Khủng hoảng gạo tại Nhật Bản, gạo Việt Nam là 1 giải pháp

Giá gạo tại các siêu thị Nhật Bản đã tăng vọt lên hơn 4.000 yên cho 5kg, gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái. Gạo Koshihikari cao cấp thậm chí có thời điểm gần 5.000 yên/5kg (khoảng 825.000 đồng). Kệ hàng trống rỗng, kho dự trữ quốc gia cạn kiệt xuống mức thấp kỷ lục 1,53 triệu tấn – thiếu hụt tới 400.000 tấn. 

Trong bối cảnh này, Việt Nam với vị thế nhà sản xuất gạo lớn thứ năm thế giới đang nổi lên như giải pháp tiềm năng cho cuộc khủng hoảng an ninh lương thực của Nhật Bản.

Khủng hoảng gạo Nhật Bản

Cuộc khủng hoảng gạo hiện tại ở Nhật Bản là hệ quả của nhiều yếu tố chồng chéo, từ các cú sốc bên ngoài đến những vấn đề nội tại trong chính sách và cấu trúc thị trường.

Mùa hè năm 2023, nắng nóng cực đoan đã khiến vụ thu hoạch gạo giảm chất lượng và sản lượng. Nhu cầu tiêu thụ gia tăng do lạm phát khiến gạo trở thành lựa chọn phải chăng hơn. Sự phục hồi của ngành dịch vụ ăn uống, du lịch sau COVID-19, cùng với dân số người nước ngoài tăng kỷ lục vào năm 2024, cũng thúc đẩy nhu cầu.

Tâm lý hoảng loạn và hoạt động đầu cơ đã làm trầm trọng thêm tình hình. Cảnh báo động đất Nankai Trough vào tháng 8-2024 đã kích hoạt làn sóng mua sắm hoảng loạn. Tin tức về các kệ hàng trống rỗng sau đó càng làm gia tăng lo ngại của người tiêu dùng.

Tuy nhiên, nguyên nhân sâu xa là những vấn đề cấu trúc trong chính sách nông nghiệp của Nhật. Trong nhiều thập niên, chính phủ đã duy trì chính sách trả tiền cho nông dân để giảm diện tích trồng lúa nhằm giữ giá gạo ở mức cao. Hệ thống phân phối gạo truyền thống do các hợp tác xã nông nghiệp (JA) điều hành tuy mạnh mẽ nhưng thiếu linh hoạt, khiến họ không thể thu mua đủ gạo trong bối cảnh cạnh tranh gia tăng.

Để đối phó với tình trạng giá gạo tăng vọt, Chính phủ Nhật Bản đã phải xuất 210.000 tấn gạo từ kho dự trữ khẩn cấp vào tháng 2-2025. Tuy nhiên, hiệu quả còn hạn chế: chỉ 10% lượng gạo được giải phóng đã đến được thị trường tính đến ngày 27-4. Nguyên nhân chính là thiếu năng lực xay xát để chuyển đổi gạo lứt thành gạo trắng – một nút thắt nghiêm trọng trong khâu chế biến và phân phối nội địa.

Bộ Nông Lâm Ngư nghiệp Nhật Bản (MAFF) đã thay đổi chính sách mạnh mẽ khi quyết định bán gạo dự trữ nhà nước thông qua “hợp đồng tùy ý”, trong đó chính phủ tự đặt giá gạo. Đây là sự khác biệt lớn so với lập trường trước đây là không kiểm soát giá. Việc MAFF từ bỏ chính sách không kiểm soát giá là dấu hiệu rõ ràng về mức độ nghiêm trọng của cuộc khủng hoảng.

Tiêu chuẩn khắt khe của thị trường gạo Nhật

Trong bối cảnh Nhật Bản đang tìm kiếm các giải pháp cho cuộc khủng hoảng gạo, Việt Nam nổi lên như một nguồn cung tiềm năng quan trọng, đặc biệt là với giống gạo Japonica chất lượng cao.

Việt Nam là nhà sản xuất gạo lớn thứ năm thế giới và là một trong những nhà xuất khẩu hàng đầu, khẳng định vị thế quan trọng trên thị trường nông sản quốc tế. Năng lực sản xuất khổng lồ của Việt Nam đảm bảo một chuỗi cung ứng ổn định và đáng tin cậy, có khả năng đáp ứng các đơn hàng số lượng lớn quanh năm.

Vì thế, Việt Nam trở thành một giải pháp quan trọng cho cuộc khủng hoảng gạo của Nhật Bản. Năng lực sản xuất quy mô lớn và chuỗi cung ứng ổn định của Việt Nam là những yếu tố then chốt mà Nhật Bản cần để giải quyết vấn đề an ninh lương thực.

Tuy nhiên, một trong những rào cản lớn nhất đối với việc tăng cường nhập khẩu gạo từ Việt Nam là tiêu chuẩn chất lượng cực kỳ nghiêm ngặt của Nhật Bản. Tiêu chuẩn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật của Nhật Bản vô cùng khắt khe, đòi hỏi quy trình canh tác và chăm sóc đặc biệt trên những cánh đồng chuyên canh để đảm bảo tuân thủ.

Điều này không chỉ đòi hỏi các nhà cung cấp phải đầu tư vào quy trình canh tác chuyên biệt mà còn hạn chế đáng kể sản lượng có thể xuất khẩu. Để Việt Nam có thể tăng đáng kể xuất khẩu gạo sang Nhật Bản, sẽ cần phải áp dụng rộng rãi các quy trình canh tác chuyên biệt, tốn kém và có thể kém năng suất hơn, được điều chỉnh đặc biệt cho thị trường Nhật Bản.

Triển vọng hợp tác Việt – Nhật

Cuộc khủng hoảng gạo Nhật Bản mở ra cơ hội hợp tác chiến lược giữa hai nước trong lĩnh vực nông nghiệp. Việt Nam có thể tận dụng lợi thế về năng lực sản xuất và chi phí cạnh tranh để trở thành nhà cung cấp gạo tin cậy cho Nhật Bản.

Để hiện thực hóa tiềm năng này, hai bên cần thiết lập các chương trình hợp tác kỹ thuật giúp nông dân Việt Nam áp dụng quy trình canh tác đáp ứng tiêu chuẩn Nhật Bản. Đầu tư vào công nghệ xay xát hiện đại và hệ thống kiểm soát chất lượng sẽ nâng cao khả năng cạnh tranh của gạo Việt Nam.

Hơn nữa, việc phát triển các giống gạo Japonica chất lượng cao tại Việt Nam với sự hỗ trợ kỹ thuật từ Nhật Bản có thể tạo ra sản phẩm đáp ứng được khẩu vị người tiêu dùng Nhật. Đây không chỉ là cơ hội kinh tế mà còn là bước tiến trong quan hệ đối tác chiến lược giữa hai nước.