Ở tuổi 23, chàng sinh viên không thể chấp nhận sự thật này. “Em mới hai mươi mấy tuổi, em không hút thuốc, chỉ là ăn uống, ngủ nghỉ thất thường thôi, nhưng biết bao người khác cũng sống như vậy”, Duy nghẹn giọng nói với bác sĩ Nguyễn Văn Thanh, Phó trưởng Khoa Nội Thận – Tiết niệu, Bệnh viện Đại học Y Hà Nội.
Trước ánh mắt thất thần của chàng trai trẻ, bác sĩ Thanh nói: “Do phát hiện bệnh muộn và không tuân thủ điều trị nên chức năng thận đã bị mất, chỉ còn cách chạy thận hoặc ghép thận mới cứu được”.
Duy phát hiện suy thận mạn giai đoạn IV từ một năm trước, nhưng vì bận ôn thi tốt nghiệp nên không khám và điều trị thường xuyên. Anh tự ý bỏ thuốc hai tháng. Gần đây, khi cảm thấy mệt mỏi và buồn nôn dữ dội, anh mới đến bệnh viện khám lại, nhận tin chức năng thận đã xuống đến giai đoạn cuối.
Giờ đây, Duy nằm trên giường bệnh, kim luồn vào mạch máu, máy lọc chạy rì rì bên tai, mỗi tuần ba buổi. Nhìn điện thoại nhận thông báo từ nhóm bạn về những buổi tụ tập ăn uống vui vẻ, chàng trai không khỏi hối tiếc về quá khứ. Trà sữa, nước ngọt, mì cay, đồ chiên rán từng là thực đơn hàng ngày. Những đêm thức đến hai, ba giờ sáng ôn thi, rồi lại ăn đêm. Khi một người bạn nhắc nhở về “lối sống khoa học”, Duy chỉ cười phá lên và đáp: “Ôi trời, sống sao cho vui đã”.
“Nếu được quay trở lại, em sẽ yêu lấy cơ thể chính mình hơn, nhưng mọi thứ đã quá muộn”, Duy thở dài.
Một bệnh nhân đang chạy thận nhân tạo. Ảnh: Đinh Tiên
Tương tự, Hoài không thể tin vào chẩn đoán suy thận giai đoạn cuối từ miệng bác sĩ. “Em mới 20 tuổi”, cô lắp bắp.
“Tôi biết”, bác sĩ Thanh gật đầu, đã quá quen với phản ứng này. Ông từng gặp hàng trăm người trẻ tương tự, ai cũng đều nghĩ: “Vẫn còn sớm” cho đến khi quá muộn.
Hoài làm nghề thiết kế đồ họa, được mệnh danh là “nữ hoàng deadline” trong giới sinh viên. Cuộc sống của cô xoay quanh công thức ngày học, đêm làm việc, ăn uống qua loa bằng bánh mì, xúc xích, mì trộn. Cà phê đặc luôn cạnh laptop, còn nước lọc chỉ khi nào quá khát mới uống. “Chừng nào mình còn trẻ, còn deadline, ngủ nghỉ là chuyện của người già”, Hoài từng tự nhủ.
Khi xuất hiện dấu hiệu tiểu buốt rắt, Hoài chỉ nghĩ do căng thẳng, tự mua thuốc kháng sinh tại hiệu thuốc uống. Gần đây, cô thấy buồn nôn, mệt mỏi, mất ngủ, thay đổi vị giác nên mới đến Bệnh viện Đại học Y Hà Nội khám. Bác sĩ Thanh chẩn đoán suy thận giai đoạn cuối, chức năng thận chỉ còn dưới 10%, cần phải điều trị thay thế thận sớm, chờ cơ hội được ghép thận.
Việt Nam hiện ghi nhận hơn 10 triệu người mắc bệnh thận mạn tính, chiếm khoảng 12,8% dân số trưởng thành. Đáng báo động, mỗi năm có khoảng 8.000 ca mắc mới, với 800.000 bệnh nhân cần phải điều trị lọc máu. Tuy nhiên, Việt Nam chỉ có 5.500 máy chạy thận phục vụ được 33.000 bệnh nhân, đáp ứng chưa tới 30% nhu cầu thực tế.
