Hồ Chí Minh trong mắt các nhà báo

1. Năm 2014, Nhà xuất bản Văn hóa – Văn nghệ TP.HCM phát hành cuốn “Một số tư liệu mới về Chủ tịch Hồ Chí Minh trên Báo Cứu Quốc” của tác giả Vũ Văn Sạch.

Đúng như tựa đề, cuốn sách tập hợp nhiều bài viết quý, trong đó có bài Hồ Chủ tịch tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc từng đăng trên Báo Cứu Quốc – Liên khu Bốn, số đặc biệt mừng sinh nhật Bác năm 1949. Người viết ký tên: “Một người đi dự hội nghị”, kể lại cuộc gặp đầu tiên với Bác Hồ tại Nhà hát Lớn Hà Nội năm 1946, khi hơn 300 đại biểu cả nước về dự Hội nghị Văn hóa toàn quốc.

Tác giả tường thuật như sau: “Chúng tôi đi dự Hội nghị Văn hóa toàn quốc họp ở thủ đô năm 1946. Trong chương trình có nói rằng Hồ Chủ tịch sẽ đến khai mạc hội nghị. Anh em Trung bộ từ ngày cách mạng đến nay làm thơ về Cụ, viết tùy bút về Cụ, bàn luận suy tưởng về Cụ nhưng đã ai được thấy Cụ đâu.

Kìa, Cụ đang nhanh nhẹn đi vào, giữa hai dãy ghế, quay qua bên tả, bên hữu, chào tất cả mọi người. Chúng tôi nín thở theo dõi từng cử chỉ của Cụ. Vị Chủ tịch nước đó sao? Sao mà giản dị hiền lành đến thế. Có một cái gì tao nhã, thanh đạm, một cái gì phương Đông bao tỏa khắp gian phòng. Lòng chúng tôi dịu nhẹ. Cụ bắt đầu nói. Lời giản dị. Giọng khàn khàn. Thỉnh thoảng Cụ dừng lại ho se sẽ. Không phải là một bài diễn văn. Chỉ là một câu chuyện thân mật trong gia đình…”.

Tại Hội nghị ấy, Người nói một câu ngắn rồi trở thành danh ngôn:”Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”.

Thứ tinh thần, luồng tình cảm mà nhóm nhà báo cảm nhận được cũng giống với lời kể về Người của Nhà văn hóa Hoàng Đạo Thúy, lão thành cách mạng có nhiều năm ở Việt Bắc, tham dự các cuộc họp Chính phủ: “Mỗi tháng, khi Hội đồng Chính phủ họp là lại gọi lên báo cáo, được gặp Cụ. Chỗ Cụ ở bao giờ cũng như có một bầu không khí êm hòa, lại mạnh mẽ; ai cũng muốn được tắm mình trong bầu không khí ấy…”, trích trong Lòng nhân ái của Bác Hồ (NXB Tổng hợp TP.HCM, trang 331).

2. Năm 1948, họa sĩ Phan Kế An (con trai Thượng thư Phan Kế Toại – sau làm Phó thủ tướng Chính phủ Cụ Hồ ) đang là họa sĩ của Báo Sự Thật được Tổng Bí thư Trường Chinh cử lên Việt Bắc vẽ Cụ Hồ. Thực ra, việc vẽ và nặn tượng Chủ tịch nước trước đó ở Hà Nội đã được Hội Văn hóa cứu quốc cử các họa sĩ Tô ngọc Vân, Nguyễn Đỗ Cung và Nguyễn Thị Kim đến thực hiện trong khoảng 10 ngày. Lần này ở Việt Bắc, trong khung cảnh núi rừng, thời gian không cấp bách và có nhiều thuận lợi cho họa sĩ trẻ mới 25 tuổi.

Họa sĩ Phan Kế An nhớ lại: “Đến đèo Gie, đi bộ chừng 300 m, tôi đã thấy Bác – trong bộ đồ nâu – một mình ra đón. Bác bắt tay, ôm vai tôi, thân mật hỏi thăm sức khỏe. Bác xưng là “mình”, gọi tôi là “An”, rồi hỏi chuyện cơ quan, gia đình, bố mẹ tôi.

Sau đó Bác bảo: An cứ ở đây với mình, ở bao lâu tùy An. Mình làm việc của mình, An cứ làm việc theo ngẫu hứng của An.

Buổi chiều, chúng tôi cùng dùng bữa cơm đạm bạc. Chỉ có hai Bác cháu ngồi bên mâm. Bác cầm chai rượu thuốc rót cho tôi một chén hạt mít nhỏ và Bác cũng một chén nhỏ. Cụng ly với Bác, tôi uống một hớp cạn ngay, trong khi Bác nhấp một ngụm nhỏ.

Sáng hôm sau, tôi vác đồ lên lán của Bác, thấy Bác đang ngồi đánh máy chữ. Tôi chào, Bác liền nhắc: An cứ làm việc thoải mái như mình đã dặn…

Ngoài những bức tốc họa, tôi trải một tờ giấy lớn lên ván gỗ, cố vẽ chân dung Bác bằng chì than, dù Bác không ngồi yên một chỗ mà luôn di chuyển. Tôi ở lại vẽ Bác hơn 2 tuần lễ.

Trước khi tạm biệt, Bác ân cần tiễn tôi một đoạn đường mòn, rồi bắt tay, ôm chặt vai tôi…” (lược ghi theo Hồ Chí Minh – Hiện thân của văn hóa hòa bình, NXB Văn hóa Sài Gòn 2005).

