Chuyên gia cho rằng ngành hoạt hình Việt nhiều tiềm năng, cần thoát vai trò làm thuê để tập trung sáng tạo nội dung có dấu ấn riêng.
Theo thống kê của công ty CJ CGV Việt Nam, khoảng 10 năm qua, hoạt hình nội địa lẫn nước ngoài đóng góp 10-15% doanh thu phim chiếu rạp. Năm nay, lĩnh vực khi dự án Dế Mèn: Cuộc phiêu lưu tới xóm Lầy Lội (đạo diễn Mai Phương) và Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu của đạo diễn Trịnh Lâm Tùng cùng ra mắt mùa phim hè. Ngoài ra, lần đầu tiên Việt Nam tổ chức gian hàng quảng bá dự án trong chợ phim Mifa thuộc khuôn khổ Liên hoan phim hoạt hình Annecy lần thứ 49 (Pháp), một sự kiện lớn của điện ảnh thế giới.
Từ khi Xưởng phim hoạt họa búp bê Việt Nam (nay là Hãng phim Hoạt hình Việt Nam) thành lập tháng 11/1959 đến nay, có gần 800 dự án chiếu trên truyền hình, nền tảng YouTube lẫn phát hành tại rạp. Nhưng phần lớn mang tính nhỏ lẻ, thiếu sự liên kết và chưa hình thành được dòng chảy rõ rệt cho hoạt hình nội địa.
Nhìn lại quá trình phát triển của lĩnh vực này, ông Đoàn Trần Anh Tuấn – đồng sáng lập Colory Animation – nhận định một trong những nguyên nhân khiến nền hoạt hình kém thu hút là do các studio có xu hướng gia công cho nước ngoài để duy trì hoạt động và có dòng tiền ổn định.
Năm 2008, Sparx* Studios của êkíp ở TP HCM tham gia sản xuất phim Hollywood Igor (2008). Họ còn thực hiện ba mùa cuối series Star Wars: Rebels (2014-2018). Theo dữ liệu của Hiệp hội Kỹ xảo Điện ảnh và Hoạt hình Việt Nam (VAVA) năm 2023, hơn 60% studio Việt tham gia các dự án toàn cầu: Khoảng 30% làm việc với khách hàng châu Á (Hàn Quốc, Thái Lan, Nhật Bản) và 31% đến từ châu Âu. Êkíp Việt góp mặt trong đội ngũ các phim như Parasyte: The Grey, The Devil Judge, Black Knight, .
Tuy nhiên, hướng đi này khiến họ chưa được quốc tế công nhận về mặt sáng tạo. “Hoạt hình Việt hiện quá ít tác phẩm nổi bật để khán giả có thể nhớ đến”, ông Tuấn nói.
Trailer “Wolfoo và hòn đảo kỳ bí” phát hành năm 2023, thu hơn năm tỷ đồng, theo Box Office Vietnam. Video: CGV
Lần đến Việt Nam hồi tháng 2, giám đốc Mifa – bà Véronique Encrenaz – nhận thấy các họa sĩ được trang bị tốt về kỹ thuật lẫn tầm nhìn sáng tạo. Ngoài ra, Việt Nam có lợi thế về bề dày văn hóa, như kho tàng truyện cổ tích, lịch sử, phong tục dân gian. “Đây đều là thế mạnh để các nghệ sĩ sáng tạo nội dung, nhưng chưa được khai thác triệt để”, bà Véronique nói.
Bà cho rằng các studio phải cân bằng giữa việc làm dịch vụ (gia công cho nước ngoài) và tập trung sản xuất nội dung thuần Việt. Nếu muốn định vị trên bản đồ hoạt hình thế giới, việc đầu tư đào sâu các câu chuyện, nhân vật mang bản sắc trong nước là cần thiết. Sự cân bằng này sẽ giúp công ty vừa đảm bảo tài chính, vừa có đủ nguồn lực và thời gian để tạo ra những “đứa con tinh thần”, từ đó nâng cao chất lượng và giá trị sáng tạo cho toàn ngành.
Vai trò của cơ quan chức năng là một trong những điểm cốt lõi để hoạt hình phát triển. Nghệ sĩ cần có sự hỗ trợ thiết thực để xây dựng nội dung, chinh phục người xem thế giới. “Chúng ta phải có chính sách hỗ trợ tài chính, thuế, ưu đãi cho studio trong nước. Điều này đòi hỏi một sự đồng hành chặt chẽ từ những ban ngành như Cục Điện ảnh, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch để tạo ra các quỹ tài trợ”, bà cho biết.