Đáng lo ngại hơn, xu hướng trẻ hóa bệnh thận đang diễn ra rõ rệt. Tại Khoa Thận nhân tạo, Bệnh viện Chợ Rẫy, TP HCM, ba tháng đầu năm 2024 đã tiếp nhận 450 bệnh nhân lọc máu chạy thận định kỳ, trong đó có gần 60 bệnh nhân dưới 35 tuổi, chiếm 15%. Đặc điểm chung của những bệnh nhân này là hầu hết đều được phát hiện ở giai đoạn cuối.
Tại Khoa Nội Thận Lọc máu, Bệnh viện Bình Dân, TP HCM, khoảng 1/3 lượng bệnh tại phòng khám nội thận là người dưới 40 tuổi. Tại khoa Nội Thận – Tiết niệu, Bệnh viện Đa khoa Đức Giang, Hà Nội, các bác sĩ cho biết trong khoảng 5 năm gần đây, tỷ lệ bệnh nhân trẻ mắc suy thận mạn giai đoạn cuối phải lọc máu chu kỳ tăng lên khoảng 5-10%.
Bác sĩ Thanh giải thích nguyên nhân hàng đầu gây suy thận là bệnh cầu thận, sỏi tiết niệu và nhiễm trùng. Đặc biệt, lối sống thiếu khoa học là tác nhân quan trọng. Đó là thói quen ít vận động, thiếu ngủ, vệ sinh kém, uống không đủ nước, thường xuyên nhịn tiểu, lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá, ăn mặn, tiêu thụ nhiều thịt, đường, đồ ngọt, thức ăn nhiều dầu mỡ, thực phẩm chế biến sẵn, béo phì, và sử dụng thuốc không kiểm soát…
Chi phí điều trị suy thận giai đoạn cuối đặt ra gánh nặng tài chính khổng lồ cho người bệnh và gia đình. Theo số liệu mới nhất, chi phí cho một lần chạy thận dao động từ 700.000 đến 1.300.000 đồng. Với tần suất ba lần/tuần, người bệnh phải chi trả khoảng 9-15 triệu đồng mỗi tháng nếu không có bảo hiểm y tế. Trong khi đó, phương pháp ghép thận – giải pháp tối ưu nhất – có chi phí từ 300-500 triệu đồng cho mỗi ca, chưa kể các chi phí thuốc chống thải ghép sau đó.
Minh họa tình trạng suy thận. Ảnh: Preferred Vascular Group
Thống kê của Hội Thận học Thế giới cho thấy hiện có khoảng ba triệu người phải duy trì sự sống bằng phương pháp lọc máu hoặc ghép thận, với tỷ lệ người trẻ ngày càng tăng cao. Tại Việt Nam, tỷ lệ tử vong do bệnh thận đứng thứ 8 trong số 10 nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Đáng chú ý, tuổi trung bình của người mắc bệnh thận mạn tính ở Việt Nam thấp hơn rất nhiều so với các nước phát triển.
Thách thức lớn nhất hiện nay là làm thế nào để ngăn chặn xu hướng trẻ hóa bệnh thận. Suy thận mạn tính thường diễn biến âm thầm, không có triệu chứng rõ rệt ở giai đoạn đầu nên dễ bị bỏ qua. Khi có dấu hiệu cảnh báo như mệt mỏi, buồn nôn, ăn không ngon miệng, thì đã là giai đoạn muộn, việc điều trị trở nên khó khăn và hiệu quả thấp.
Việt Nam đang nỗ lực nâng cao tỷ lệ ghép thận – phương pháp điều trị thay thế thận tối ưu nhất. Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất hiện nay là nguồn tạng hiến khan hiếm và chi phí ghép vẫn còn cao. Hiện tỷ lệ ghép thận ở nước ta chỉ đạt khoảng 1% trong tổng số bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối.