Sáng nay, khi lướt Facebook, tôi bắt gặp một câu nói thú vị nhưng cũng đầy cay đắng, khiến tôi phải dừng lại và suy ngẫm. Cùng với Photoshop rồi Google, giờ đây ChatGPT đang trở thành một động từ mới: “Tôi mới hỏi ChatGPT rồi đấy!”.
Nghe có vẻ đơn giản, nhưng câu nói ấy đã chạm đến một sự thật không thể chối cãi, một sự thật mà nhiều người cố tình lờ đi, về cách công nghệ đang định hình lại ngôn ngữ, tư duy và cả cái gọi là thực tại của chúng ta.
Bạn có nhận ra không? Chúng ta đã động từ hóa các thương hiệu công nghệ một cách vô thức, biến chúng thành những hành động hàng ngày. Như khi ta rơi vào tình trạng mắc kẹt thông tin, một cái tên đã trở thành cứu tinh tức thì: “Google nó đi”. Nó là cánh cửa mở ra nguồn thông tin vô tận. Rồi khi khao khát thể hiện bản thân trong thế giới ảo ngày một lớn, đặc biệt là trên sân khấu mạng xã hội lung linh, ta nhờ đứa em “Photoshop cái ảnh này hộ chị cái cho mặt sáng lên”. Không chỉ là chỉnh sửa ảnh, đó là hành động kiến tạo một phiên bản ảo ảnh đẹp đẽ hơn để “cúng” mạng xã hội.
Nhưng giờ đây, chỉ trong vỏn vẹn 2 năm, “hỏi ChatGPT” đã trở thành một mệnh lệnh thường trực với nhiều người, một lời chứng thực mới về tri thức theo kiểu mì ăn liền.
Cuộc cách mạng trí tuệ nhân tạo đang mở ra thời đại mới, nơi máy móc hỗ trợ con người giải quyết những vấn đề phức tạp, nâng cao chất lượng sống và thúc đẩy sự phát triển. Nhưng tấm huy chương nào cũng có hai mặt. Rất nhiều người đang nghiên cứu, tìm tòi ứng dụng AI vào những công việc thực chất, hữu ích. Tuy nhiên, cũng rất nhiều người khác coi việc “hỏi ChatGPT đi!” thay cho sự động não, thay cho tư duy cần thiết của chính bản thân mình, kiểu như cậu học trò dùng ChatGPT làm bài tập nộp cho cô giáo để qua môn mà không chịu học hành nghiêm túc.
ChatGPT là một trong những công cụ AI được nhiều người sử dụng (Ảnh minh họa: Getty).
Nói cách khác, trong nhiều trường hợp, “hỏi ChatGPT đi” không chỉ là tìm kiếm thông tin hay làm đẹp hình ảnh, đó là tín hiệu đầu tiên, rõ ràng nhất, của quá trình lệ thuộc tư duy vào công nghệ một cách tự nguyện.
Đó là khi chúng ta bắt đầu ủy thác cả quá trình suy nghĩ, lập luận, sáng tạo cho một thực thể vô hình, một “bóng ma” trong cỗ máy. Tôi nhớ những ngày đầu tiên Mỹ thông báo áp thuế quan mới, hàng nghìn bài viết chi tiết, kỹ lưỡng về chiến tranh thương mại xuất hiện như nấm sau mưa trên mạng xã hội, đều có nội dung na ná nhau.
Tôi không thể không nghĩ: liệu có phải sự bùng nổ của các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) giúp tạo ra các báo cáo nghiên cứu sâu đã góp vui vào hiện tượng này không? Hay đó chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên đến đáng ngờ giữa một đám đông những người muốn thể hiện tri thức bản thân?
Với nhiều người, khi nói “hỏi ChatGPT đi!” là bạn đang ngầm thừa nhận một năng lực siêu phàm nào đó vượt quá khả năng bản thân, giúp giải quyết các vấn đề nhanh chóng, đôi khi kỳ diệu, không thể tin được. Thậm chí AI khiến chúng ta phải thốt lên “wow” như những tín đồ lần đầu thấy phép lạ.
Ngôn ngữ của công nghệ đã thẩm thấu vào mọi ngóc ngách đời sống. Chúng ta dễ dàng nói “kết nối lại đi” khi mọi thứ có vẻ không ổn. “Lag quá”, khi tâm trạng trùng xuống (lag chỉ hiện tượng chậm trễ, bị giật khi sử dụng ứng dụng trên Internet). “Hết pin” khi cạn kiệt năng lượng sống.