Teaser “Wolfoo và cuộc đua Tam giới”, dự kiến ra mắt ngày 11/7. Video: Đoàn phim cung cấp
Sự thiếu hụt hỗ trợ tài chính là thách thức lớn. Cục trưởng Điện ảnh Đặng Trần Cường cho rằng việc làm phim hoạt hình cần kinh phí lớn và thời gian dài để thực hiện, trong khi đây là lĩnh vực đầu tư rủi ro cao, chưa có nhiều quỹ hoặc doanh nghiệp sẵn sàng bỏ vốn. Do khó khăn về ngân sách, nhiều nhà làm phim thường tìm đến các liên hoan phim, nhà đầu tư để xin tài trợ.
Ngoài ra, dòng phim này thiếu hệ sinh thái hỗ trợ trong khâu viết kịch bản, thiết kế nhân vật, âm thanh và phân phối phim, đồng thời cạnh tranh sản phẩm nước ngoài. “Điều cần thiết là sự đầu tư lâu dài, định hướng đúng và chính sách hỗ trợ thiết thực từ cả nhà nước và tư nhân”, ông Cường nói.
Bên cạnh kêu gọi nguồn vốn, ông Pascal Chinarro – điều hành studio DLP Paris (Pháp) – cho biết đào tạo nguồn lực là yếu tố góp phần tăng tính cạnh tranh cho ngành. Các công ty cần mời chuyên gia quốc tế giảng dạy, hợp tác nâng cao năng lực. Việc liên kết giữa studio và các đại học, cao đẳng sẽ tạo ra môi trường thực tập chuyên nghiệp, giúp sinh viên cọ xát với thực tế sản xuất. Ông cũng đề xuất đào tạo dài hạn tại nước ngoài cho các tài năng trẻ làm phim hoạt hình theo Đề án đào tạo tài năng của chính phủ.
Ở các nước như Nhật Bản, Mỹ, Trung Quốc, nhân lực là “xương sống” của lĩnh vực. Nhật Bản – nơi nổi tiếng với phong cách anime – có hệ thống trường lớp chuyên nghiệp từ vẽ tay đến kỹ thuật số, với hàng nghìn học viên mỗi năm. Theo thống kê của Học viện hoạt hình Jilin (tỉnh Cát Lâm, Trung Quốc), từ khi thành lập năm 2000 đến nay, có 13.000 tác phẩm của sinh viên được đề cử ở các giải thưởng hoạt hình, kỹ xảo, trò chơi điện tử. Mỗi năm, các sinh viên tham gia sản xuất hơn 300 dự án phim và truyền hình.
Cảnh phim “Trạng Quỳnh nhí: Truyền thuyết Kim Ngưu” ra rạp trong nước ngày 20/6. Nội dung lấy cảm hứng từ nhân vật Trạng Quỳnh trong những câu chuyện dân gian của người Việt Nam. Ảnh: Đoàn phim cung cấp
Hiện trường đào tạo chuyên sâu trong nước còn hạn chế, chỉ có một vài trường do tư nhân thành lập như Học viện Kỹ xảo Điện ảnh & Hoạt hình MAAC, Arena Multimedia, Sconnect Academy of Media Arts (SAMA). Mỗi năm, lượng sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành hoạt hình, đồ họa không nhiều, nhiều người không đáp ứng yêu cầu công việc. Các công ty thường dành từ ba đến sáu tháng để hướng dẫn nhân viên trước khi bắt tay thực hiện dự án.
Ông Pascal Chinarro nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng kịch bản và kỹ thuật kể chuyện (storytelling), giúp tạo ra nội dung có chiều sâu, gần gũi khán giả toàn cầu. Thông qua những câu chuyện lấy cảm hứng từ kho tàng dân gian, hoạt hình Việt có thể thu hút sự chú ý từ quốc tế.
Ở chợ dự án Mifa, Viện Pháp tại Việt Nam phối hợp Cục Điện ảnh, các ban ngành hỗ trợ quảng bá dự án mang bản sắc văn hóa lẫn tinh thần bắt kịp xu hướng thế giới của sáu studio trong nước. AIOI Studio mang đến phim hoạt hình Sơn Tinh Thủy Tinh. Colory tìm nhà đầu tư cho Zombie mắt lác, công ty Sconnect tìm kiếm nhà phát hành quốc tế cho phim stop motion Chiến binh gốm, Wolfoo và cuộc đua Tam giới, sẽ ra rạp Việt trong năm nay.
“Tiềm năng của phim hoạt hình Việt là rất lớn, nhất là trong bối cảnh khán giả quan tâm đến sản phẩm ‘Made in Vietnam’. Nếu tận dụng tốt công nghệ và xây dựng chiến lược phát hành bài bản, các dự án hoàn toàn có thể vươn ra thị trường quốc tế như những gì Hàn Quốc, Thái Lan hay Malaysia đã làm được”, ông Đặng Trần Cường nhận định.
Quế Chi