Nam MỹKhai thác vàng bằng cách nạo vét hút làm suy thoái đất, rút cạn độ ẩm và giữ nhiệt, tạo ra môi trường mà cây non không thể sống.
Tại Amazon, gần 10% diện tích rừng bị phá hủy do khai thác vàng và con số này đang tăng mạnh. Theo tổ chức Amazon Mining Watch, diện tích khai thác vàng ở Amazon đã tăng gấp đôi kể từ 2018, sau khi giá kim loại quý tăng cao. Năm 2023, ước tính có 13.000 km2 đang được sử dụng cho hoạt động này.
Trong nghiên cứu công bố trên tạp chí Communications Earth and Environment hôm 2/6, các nhà khoa học tìm hiểu lý do tại sao cây không thể mọc lại trên đất đã bị khai thác vàng. Họ nghiên cứu hai bãi khai thác vàng bỏ hoang ở vùng Madre de Dios, đông nam Peru. Phương pháp khai thác tại các địa điểm này là dùng máy nạo vét, vốn cần lượng nước lớn, hút trầm tích và cát từ lòng sông suối để tìm hạt vàng.
Theo chuyên gia Abra Atwood tại Trung tâm Nghiên cứu Khí hậu Woodwell, tác giả chính của nghiên cứu mới, máy nạo vét rửa trôi lớp đất mặt giàu đất sét và dinh dưỡng. Cảnh quan biến thành các ao khô, một số lớn bằng sân bóng đá, bao quanh bởi các đụn cát cao tới 10 m.
Hoạt động khai thác vàng ở khu vực rừng mưa Amazon thuộc Peru khiến đất trở nên nóng, khô và cằn cỗi. Ảnh: iStock
Khác với khai thác bằng phương pháp đào, được sử dụng ở những vùng khác của Amazon và có thể bảo tồn phần nào lớp đất mặt, khai thác hút không để lại nhiều đất phù hợp cho cây mới mọc lên. Để đo độ ẩm và cấu trúc đất, nhóm nghiên cứu chụp ảnh điện trở suất – kỹ thuật theo dõi cách độ ẩm di chuyển qua đất.
Họ phát hiện, vùng đất đã trải qua khai thác hút đóng vai trò giống như dụng cụ sàng. Nước mưa thoát qua đó nhanh hơn tới 200 lần so với đất không bị xáo trộn. Phys cho biết, những khu vực này cũng khô nhanh gần gấp 5 lần sau khi mưa, để lại ít độ ẩm cho rễ cây mới phát triển.
Để so sánh các điều kiện, nhóm nghiên cứu cũng lắp đặt cảm biến ở nhiều nơi khác nhau – đất nhiều cát và đất sét, đất ven ao, đất rừng chưa bị xáo trộn. Họ nhận thấy, những nơi rừng bị phá thường nóng và khô hơn. Trên các đụn cát lộ thiên, nhiệt độ bề mặt lên tới 60 độ C.
“Điều này giống như cố gắng trồng cây trong lò nướng”, đồng tác giả nghiên cứu Josh West, giáo sư khoa học Trái Đất và nghiên cứu môi trường tại trường Khoa học, Nghệ thuật và Nhân văn Dornsife thuộc Đại học Nam California, cho biết.
Camera nhiệt gắn trên drone cho thấy, mặt đất cằn cỗi bị nung nóng dưới nắng trong khi những khu vực đất rừng và ven ao lân cận vẫn mát hơn đáng kể. “Khi rễ không tìm thấy nước và nhiệt độ bề mặt quá nóng, cây con được trồng lại cũng sẽ chết. Đó là một lý do lớn khiến quá trình phục hồi diễn ra chậm như vậy”, Atwood nói.
Theo Live Science, nhóm nghiên cứu đề xuất một số giải pháp giúp tái thiết kế cảnh quan và tăng khả năng giữ nước ở những khu vực bị hoạt động khai thác vàng ảnh hưởng. Bước đầu tiên là lấp đầy các ao khai thác để khôi phục địa hình bằng phẳng. Điều này sẽ đưa rễ cây gần hơn với nước ngầm, tăng khả năng giữ ẩm và kích thích thực vật tái sinh. Sau đó, lớp đất mặt nên được phục hồi.
Thu Thảo (Theo Phys, Live Science)