Chúng ta tự tay kiến tạo nên thế giới số, từng nội dung, từng cú nhấp chuột. Nhưng trớ trêu thay, chính thế giới ấy lại quay ngược lại, định hình cách chúng ta sống, cảm nhận và cả cách chúng ta suy nghĩ. Chúng ta đẩy cho AI từ việc đơn giản đến phức tạp, từ tìm kiếm thông tin đến giải quyết những vấn đề cá nhân sâu kín, tin rằng AI có thể cứu rỗi chúng ta khỏi mọi phiền toái, mọi trách nhiệm.
Thử nhớ lại xem bạn tương tác với cái gì nhiều hơn, màn hình bàn phím hay cuộc trò chuyện dài, có chiều sâu, với những người thân trong gia đình. Bao lâu rồi bạn chưa ngồi xuống nói chuyện một vài chục phút với con mình, hay là chỉ dành hàng tiếng đồng hồ với AI?
“Hỏi ChatGPT đi”, rất thuận tiện và nhanh chóng, nhưng cùng với đó là chúng ta đang chứng kiến một sự chuyển dịch thầm lặng chứa đựng cả cơ hội và những thách thức, rủi ro về năng lực tư duy, phản biện của con người. Tri thức được chuyển ra một “bộ não” ở bên ngoài, nằm trong thiết bị điện tử và chúng ta hoàn toàn lệ thuộc vào công nghệ.
Không cần phải nghĩ nhiều. Không cần phải ghi nhớ sâu. Các thuật toán, với lời hứa giải phóng chúng ta khỏi gánh nặng tư duy, đã nghiễm nhiên chiếm lấy vị trí đó, biến năng lực tư duy thành một thứ xa xỉ, thậm chí không cần thiết. Liệu có phải chúng ta đang tự nguyện giao nộp mảnh đất màu mỡ cuối cùng của con người – năng lực tư duy – cho những cỗ máy không?
Đây có lẽ là nghịch lý buồn cười nhất, là chúng ta, những người tự hào là chủ nhân của công nghệ, lại đang bị biến thành những người lệ thuộc và bị điều hướng bởi chính các thuật toán, các dòng dữ liệu khổng lồ mà con người tạo ra.
Vậy chúng ta cần làm gì trong bối cảnh trên? Đây là một câu hỏi rất lớn, khó có thể đưa ra câu trả lời đầy đủ ngay – tất nhiên là ngoại trừ ai đó lại đưa câu hỏi này cho AI để nhận lại câu trả lời chi tiết trong vài giây.
Nếu không tìm kiếm câu trả lời từ AI, thì trước mắt tôi chỉ có thể nghĩ rằng ta nên thay đổi những gì ta có thể. Dù là nhỏ bé, từng bước nhỏ.
Điều đang mờ đi nhanh chóng nhất, chính là ký ức của chúng ta về những người thân yêu, bạn bè. Trong kỷ nguyên số, chúng ta dễ dàng chấp nhận một phiên bản “đóng băng” của họ trên mạng xã hội. Chúng ta nghĩ rằng mình đã biết về họ chỉ qua những gì họ đăng tải, nhưng đó chỉ là những mẩu vụn của một thực tại luôn thay đổi, một cái nhìn phiến diện.
Thay vì chỉ “hỏi ChatGPT đi”, tôi muốn dành thời gian hỏi chuyện trực tiếp với bạn bè mình. Mỗi lần gặp mặt trực tiếp, là một lần chúng ta cập nhật phiên bản mới nhất của họ. Bổ sung thêm những nét chấm phá của cuộc sống hiện tại. Những nếp nhăn thời gian không thể che giấu. Những câu chuyện chưa kể, những nỗi niềm không thể gõ thành chữ. Đây là cách duy nhất để thực sự giành lại cuộc trò chuyện, đưa nó từ không gian ảo trở về với thế giới thật, nơi cảm xúc và sự hiện diện là điều cốt lõi.
Công nghệ nhiều hơn, AI nhiều hơn, nhưng đừng đánh mất khả năng tư duy của mình và đừng đánh mất cuộc sống thực. Đó là điều tôi nghĩ.
Tác giả: Lê Bích là bút danh của anh Đinh Trần Tuấn Linh, tác giả của những cuốn sách “Đời về cơ bản là buồn cười”, “Dịch từ tiếng yêu sang tiếng Việt”, “Đời vai phụ”, “Người nói đạo lý thường sống khá giả”… Anh Tuấn Linh cũng là nhà sáng lập của Urah Network, Sakedemy và Unikon – đơn vị sở hữu nền tảng Aicontent.vn.
Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ suy nghĩ của mình. Xin cảm ơn!