“Góp ý vì lợi ích chung, không ngại va chạm”

Các đề xuất này nhận được nhiều ủng hộ. Tuổi Trẻ trao đổi với TS Phạm Viết Thuận về “hậu trường” các kiến nghị, đề xuất được chú ý trên.

Các thủ tục thay vì “xin” chuyển sang đăng ký

* Quan sát các kiến nghị về thủ tục hành chính gần đây của ông, có thể thấy ông mong muốn ứng dụng triệt để chuyển đổi số để người dân, doanh nghiệp không còn phải xin phép?

– Đúng vậy. Hiện Việt Nam đang đẩy mạnh số hóa trên tất cả các lĩnh vực tiến tới áp dụng trí tuệ nhân tạo trong quản lý.

Việc số hóa sổ hồng hay bỏ cấp giấy phép xây dựng tiến tới số hóa việc đăng ký xây dựng là một trong những thủ tục cần thiết thay đổi sớm, bảo đảm sự thuận tiện cho người dân, doanh nghiệp.

Ví dụ khi số hóa dữ liệu đất đai sẽ chỉ cần cú click chuột vào thửa đất nào đó thì hệ thống sẽ cung cấp cho cơ quan quản lý đầy đủ thông tin nền tảng về số tờ bản đồ, số thửa đất, thông tin cá nhân của người sử dụng đất, nguồn gốc pháp lý…

Trên nền tảng đó, khi cơ quan nhà nước cho phép đăng ký xây dựng thay vì cấp phép thì chỉ cần người dân cung cấp thông tin sổ hồng cộng với căn cước công dân thì trên hệ thống dữ liệu hiện ra đầy đủ thông tin nhân thân của người đó (tình trạng hôn nhân, cha mẹ là ai, hẻm giới rộng mấy mét…) cứ thế tự động đăng ký xây dựng.

Mục tiêu chúng tôi hướng đến là các cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chánh sâu rộng để phát triển đột phá, xóa bỏ cơ chế trước nay phải “xin – cho” chuyển sang cơ chế đăng ký, Nhà nước hổ trợ toàn diện thông qua Trung tâm hành chánh công và quản lý trên không gian số.

Ví dụ dự án “xin gia hạn” thời gian giao đất chuyển sang “đăng ký gia hạn” thời gian giao đất (5 năm/lần gia hạn) và cam kết thực hiện nghĩa vụ thuế với Nhà nước.

* Ông có nghĩ là các kiến nghị chuyển đổi số của ông, như bỏ cấp phép trên nhiều lĩnh vực, liệu có “va chạm” với lực lượng đang thực hiện thủ tục?

– Gần đây kiến nghị bỏ cấp giấy phép xây dựng của tôi cũng nhận được một số ý kiến phiền hà rằng nếu bỏ cái cấp giấy phép xây dựng chuyển sang đăng ký thì mình quản lý trật tự xây dựng như thế nào.

Thực ra bỏ cấp giấy phép xây dựng là chỉ cắt bỏ khâu trung gian trong chuỗi quản lý về xây dựng mà thôi, Nhà nước còn có nhiều công cụ để bảo đảm trật tự xây dựng hiệu quả hơn trong thời đại số.

Cái chính theo tôi nghĩ là họ sẽ mất đi một khoản quyền và lợi từ công tác cấp giấy phép. Những “lợi ích” này dù nhỏ thôi nhưng đan xen trong hệ thống quản lý nhà nước thời kỷ nguyên số là rất khó coi đối với bạn bè quốc tế.

Muốn đất nước phát triển thì việc hy sinh lợi ích riêng và cải cách số là chuyện đương nhiên phải làm nếu muốn phát triển thật, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không còn mang tính phong trào nữa.

Nghị quyết 57 là “cây gậy” của người làm khoa học

* Có sự thôi thúc nào khiến ông kiến nghị các vấn đề trên?

– Tôi làm nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước nhiều năm. Trong quá trình nghiên cứu khoa học và đánh giá khoa học, bản thân tôi đã có nhiều báo cao đánh giá khoa học như: báo cáo đánh giá khoa học về dự án khu liên hợp xử lý rác thải Đa Phước, khu đô thị mới Thủ Thiêm, quản lý nhà nước về bán đảo Sơn Trà – Đà Nẵng, báo cáo quản lý nhà nước về cấp phép xây dựng…

Việc áp dụng phương pháp nghiên cứu khoa học và phương pháp đánh giá khoa học là một trong những công cụ rất hữu ích để đi đến một quyết sách mang tính chuẩn mực trong thực thi, kể cả quyết định điều chỉnh sự vụ cho phù hợp trong quá trình thực hiện.