3. Trước khi giữ cương vị Chủ tịch Đảng, Chủ tịch nước, Hồ Chí Minh có một hành trình kiếm sống, khổ luyện, tranh đấu không ngừng nghỉ và trưởng thành trong trường đời.

Để hiểu kẻ thù, phải tìm ra phương pháp và chọn vũ khí làm sức mạnh cho mình. Ở Paris, Người viết báo rồi lập tờ Người cùng khổ (1922 ). Ở Quảng Châu, trung tâm của cách mạng châu Á , Lý Thụy (bí danh của Bác) tổ chức ra Báo Thanh Niên (1925), tập hợp lực lượng thanh niên từ Việt Nam sang và đào tạo họ về lý luận và thực tiễn để chuẩn bị cho việc thành lập chính Đảng. Khi về nước, Người chủ trương ra ngay tờ báo Việt Nam độc lập (1941).

Ở những tờ báo trên, Nguyễn Ái Quốc đều là chủ bút, vừa làm thầy vừa làm thợ. Với nghề báo, không công đoạn nào mà Người không rành. Là người biết nhiều ngoại ngữ, từng làm báo trong nhiều hoàn cảnh, địa bàn, thời gian khác nhau nên Hồ Chí Minh là nhà báo được báo giới kính nể, tôn trọng, nhất là trong các cuộc tiếp xúc, trả lời phỏng vấn báo chí tư sản.

Người nhiều khi đóng hai vai: chính khách và nhà báo.

Dù giữ cương vị cao, với kiến thức uyên bác và tầm vóc quốc tế, Hồ Chí Minh vẫn luôn hiện diện trong lòng những người làm báo như một người thầy gần gũi, mẫu mực và đầy yêu thương.

Nhà báo Nguyệt Tú (sinh năm 1925), con gái danh họa Nguyễn Phan Chánh, vào Đảng năm 1946, từng công tác tại Báo Phụ nữ Việt Nam từ năm 1948, rồi chuyển sang Báo Nhân Dân từ năm 1964 đã kể về Những lần gặp Bác Hồ đầy cảm xúc trong hồi ký Đi và nhớ (NXB Phụ nữ, 2016).

Lần đầu tiên, năm 1946, bà vinh dự được tham gia đoàn đón Bác Hồ tại ga Hàng Cỏ – đoàn do cụ Huỳnh Thúc Kháng dẫn đầu. Lần thứ hai là tại Đại hội Phụ nữ toàn quốc năm 1961, khi bà được phân công vào Phủ Chủ tịch để chụp ảnh và đưa tin về cuộc gặp giữa Bác với các đại biểu phụ nữ trong và ngoài nước.

Bà kể: “Đại biểu tỉnh nào cũng mong được chụp ảnh chung với Bác. Bác ưu tiên cho các đại biểu miền núi và quốc tế. Tôi cuống quýt tìm danh sách để trình Bác. Trong lúc vội, tôi ghi: các đại biểu dân tộc Cao Bằng.

Bác gọi tôi lại, cười thân mật: Cô phóng viên Nguyệt Tú ra đây. Cháu viết “dân tộc Cao Bằng” thì Bác biết là dân tộc nào? Hãy bỏ hoa xuống, không thì che mất ống kính.

Bị Bác hỏi bất ngờ, tôi hoảng quá, chỉ biết vội vã nhận khuyết điểm. Mặt tôi nóng ran. Tôi rất xúc động khi được chụp ảnh Bác cùng các đoàn đại biểu. Lúc ấy, tôi luýnh quýnh, một tay ôm bó hoa được tặng, một tay bấm máy lia lịa. Lời chỉ bảo ấy của Bác, với tôi, không khác gì lời mẹ hiền”.

Trong mắt những người làm báo, Hồ Chí Minh sao gần gũi và thấu cảm đến vậy. Quả đúng như lời Thủ tướng Phạm Văn Đồng: “Hồ Chí Minh là hiện thân của tình thân ái, khiến người ta dễ gần, dễ trò chuyện. Đó là một con người giản dị và lão thực”.

Để cảm nhận rõ hơn hình ảnh ấy, hãy đọc lại những dòng hồi ức của nhà báo Trần Huy Liệu về Đại hội Quốc dân ở Tân Trào, cách đây đã 80 năm. Đó là thời điểm Bác vừa qua một trận ốm nặng: “Trước mặt chúng tôi, một người xắn quần, đội mũ nồi, tay chống gậy đi qua trước đình, nhưng không vào thẳng hội nghị mà rẽ xuống suối rửa chân rồi mới vào. Người không còn là một thanh niên thanh tú như trong ảnh nữa, mà là một ông già gầy gò, da xanh xao, má hơi hóp vào. Tuy vậy, vầng trán cao và đôi mắt sáng vẫn nổi bật. Khi Cụ bước vào đình, cả hội nghị vỗ tay vang dậy…”.

Chỉ hai tuần sau, tại số 48 Hàng Ngang, Hà Nội, nhà báo Võ Nguyên Giáp lại chứng kiến hình ảnh Bác khi người thông qua bản Tuyên ngôn độc lập:

“Bữa đó, chúng tôi đã nhìn thấy rõ niềm vui rạng rỡ trên khuôn mặt còn võ vàng của Người”.