn hiểu biết sâu rộng và bắt nhịp nhanh với xã hội hiện đại.
Nhiều người đáp ứng được yêu cầu về tốc độ, áp lực công việc cao trong bối cảnh truyền hình phát triển mạnh và hội nhập toàn cầu. Tuy nhiên, không ít người dẫn chương trình hiện nay lại bị rơi vào tình trạng “sản xuất hàng loạt” – na ná nhau về hình thức, phong cách, khiến hình ảnh trở nên mờ nhạt trong mắt người xem.
Người làm truyền hình – dù là BTV hay MC – không thể chỉ dựa vào ngoại hình hay chất giọng để làm nghề. Họ phải có nền tảng kiến thức cơ bản, được đào tạo một cách nghiêm túc và quan trọng hơn, phải tìm được cá tính nghề nghiệp riêng của mình.
Tôi vẫn thường nói với học trò: “Xinh đẹp và có giọng nói tốt chỉ là điều kiện cần, giống như nguyên liệu thô để làm ra một sản phẩm.
Muốn thành sản phẩm hoàn chỉnh, cần công nghệ tức là phương pháp, công thức, quá trình rèn luyện và chế tác công phu. Muốn trở thành người dẫn chuyên nghiệp, không thể thiếu quá trình đào tạo bài bản. Đó mới là điều kiện đủ”.
Có 3 điều tôi muốn nhắn nhủ với các bạn. Thứ nhất, hãy xác định rõ mục đích khi xuất hiện trên sóng truyền hình. Nếu chỉ đơn thuần để được biết đến, để được ngắm chính mình qua màn hình thì bạn sẽ khó đi xa với nghề. Nhưng nếu mục tiêu là phục vụ khán giả – những người đang lắng nghe và trông đợi ở bạn sự tin cậy – thì bạn sẽ mang vào từng câu chữ, sự tử tế, chỉn chu và cả tình yêu dành cho công việc.
Thứ hai là phong thái và thái độ. Khi lên sóng, bạn không còn là cá nhân riêng lẻ nữa, mà đại diện cho tiêu chuẩn chung. Từ lời ăn tiếng nói, cách ứng xử đến phục trang đều cần tôn trọng tuyệt đối với người xem.
Đừng bao giờ nghĩ truyền hình là nơi để thể hiện cái tôi, mà hãy nghĩ đó là nơi bạn đang “thay mặt” để truyền đạt những điều có giá trị.
Thứ ba là cách thể hiện nội dung. Đọc văn bản không đồng nghĩa với việc “trả bài”. Hãy khiến người nghe cảm thấy bạn đang trò chuyện với họ – tự nhiên, chân thành và dễ tiếp nhận. Trong nghề nói, dấu phẩy của văn bản chưa chắc là nơi nên ngắt giọng, vì đó là dấu cho mắt đọc, không phải cho tai nghe.
Tôi vẫn nhắc nhở và nhắn nhủ các bạn trẻ rằng, hãy quan tâm đến việc học cách “đọc như nói” (trong dẫn các bản tin) – đó là cả một nghệ thuật. Cảm xúc chân thực và giọng đọc mộc mạc, ân tình, sẽ là điều người nghe ưa thích.
Và để làm được điều ấy, bạn cần thời gian, sự luyện tập và một trái tim đủ rung cảm.
Dù đã nghỉ hưu, NSƯT Kim Tiến vẫn duy trì lớp dạy MC/PTV cho các bạn trẻ theo đuổi “giấc mơ nói”.
Tuổi U80, cuộc sống bình yên sau những thăng trầm
Ở tuổi 77 sức khỏe của NSƯT Kim Tiến hiện ra sao?
– Sau đại dịch Covid-19, sức khỏe của tôi giảm sút rõ rệt. Năm ngoái, tôi bị ho kéo dài suốt từ tháng 1 đến tháng 6, uống đủ loại thuốc nhưng vẫn không thuyên giảm.
Hiện tại, tôi cố gắng chăm sóc sức khỏe tốt nhất có thể, dù không còn tập luyện đều đặn như thời trẻ. Ngày xưa, tôi từng là vận động viên bơi lội, tham gia thi đấu từ năm 12 tuổi. Thể thao đã cho tôi một nền tảng thể lực tốt, nhưng giờ phải học cách lắng nghe cơ thể và sống chậm hơn một chút.
Một ngày bình thường của NSƯT Kim Tiến diễn ra thế nào?
– Tôi thường thức dậy lúc 6h30 hoặc 7h, muộn hơn so với thời trẻ.
Những năm gần đây, sức khỏe yếu hơn, nên tôi ưu tiên chữa bệnh và nghỉ ngơi. Một ngày của tôi giờ đây đơn giản, xoay quanh việc giảng dạy, tận hưởng cuộc sống bên gia đình. Tôi không kiêng khem hay tập luyện đặc biệt, mà để mọi thứ diễn ra tự nhiên, bình dị.