Vì vậy khi tôi muốn hiểu sâu về vấn đề nào đó thì thường lập báo cáo đánh giá khoa học làm cơ sở đánh giá một cách hiệu quả, từ đó có thể kiến nghị quản lý nhà nước trên các lĩnh vực, góp ý cho việc lựa chọn…, thay đổi phương thức quản lý.

Tuy nhiên ở Việt Nam, phương pháp nghiên cứu khoa học đã được thực nghiệm trong các trường đại học, còn phương pháp đánh giá khoa học thì còn rất mới và đòi hỏi có kiến thức nền trong nhiều lĩnh vực mới đánh giá một cách hiệu quả.

Khi nghị quyết 57 ra đời đúng là “cây gậy” để cho khoa học chống trượt trong chính sách đổi mới sáng tạo khoa học và kỹ thuật, theo đúng tinh thần của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đây cũng là yếu tố kết hợp với nghị quyết 57 thôi thúc tôi đề xuất một số chính sách chuyển đổi số trong hiện tại và tương lai.

* Từ sự thôi thúc và gắn với xu thế đó, sắp tới ông cùng viện sẽ tiếp tục kiến nghị những gì?

– Trước mắt Viện Kinh tế tài nguyên và môi trường đang tập trung vào chuyển giao kỹ thuật nền về hạ tầng số blockchain, đặc biệt dữ liệu lớn (big data), cách mạng dữ liệu (big data revolution) kết hợp trí tuệ nhân tạo (AI) để số hóa trong ba lĩnh vực tài nguyên và môi trường, y tế và giáo dục.

Việc cấp giấy phép đăng ký kinh doanh hiện nay theo luật, kể cả giấy phép hộ kinh doanh, cũng sẽ được nghiên cứu và đánh giá một cách khoa học nhằm chuyển đổi số sang đăng ký tại phường, xã sau khi áp dụng chính quyền địa phương 2 cấp. Trừ trường hợp công ty cổ phần và tập đoàn kinh tế.

Dân có lợi thì cứ đề xuất

* Là người nghiên cứu khoa học, liệu ông có ngại “va chạm” với những đề xuất của mình “đụng” với những vấn đề thực tế?

– Rồi đây chúng tôi sẽ đề xuất nhiều thứ liên quan Luật đất đai 2024 như cấp sổ lần đầu, chia tách thửa theo đúng tinh thần của luật và không ngại “va chạm”, dân có lợi thì cứ đề xuất, với chủ trương “dân giàu nước sẽ mạnh”.

* Như vậy, ông tin rằng khi góp ý, đề xuất trên cơ sở khoa học, với tâm thế, động cơ tốt vì lợi ích chung thì sẽ có những kết quả tốt?

– Nếu tuân thủ quản lý nhà nước một cách khoa học có hệ thống thì hiệu quả rất cao, tư duy phải nhạy bén với điều kiện quốc tế trong kỷ nguyên 4.0 chậm là tụt hậu, không tự tin là lạc hậu. Trong kêu gọi đầu tư tư nhân theo nghị quyết 68, để quá trình thực hiện dự án nhanh như các nước, cũng cần tuân thủ như vậy.

Ví dụ Tesla xây dựng nhà máy ở Trung Quốc từ khi đăng ký chủ trương cho đến xây dựng hoàn thành nhà máy mất 11 tháng, ở Việt Nam đang mất 4 – 7 năm chưa thể hoàn thành. Từ đó viện đang có nghiên cứu xây dựng chuẩn về lợi nhuận định mức và chi phí định mức cho tất cả dự án, Nhà nước chỉ quản lý chủ trương và chính sách thu thuế mà không cần phải giám sát quá trình thực hiện dự án.

Doanh nghiệp sẽ được hậu kiểm trên cơ sở lợi nhuận định mức và chi phí định mức đã cam kết, đồng thời quyền lợi và trách nhiệm gắn liền với doanh nghiệp có vốn đầu tư ngoài ngân sách khi thực hiện dự án theo hình thức tổng thầu EPC vừa thiết kế vừa thi công, không bị ràng buộc trừ các công trình ảnh hưởng đến an ninh quốc phòng. Từ đó hiệu quả rút ngắn thời gian chuẩn bị dự án đôi khi lớn hơn lợi nhuận của dự án.