Hiểu biết về sâm Ngọc Linh của người Kon Tum trở thành di sản

Ngày 9.6, Bộ VH-TT-DL đã phối hợp cùng UBND H.Tu Mơ Rông (Kon Tum) công bố quyết định công nhận tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh trở thành di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Theo đó, sâm Ngọc Linh là loài dược liệu quý hiếm được mệnh danh là “quốc bảo”. Loài dược liệu này từ lâu đã gắn bó mật thiết với đời sống đồng bào các dân tộc thiểu số ở Kon Tum, đặc biệt là người Xơ Đăng. Họ đã phát hiện ra tác dụng của cây sâm trong những chuyến đi rừng đặt bẫy thú và được lưu truyền lại cho con cháu.

Người Xơ Đăng gọi sâm Ngọc Linh là “Pôm săng” – củ đắng, dựa trên đặc tính vị đắng của loài cây này. Với họ, “Pôm săng” không chỉ là cây thuốc mà còn là báu vật của núi rừng. Người Xơ Đăng dùng “Pôm săng” để đắp lên vết thương cho mau lành, cầm máu, chữa đau bụng, phục hồi sức khỏe. Vì công dụng ấy, người Xơ Đăng còn gọi cây sâm là “Pơ kang” – cây thuốc quý.

Trước khi có những công trình nghiên cứu khoa học xác định công dụng sâm Ngọc Linh được công bố, loài cây này đã được đồng bào các dân tộc thiểu số tỉnh Kon Tum, đặc biệt là người Xơ Đăng phát hiện, trồng và sử dụng, phục vụ cho cuộc sống của mình từ lâu đời.

Ông Võ Trung Mạnh, Chủ tịch UBND H.Tu Mơ Rông, cho biết tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh là một hệ thống kiến thức quý báu, được hình thành và lưu truyền từ bao đời nay trong cộng đồng đồng bào dân tộc thiểu số địa phương.

Hệ tri thức này bao gồm toàn bộ hiểu biết về cách nhận diện cây sâm và vùng đất có thể trồng sâm, kỹ thuật nhân giống, chăm sóc, thu hoạch sâm, sử dụng sâm trong chữa bệnh và phục hồi sức khỏe. Đi kèm với đó là các phong tục, tập quán, nghi lễ tâm linh gắn với rừng và cây sâm – những yếu tố làm nên bản sắc riêng biệt, thiêng liêng của vùng đất Ngọc Linh.

Việc tri thức dân gian về sâm Ngọc Linh được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia không chỉ là vinh dự đối với đồng bào các dân tộc tại Kon Tum mà còn là bước ngoặt quan trọng trong chiến lược bảo tồn và phát triển vùng sâm Ngọc Linh. Đây là cơ sở để địa phương được ưu tiên nguồn lực, chính sách trong công tác gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa gắn với cây sâm. Đồng thời, danh hiệu này giúp nâng tầm giá trị của sâm Ngọc Linh không chỉ là dược liệu quý mà còn là tài nguyên văn hóa, tạo ra giá trị kinh tế và bản sắc độc đáo cho địa phương.

Cũng trong ngày 9.6, UBND H.Tu Mơ Rông đã tổ chức lễ kỷ niệm 20 năm thành lập huyện.

Theo ông Mạnh, những ngày đầu thành lập, H.Tu Mơ Rông đã đối mặt với muôn vàn khó khăn, thử thách. Kết cấu hạ tầng của huyện còn nghèo nàn, giao thông cách trở, đời sống nhân dân còn nhiều thiếu thốn, thiên tai, dịch bệnh hoành hành. Tuy nhiên bằng sự nỗ lực của người dân cũng như các cấp chính quyền, bộ mặt H.Tu Mơ Rông ngày càng thay đổi.

Các loại cây trồng chủ lực như cà phê xứ lạnh, dược liệu dưới tán rừng, đặc biệt là sâm Ngọc Linh “quốc bảo” đã phát triển với diện tích gần 3.000 ha. Hoạt động du lịch đã có những khởi sắc đáng kể thông qua các hoạt động như phiên chợ sâm, Hội thi quốc tế ẩm thực về dược liệu, Liên hoan văn hóa dân tộc Xơ Đăng. Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo giảm nhanh, từ 76% năm 2005 xuống còn 22% cuối năm 2024.

Cũng trong khuôn khổ sự kiện, UBND H.Tu Mơ Rông đã tổ chức khai mạc phiên chợ sâm Ngọc Linh, lễ hội văn hóa Xơ Đăng, hội thi làn điệu ting ting, thi ẩm thực truyền thống, thi bắn nỏ, giã gạo, đan lát…