Mỗi khi có chút thời gian rảnh, tôi lại đọc sách giáo lý – không phải để học thuộc, mà để chiêm nghiệm và cảm nhận cuộc sống theo cách của riêng mình.
Ở tuổi gần 80, NSƯT Kim Tiến tận hưởng cuộc sống bình dị, chậm rãi.
Bà từng chia sẻ về người chồng là Tiến sĩ Hóa học. Cuộc gặp gỡ với ông đã mang đến những thay đổi lớn trong cuộc sống của bà?
– Chồng tôi là người có học thức, hiểu biết nhưng luôn biết lắng nghe, thấu hiểu và tôn trọng người khác.
Tôi cảm thấy hạnh phúc vì đã tìm được một người không chỉ đồng hành trong cuộc sống, mà còn cùng chia sẻ một đức tin, một hướng đi. Chính sự đồng điệu ấy khiến chúng tôi gắn bó với nhau một cách tự nhiên, nhẹ nhàng mà bền chặt.
Khi sống với người làm nghiên cứu, tôi cũng học được cách sống nề nếp. Ngày còn ở Viện Khoa học, mọi người gọi chồng tôi là cái đồng hồ – luôn đúng giờ, chỉn chu. Tôi học được ở anh sự kỷ luật, còn anh hiểu và chấp nhận sự khác biệt của tôi. Chúng tôi bên nhau đã 28 năm rồi. Tôi không giỏi nói lời ngọt ngào, nhưng tin rằng sự chân thật quý giá hơn mọi lời khéo léo.
Sống thật với chính mình và với người khác đã giúp chúng tôi xây dựng mối quan hệ bền vững, dựa trên sự tôn trọng và thấu hiểu.
Mối quan hệ của NSƯT Kim Tiến với các con riêng của chồng thì sao?
– Chồng tôi có 2 con riêng, một gái và một trai, hiện định cư ở Đức. Con gái anh lấy chồng Đức, có 3 con và dự kiến về Việt Nam vào tháng 7. Dù không gọi tôi là mẹ, các con yêu thương tôi nhờ tấm lòng chân thành và sự khiêm nhường của mình. Con gái tôi từ cuộc hôn nhân trước cũng rất quý chồng tôi và anh đặc biệt yêu thương cháu ngoại, thậm chí định hướng tương lai cho cháu chu đáo hơn cả tôi.
Tôi tin rằng, để được yêu mến, mình phải bày tỏ tình cảm trước, sống tử tế và văn hóa.
NSƯT Kim Tiến cho rằng, với bản thân chỉ cần có công việc yêu thích, giữ sự bình an trong tâm hồn là hạnh phúc.
Trải qua nhiều thăng trầm, trắc trở trong đời sống cá nhân, đến giờ nếu được chọn một từ để đúc kết cuộc đời mình, bà sẽ nói gì?
– Tôi hài lòng với cuộc sống hiện tại. Cả về nghề nghiệp lẫn gia đình. Về nghề, tôi vui vì vẫn truyền đạt kinh nghiệm cho thế hệ trẻ, từ những em gọi tôi là “cô” đến những học viên xưng “bà – cháu”.
Về gia đình, tôi biết ơn vì có con cháu ngoan ngoãn, không sa vào cám dỗ của cuộc sống hiện đại. Con gái tôi từ cuộc hôn nhân trước đã có gia đình, và cháu ngoại 19 tuổi đang học đại học. Từ “hài lòng” gói gọn những gì tôi cảm nhận ở tuổi U80.
Tôi nghĩ, ở tuổi nào cũng vậy, hạnh phúc luôn là điều lớn lao và ý nghĩa trong cuộc sống. Với tôi, giờ đây, mỗi ngày được làm công việc mình yêu thích, giữ được sự bình an trong tâm hồn và có một người bạn đời để sẻ chia, học hỏi đó là hạnh phúc.
Có lẽ, nhờ vậy mà mỗi lần gặp lại ai đó sau thời gian xa cách, tôi thường được khen trẻ. Tôi cũng không rõ mình có thực sự trẻ trung không, nhưng ở tuổi U80 mà mọi thứ vẫn chưa thay đổi quá nhiều so với trước đây, tôi coi đó là một sự ban ơn.
Và tôi cảm nhận điều đó một cách rõ ràng – không phải ở vẻ ngoài, mà là sự tươi mới trong tâm hồn mà cuộc sống và đức tin mang lại. Đó cũng là chiếc chìa khóa để mở cánh cửa hạnh phúc đời đời.
Cảm ơn NSƯT Kim Tiến về những chia sẻ!