Mới đây, Chính phủ ban hành Nghị định 158/2025/NĐ-CP, có hiệu lực đồng thời với Luật Bảo hiểm xã hội 41/2024/QH15 kể từ 1/7/2025, quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều về bảo hiểm xã hội bắt buộc. Nghị định dành riêng một điều khoản cho nhóm chủ hộ kinh doanh – đối tượng lần đầu xuất hiện trong Luật mới – nhằm mở rộng mạng lưới bảo hiểm tới khu vực kinh tế hộ gia đình.
Điều 2 Luật 41/2024 bổ sung điểm m, nêu rõ “chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh tham gia theo quy định của Chính phủ”. Nghị định 158 là văn bản cụ thể hóa quy định này, xác định rõ thời điểm và phạm vi áp dụng cho từng nhóm chủ hộ.
Theo khoản 2 Điều 4 Nghị định, chủ hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ thuộc diện bảo hiểm xã hội bắt buộc ngay khi Luật có hiệu lực, tức từ ngày 1/7/2025. Những chủ hộ còn lại – chủ yếu nộp thuế khoán, quy mô siêu nhỏ – sẽ tham gia bắt buộc sau bốn năm, kể từ 1/7/2029. Cách phân kỳ này nhằm bảo đảm cơ quan thu, cơ quan bảo hiểm và chính quyền địa phương có đủ thời gian hoàn thiện dữ liệu, chuẩn hóa quy trình quản lý.
Nghị định cũng phân định kênh đăng ký. Chủ hộ có thể nộp hồ sơ qua hộ kinh doanh, doanh nghiệp hoặc trực tiếp tại cơ quan bảo hiểm xã hội; thời hạn nộp là 30 ngày kể từ khi thuộc diện bắt buộc. Cơ quan bảo hiểm xã hội phải cấp sổ trong vòng năm ngày làm việc sau khi nhận đủ hồ sơ. Trường hợp chủ hộ đồng thời là thành viên Hội đồng quản trị, người quản lý doanh nghiệp hay hợp tác xã, việc tham gia được xác định theo thứ tự ưu tiên của các nhóm lao động đã nêu trong Luật.
Nghị định 158 khẳng định hai mốc 2025 và 2029 là thời hạn cuối cùng để chủ hộ kinh doanh hoàn thành nghĩa vụ bảo hiểm.
Điều 30 Luật BHXH giao Bảo hiểm xã hội Việt Nam chủ trì, phối hợp cơ quan thuế và UBND các cấp xác định, lập danh sách, hướng dẫn hồ sơ; đồng thời yêu cầu các cơ sở dữ liệu quốc gia và chuyên ngành (thuế, đăng ký doanh nghiệp…) kết nối, chia sẻ thông tin với BHXH để quản lý đối tượng. Thời hạn chi tiết cho các nghiệp vụ này sẽ do cơ quan quản lý nhà nước về BHXH (hiện là Bộ Nội vụ) quy định trong văn bản hướng dẫn.
Luật BHXH 41/2024 đặt mục tiêu mở rộng bao phủ bảo hiểm xã hội bắt buộc, tiến tới hệ thống an sinh đa tầng, trong đó khu vực hộ kinh doanh vốn chiếm tỷ trọng lớn về lao động tự làm sẽ được đưa vào lưới an sinh theo lộ trình phù hợp đối với điều kiện kinh tế – xã hội hiện nay. Việc quy định lộ trình hai giai đoạn giúp cơ quan chức năng có khoảng “đệm” để thử nghiệm kênh nộp trực tuyến, hoàn thiện mã số định danh chung và đào tạo đại lý thu, trước khi mở rộng sang nhóm thuế khoán.
Đến hết ngày 30/6/2029, mọi chủ hộ kinh doanh đăng ký kinh doanh sẽ phải đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc theo mức và phương thức được Luật và Nghị định hướng dẫn. Sau thời hạn này, trường hợp cố tình trốn đóng sẽ bị xử lý theo Điều 39 và 40 Luật BHXH về biện pháp xử lý vi phạm đóng, bao gồm truy thu, phạt hành chính và không xét khen thưởng.
Nghị định 158/2025/NĐ-CP giao Bộ Nội vụ ban hành thông tư hướng dẫn chi tiết mức đóng và phương thức thu đối với chủ hộ kinh doanh; đồng thời giao Bảo hiểm xã hội Việt Nam chủ trì xây dựng, cập nhật sổ BHXH điện tử và bảo đảm dữ liệu đồng bộ trước ngày 1/1/2026, phù hợp lộ trình chuyển đổi số toàn ngành.